Ўзвекистон республикаси олий ва ўрта


Download 0.73 Mb.
bet36/119
Sana28.09.2023
Hajmi0.73 Mb.
#1689084
1   ...   32   33   34   35   36   37   38   39   ...   119
Bog'liq
Экинларни сугориш асослари

К= ( S - 1000) / М, бу ерда S - тупрокдаги туз микдори, огарликка нисбатан фо- из; М — тупрокнинг намлиги, огирликка нисбатан фоиз; 1000

  • граммларга утказиш коэффициенти.

Тупрокдаги туз микдорини купайиши билан тупрок эрит- масининг концентрацияси ортиб, В.С.Шардаковнинг (1965) маълумотига кура, кучли шурланган ерларда 143 атм. гача етиб боради. Тупрок эритмаси концентрациясининг кама- йиши билан унинг эритувчанлик кобилияти ортади.
Ортикча меъѐрларда сугориш тупрокнинг фаол катла- мидан осон эрувчан озик унсурларини, айникса, нитрат шак- лидаги азотни куп микдорда ювилишини келтириб чикаради, бу эса тупрокда озик моддалар захирасини камайишига олиб келади.
| Шурланган тупрокдарда экинларни шур ювиш тарик^а- сидаги сугориш режимини куллаш эвазига тупрокдаги сувда эрувчан тузларни чукур катламларга ювиб тушириб юборили- шига ва тупрокни маълум даражада шурсизланишига эриши- лади. Бунда сугориш меъѐри тупрокнинг дала нам сигимигача булган сув такчиллигига нисбатан 20- 25 фоиз оширилади.
Марказий Фаргонадаги уртача шурланган OFHp цумоц тупрокдар шароитида газани 1300 м3/га меъѐрда сугориш яхши мелиоратив самара бериши тасдикданган (Нерозин А.Е., Бекматов Т.Н., 1987). Лекин бундай сугориш тупрок; яхши зовурлаштирилган шароитлардагина кугилган натижани беради.
Яхши зовурлаштирилмаган, сизот сувларининг окиб чи- киб кетиши ѐмон ерларда ортикча меъѐрда сугориш окиба- тида тупрокнинг иккиламчи шурланиши юзага келиши мумкин.
Маълумки, янгидан узлаштирилаѐтган айрим ерларда 3-4 м. ли шурланмаган тупрок катлами остида кадимий денгиз туз ;ѐткизикдари учрайди. Сугориш жараѐнида фильтрация сувлари туз катламларигача сингиб, уларни эритади ва сизот сувлари сатхини кутарилиши билан тупрокнинг устки катлам- ларига тузлар хам кутарилиб, тупрокни шУрланишга олиб келади.
Тупрокда доимий равишда микроорганизмлар \аѐти билан бевосита боглик булган мураккаб микробиологик жараѐн- лар кечади. Микроорганизмларнинг хаѐт фаолияти тупрокнинг зичлиги, сув сигими ва утказувчанлиги, сув кутариш ва буглатиш хоссаларига хам боглик булиб, тупрокда зарур мик- дорда сув, хаво, органик ва минерал моддалар булишини та- лаб этади.
Сугориш таъсирида тупрок намлигини ошиши билан микроорганизмлар сонининг купайиши ва тупрокда кечувчи биологик жараѐнларни белгиловчи улар фаолиятининг ку- чайиши юзага келади. Тупрок намлигининг ЧДНС га нисба- ;тан 70—75 фоиз атрофида булиши микроорганизмлар учун Кулай хисобланади. Усимликларнинг сулиш намлиги даража- сидаги намлик шароитида микроорганизмлар фаолияти кес- кин сусаяди. Сугоришни утказиш билан уларнинг фаолияти Кайтадан кучаяди ва тупрокдаги моддаларнинг парчаланиш жараѐни тезлашади.
I М.М.Кононованинг таъкидлашича, тупрок, намлигининг туда нам сишмига нисбатан 60 фоиз даражасида булиши нитрификатор бактериялар- j нинг хаѐт фаолияти учун кулай хисобланади: тупрок намлиги ундан куп ѐки
!

кам булса, нитрификация жараѐни пасаяди. Шу боис, кургокчил мин- такалардаги лалмикор деэд<;ончилик шароитида бу жараѐн бах.ор ва кузда ку- чайса, сугориладиган ерларда ѐз буйи давом этади. Сугориш натижасида тупрок; тула нам сигимининг 80—90 фоизи микдорида намикади, сунгра намлик камая боради. Тупрок, намлишни ортиши билан унинг харорати пасая боради. Бунинг окибатида нитрификация жараѐни тухтаб, тупрокда илгари пайдо булган нитратларни сув ювиб, пастки катламларга утказиб юборади. Нитрификация жараѐнининг сустлашуви сугоришдан кейин, бир неча (2—6) кунгача давом этади. Тупрок, намлиги ва \ароратининг муътадиллашуви билан ушбу жараѐн яна тиклана бошлайди.


