Зоология ва экология

Donni uyum va maydonchalarda vaqtincha saqlash.

Mamlakatimizda don saqlash omborxonalari ko’payib borishiga karamasdan, hosilni yigib olish vaktida ayrim tuman va viloyatlarda xo’jaliklarda yetishtirilgan hosilni vaktincha uyumlarda saqlashga majbur bo’lib kolinmokda. Uyum deb ma’lum bir koidaga asosan omborxonadan tashqarida ochik xavoda tukilgan yoki koplarga joylashtirilgan donlarga aytiladi. Don uyumlarini saqlash davrida xar xil tashki muxit sharoitining tezda ta’sir etishi ularni saqlashga chidamliligini juda pasaytiradi. Ayniksa, bunday sharoit kuz va baxor oylariga tugri keladi. Donlarni uyumda saqlashga uni ichki kismida kechadigan jarayonlar ustida kuzatish ishlarini olib borish kiyinlashadi. Shu sababli, uz-uzidan yonib ketish va xasharotlar bilan zararlanishnni uz vaktida paykash kiyinlashadi. Bundan tashqari, donlar uyumda ifloslanadi, buziladi va kushlar, kemiruvchi xayvonlar tomonidan osongina nobud qilinadi. Ko’pchilik rivojlangan davlatlarning tajribasidan ma’lumki, donlar ochik uyumlarda saqlanganda tuplamgan hosil 10—30 foizgacha yukotilishi mumkin.

Urug’li donlarni ochik xavoda uyumlarda saqlash kat’iyan man etiladi. Agar yangi urib olingan hosilni vaktincha uyumlarda saqlashga majbur bo’lib kolinsa, vaktda uyum uchun maydon tanlashga, donlarni uyumlarga joylashtirish hamda ustini yopish usullariga e’tiborni karatish kerak. Uyum uchun maydonchalar tugri, tekis, suv tuplanib kolmaydigan qilib tashkil etiladi. Maydon xar tomonlama avtomobillarni kirib shamollatish uskunalarini joylashtirish va boshqa chikishi uchun, don tozalagich mashinalarini, muntazam ishlarni bajarish uchun qulay bulishi lozim. Maydon asfal’tlanishi yoki yer kattik jipslanib (trambovka) ustiga taxta yoki plyonka tushaladi. Maydonchani shunday tashkil qilish kerakki, uyum balandligining eng uchli kismi kuz-kish paytida bo’ladigan shamol yunalishiga tugri kelsin.

Donlarni uyumga joylashtirishdan oldingi tayyorgarlik ishlari ham katta ahamiyatga ega. Namlik kanday bulishidan kat’iy nazar, ularni maydonchaga joylashtirishdan avval 8⁰s va undan past xaroratgacha sovitilishi kerak. Bunday qilishning sababi uyumda kana va xasharotlarning faol rivojlanishini yukka chikaradi, uz-uzidan yonib ketish darajasini pasaytiradi. Faol shamollatish kurilmasidan foydalanib donlarni transportyor zanjiridan utkazish yuli bilan donlar sovitiladi. Bunda sutkalik xaroratdan ham foydalanish maksadga muvofikdir. Fakat kuruk va urtacha namlikdagi don uyumi oldindan sovitilib keyin ustini yopish tavsiya qilinadi. Oldindan sovitilmagan hamda namligi teng namlikdan yukori bo’lgan don uyumini yopish shart emas, aks xolda tezda uz-uzidan yonib ketish jarayoni boshlanishi mumkin. Uyumlar ustini yopish uchun brizent, bardon, plyonka va shunga uxshash matolardan foydalaniladi. Shuni yana bir marta ta’kidlash kerakki, donlarni vaktincha uyumlarda saqlash bu eng oxirgi choradir. Vatanimizning janubiy mintakalarida ozuka-em donlarini saqlash zarur bo’lib kolsa, uni omborxonadan tashqarida ochik yerda saqlash yaxshi natija beradi.