Зоология ва экология

V. Teskari proporsiya tuzish usuli.
Bu usulda bug’doy aralashmasi partiyasining har bir komponenti talab qilingan aralashmadan ayriladi va topilgan ayrima qismlari teskari proporsiyada olinadi. 3- jadvalda misolning yechilishi berilgan. Birinchi komponent 12 qismdan, ikkinchi komponent 16 qismdan va aralashma 28 qismdan iborat bo’ladi.

3 – jadval

Un tortish uchun ikki komponentli bug’doy aralashmasi

tayyorlashning xisobi

Kursatkichlar	Aralashma komponentlari			Talab kilin-gan ara-lashma
	birinchi	Ikkinchi
SHaffoflik, %	71	43	55
Talab kilingan shaffoflik kiymatidan komponentlar kiymatining ayirmasi:	71-55=16	55-43=12
Partiyadagi komponentlarning xisobiy ayirmasi yigindisi:	12	16	12+16=28
Birinchi komponent massasi:
Ikkinchi komponent massasi:

Hisoblashni tekshirish:

43 71 + 57 43

SH = ─────────── = 55 %;

100
Uch komponentli aralashmani hisoblash
Misol: SHaffoflik ko’rsatkichi 50 % va kleykovina miqdori 26 %

bo’lgan bug’doy aralashmasi partiyasini tuzing.

Bug’doy donlarning shaffofligi 80 %, 42 % va 26 %.

Bug’doy donlarning kleykovinasi 29 %, 28 % va 22 %.

Un tortish uchun 3 komponentli bug’doy aralashmasini tayyorlashning hisobini 2 – usuli 4 – jadvalda keltirilgan.

4 – jadval

Un tortish uchun uch komponentli bug’doy aralashmasi

tayyorlashning hisobi

K u r s a t k i ch l a r	Aralashma komponentlari				Talab kilingan aralashma
	birinchi	ikkinchi	uchinchi
SHaffoflik, %	80	42	26	50
Talab kilingan shaffoflik kiymatidan 1 va 2 komponent lar kiymatining ayirmasi:	80-50=30	50-42=8
Talab kilingan shaffoflik kiymatidan 1 va 3 komponentlar kiymatining ayirmasi:	80-50=30		50-26=24
Partiyadagi komponentlarning xisobiy nisbati:	8	30	-
1 va 2 komponent	24		30
1 va 3 komponent
Komponentlar xisobiy ayirmasining yigindisi:	32	30	30	32+30+30=92
Birinchi komponent massasi:
Ikkinchi komponent massasi:
Uchinchi komponent massasi:

Hisoblashni tekshirish:

SHaffoflik ko’rsatkichi bo’yicha.

80 34,8 + 42 32,6 + 26 32,6

SH = ────────────────── = 50 %;

100
Kleykovina mikdori buyicha.

29 * 34,8 + 28 * 32,6 + 22 * 32,6

K = ───────────────────── = 26 % .

100
4. Ishning tarkibi
Har bir talaba tarkibi har xil bug’doy komponentlaridan tashkil topgan va quvvati har xil tegirmon uchun bug’doy aralashmasi partiyasini hisoblashi kerak. Vazifa o’qituvchi tomonidan beriladi.
5. Adabiyotlar
1. yegorov G.A. i dr. Praktikum po texnologii mukomolnogo, krupyanogo i kombikormovogo proizvodstvo. M. Agropromizdat 1991 g.
6. Nazorat savollari
1. Un tortish uchun bug’doy aralashmasi partiyasi donning qaysi ko’rsatkichlari bo’yicha hisoblanadi?

2. Bug’doy aralashmasi partiyasi qaysi usullar bilan hisoblanadi?

3. Bug’doy aralashmasi partiyasini hisoblashdan maqsad nima?

4-Amaliy mashg’ulot Donning ifloslanganlik darajasini aniqlash.
Darsning maqsadi: talabalarga don to’plamida begona va asosiy donga mansub bo’lmagan boshqa don aralashmasi miqdorini aniqlash usullarini o’rgatish. Aralashma ko’rsatkichiga ko’ra donni ozuqa, em yoki texnik maqsadlarga tavsiya qilish bilan tanishish.

Jihoz va materiallar: ajratadigan taxtachalar, shpatellar, g’alvir, bo’lgich apparati, texnik va analitik torozilar, magnit, lupa, karton, don namunalari (har biridan 5 kg), qorakuya bilan ifloslangan bug’doy doni (qopchalarda), qorakosov shoxchalari bilan ifloslangan javdar doni namunasi, aralashmalar kollek-siyasi (begona don va zararli), temir zarrachalari bor (har qanday) don namunalari.

Ishlash tartibi: bug’doy, javdar, arpa, suli va sholini ifloslanishini aniqlashda 50 gr namuna tortib olinib, 6 mm li g’alvirda tozala-nadi. Shundan so’ng g’alvir to’plamini ustiga qo’yiladi va ifloslikni aniqlashga tushiladi.

1-vazifa. Buning uchun bir qator kattalikdagi g’alvirlardan foydalaniladi. Bu quyidagicha amalga oshiriladi. 1 mm g’alvir va uni ostidan mayda donlarga mo’ljallangan (bug’doy uchun 1,7x20, javdar uchun 1,4x20, arpa uchun 2,2x20 mm) g’alvirlar to’plami ustidan qopqoq bilan yopiladi. G’alvirlarni ustma-ust o’rnatishda cho’zinchoq teshiklari bir-biriga to’g’ri kelishi kerak. Elash qo’lda yoki mexanik usulda amalga oshiriladi.

Qo’lda bir tekis elash tavsiya qilinadi. Elash kengligi 10 sm dan oshmasligi kerak. Elash vaqti har soniyada 2 marta elash tavsiya qili-nadi. Har bir elakni aniqlash taxtasiga olinib qo’lda ajratiladi. Begona va donli aralashmasiga ajratiladi. Ajratilgan fraksiyalar tortilib ularning miqdori quyidagi formulada aniqlanadi.

bu erda: T₁ – aralashma fraksiyasi,

T – don og’irligining o’rtacha ko’rsatkichi

Donda metall aralashmalarini aniqlash uchun 1 kg donni tekis joyga to’kiladi (qalinligi 0,5 sm bo’lishi kerak). Metall aralash-malarini magnit yordamida 3 marta ko’ndalanggiga yurgizib tozala-nadi. Har yurgizilganda magnit temirdan tozalanadi. Magnitni har tomonlama bug’doy sochmasining ichida yurgizish kerak. Shundan so’ng metallar 0,001 g aniqlikda tortilib, uning og’irligi mg bilan 1 kg donga taqsimlanadi.

Zararli aralashmalar hammasi 1% dan oshmasligi kerak.

Oziq-ovqat, em, texnik donlar to’plamidagi aralashmalarning foiz miqdoriga ifloslanish deyiladi.

Don ifloslanishiga qarab ikki turga bo’linadi.

1-turda o’tlar urug’i qo’shilib ifloslanadi;

2-turda boshqa donlarning urug’i qo’shilib ifloslanadi.

22-jadval