Нитрификация жараѐнига суториш усуллари хам кучли таъсир этади: йулаклаб ѐки чек олиб бостириб сугоришда тупрокдаги нитратнинг куп к,исми йукотилиб, умумий азот микдори кисман камайса, эгатлаб сугоришда умумий азот микдори узгармайди.
Сугориш тугунак бактериялар фаолиятига хам кучли таъсир этади: кургокчил минтакаларда дуккакли экинлар илдизида бактерия тугунаклари Хосил килмаса, сугориладиган шароитида бу жараѐн муътадил кечиб, Усимликларнинг азот билан таъминланиши яхшиланади. Собик Иттифок, ФА Гупрокшунослик инстигутида олинган маълумотлар сугориш таъсирида кес- кин камайган микроорганизмлар сони 1-2 кундан кейин купая бориб, 4-5- кунга борганда энг куп микдорни ташкил этишини тасдикдайди.
Ортикча меъѐрларда сугориш тупрок, х,авосини куплаб сик,иб чик,арилишига ва бу эса уз навбатида анаэроб микроорганизмлар хаѐт фаолиятининг кучайишига хамда аэроб микроорганизмлар фаолиятини сусайишига олиб келади.
Сугоришда ишлатилаѐтган сувлар сифати хам тупрокдаги микробиологик жараѐнларга кучли таъсир этади. Тошкент вилоятидаги йирик шохли корамолчилик корхонасининг суюк; гунгги билан гузани сугоришда фойдаланиш (азот буйича 300-400 кг/га хисобида) тупрокда озик, унсурларининг Харакатчан шакллари миадорларини купайишига, тупрокнинг минерал ва органик таркибини Узгаришига олиб келган ва бу эса унинг сув-физик хосса- ларини яхшиланишини таъминлаган (Юсупов Р.Г., Усманов И р., Мусаилова И.Г., 1986).
Утлоки тупрокдар шароитида паррандачилик корхоналари чикинди сувларидан маккажухорини сугоришда фойдаланиш натижасида тупрокнинг устки катламида тупрокнинг хажмий массасини сезиларли камайиши ва сув Утказувчанлигини ортиши аникданган. Сугоришлардан 2—3 кундан кейин дарѐ суви билан сугорилган вариантларда 1 г тупрокдаги микроорганизмлар- нинг умумий сони 15,1-18,3 млн. дона ва ичак таѐкчаси титри 103 га тенг булса, чикинди сувлари билан сугорилган вариантда бу курсаткичлар тегишли равишда 20,0-32,3 млн. дона ва 10-4—10-5 ни ташкил этган. Сугоришлардан 5—10 кундан кейин тупрокни уз-узидан тозаланиши хусусияти таъсирида микроорганизмлар сони 1,5—2 марта камайиб, ичак таѐкчаси титри 2—3 да- ража ортган, сугоришлардан 10- 15 кундан кейин эса чикинди сувлардан фойдаланилган вариантларда тупрок шаргли тоза х°латига утганлиги аникданган (Артукметов З А., 1990).
Тупрокда органик моддларнинг парчаланиши микробиологик жараѐнлар таъсирида руй беради. Тупрок намлигини
муътадил ларажада таъминлаш аэроб микроорганизмлар фа- оллигини кучайтиради ва бу эса органик моддалар, шу жум- ладан чириндининг парчаланишини тезлатади.
Паррандачилик корхоналари чикинди сувларининг 1 мл таркибида 61,6 млн. ва дарѐ сувида 3,7 млн. донагача микроорганизмлар булиб, уларни тупрокнинг микробиологик фаолиятига турлича таъсир этиши аникланган. Тош- кент вилоятидаги утлоки тупрокларнинг 30 см чукурлигига жойлаштирилган сомон тукималарининг парчаланиши чикинди сувлари билан сугорилган ва- риантда дарѐ суви билан сугорилган вариантдагига нисбатан 10—15 фоизгача ортиши кузатилган. Утказилган тажриба натижалари курсатадики, чикинди сувлари билан биргаликда минерал утитлар куллаш тупроедаги целлюлоза парчаловчи микроорганизмларнинг х.аѐт фаолияти учун кулай шароит ярата- ди. Шунингдек, тупрокнинг хайдов катламида нитрат шаклидаги азот хикдо- рини 6—12 мг/кг. га ортишини таъминлайди (Артукметов З.А., 1990).


      1. Download 0.73 Mb.

        Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   32   33   34   35   36   37   38   39   ...   119




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©fayllar.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling