Зоология ва экология

Briketlangan omixta yem odatda to’liq ratsionli holatda ishlab chiqariladi. Briketlar sakkizburchak shaklga ega bo’lib, uzunligi 160-170 mm, kengligi 70-80 mm, qalinligi 30-60 mm. Ularni ishlab chiqarish uchun maydalangan ingrediyentlar va pichan aralashmasi tayyorlanadi. Olingan oquvchan massa maxsus aralashtirgichga tushadi va bir vaqtning o’zida undan me’yorlangan tarqoq melassa ham uzatiladi. Maydalangan ingrediyent, pichan va melassa aralashmasidan tashkil topgan massa presslarga tushib, briketlanadi.

Donador (granulali) omixta yem ma’lum diametr va balandlikdagi uncha katta bo’lmagan tsilindr shaklli granula deb ataluvchi oquvchan massani namoyon qiladi. Ishlab chiqarishda: quruq va xo’l usul granulalar qo’llaniladi. Granulali omixta yem odatda parrandalar va hovuz baliqlarini boqish uchun ishlatiladi.

Galetlar teshikli to’g’ri burchak shaklida kulcha ko’rinishida bo’ladi. Uni ishlab chiqarish uchun, avval, soluvchan omixta yem olinadi, so’ngra undan achitqili hamir qorilib, galetlar pishiriladi va quritiladi.

Omixta yem tarkibi va yem-xashaklik qiymati bo’yicha ikki asosiy guruhga bo’linadi: to’liq ratsionli va kontsentratli.

Don omixta-emning asosiy xom ashyosi hisoblanadi. Omixta-em tarkibida donning ulushi 65-70 % gacha boradi. Donlar xususiyatiga ko’ra uch guruhga bo’linadi: boshoqli donlar, dukkakli donlar va moyli donlar.

Boshoqli donlarga bug’doy, arpa, suli, javdar, jo’xori, makkajo’xori, tariq va boshqalar kiradi. Bu turli donlar tarkibida ko’p miqdorda uglevod (kraxmal) va oz miqdorda oqsil mavjud bo’ladi. Boshoqli donlar V guruh vitaminlariga boy hisoblanadi. Boshoqli donlar maydalangan holida, ba’zan butunligicha (parrandalar uchun) ishlatiladi.

Omixta-em ishlab chiqarishda mazkur donlarning ishlab chiqarish chiqindilaridan ham foydalaniladi. Don chiqindilariga donli aralashmalar va kepak kiradi. Donli aralashma va kepak to’yimliligi jihatidan past tursada, ammo vitaminlar va minerallarga boyligi bilan dondan yuqori turadi.

Dukkakli donlarga no’xot, soya, lyupin va boshqalar kiradi. Bu donlar oqsilga (protein) boyligi bilan ajralib turadi. Omixta-em ishlab chiqarishda dukkakli donlardan mahsulotni oqsilga boyitish maqsadida foydalaniladi.

Moyli donlarga kungaboqar, paxta, zig’ir va boshqalar kiradi.Ular omuxta-emga yaxlit xolida qo’shilmaydi, balki yog’-moy sanoati chiqindilari kunjara va shrot holida ishlatiladi.

Moyli ekin donlari yog’ va oqsilga boy hisoblanadi. SHu bilan birga ba’zi turlarida zaharli moddalar (gossipol, sinil kislotasi) ham mavjud. Omuxta-em tarkibida bu moddalar miqdori belgilangan ko’rsatgichdan ortib ketmasligi kerak.

O’t uni omixta-emning qimmatli xom ashyosi hisoblanadi. O’t uni o’rib quritilgan o’tni maydalash orqali hosil qilinadi. O’t uni oqsil, karotin, A va boshqa vitaminlarga boy mahsulot hisoblanadi.

Omixta-em ishlab chiqarishda oziq-ovqat qand, kraxmal, patoka, spirt va pivo sanoati chiqindilaridan keng foydalaniladi. Qand sanoati chiqindisiga qand lavlagi turpi (jom) va ozuqaviy patoka (melassa) kiradi. Quritilgan lavlagi turpi tarkibida ko’p miqdorda uglevod mavjud bo’lib, kavsh qaytaruvchi hayvonlar uchun qimmatli ozuqa hisoblanadi. Melassa suyuq ko’rinishga ega, uning tarkibida 50 % gacha eruvchan uglevodlar mavjud. Melassa hayvonlar organizmida juda yaxshi xazm bo’ladi.

Spirt va pivo chiqindilariga maydalangan don qoldiqlari va quritilgan barda kiradi. Bu mahsulotlar to’yimliligi jihatidan donga yaqin turadi.

Hayvon mahsulotlaridan tayyorlangan ozuqalarga baliq uni, go’sht uni, suyak uni, qon va quritilgan suyak misol bo’la oladi. Bular hayvon oqsiliga boy qimmatli mahsulot hisoblanadi. Omixta-em tarkibiga yuqori energiya manbai bo’lgan hayvon yog’lari ham oz miqdorda qo’shiladi (odatda 2-5 %).

Omixta-emlarni minerallar bilan boyitish maqsadida ko’pgina moddalar-bo’r, fosfatlar, osh tuzi va boshqalardan foydalaniladi. SHuningdek yem tarkibiga xilma-xil biologik faol moddalar qo’shiladi. Ularga vitaminlar, mikroelementlar, antibiotiklar va boshqalar kiradi. Bu moddalar hayvonlar sog’lig’i uchun muhim hisoblanadi. Biologik faol moddalarni quyidagi guruhlarga bo’lish mumkin: