Ўзвекистон республикаси олий ва ўрта


Download 0.73 Mb.
bet10/119
Sana28.09.2023
Hajmi0.73 Mb.
#1689084
1   ...   6   7   8   9   10   11   12   13   ...   119
Bog'liq
Экинларни сугориш асослари

шутам ШАРОИТЛАРИ

Мивтавднинг географик урии. Марказий Осиѐ Орол- Каспий хавзасида жойлашган булиб, жануб ва шаркда Копетдог, Хиндикуш ва Тянь-Шан TOF тизмалари, гарбда Каспий денгизи билан чегараланади. Минтаканинг энг чекка нукта- лари жанубда шимолий кенгликнинг 35°08' (Кушка дарѐси водийсидаги Чилдухтар дараси), шимолда - 45°32' (Орол денгизининг гарбий khpfofh), гарбда - шарк,ий узокдикнинг 52°23' (Каспий денгизи khpfofh) ва шаркда 80°21‟ (Тянь-Шан тогидаги Хан- Тенгри музлиги)да жойлашган.
Минтака худуди гарбдан шаркка 2400 км, шимолдан жа- нубга 1160 км чузилган булиб, унинг майдони 1280 минг км2 га тенг. Марказий Осиѐ муътадил минтаканинг жанубий кенгликлари ва субтропик кенгликда, материк ичидаги чул зонасида жойлашганлиги сабабли иклими кескин Континентал ва курукдир. Атмосфера ѐгинларининг жуда кам булиши ва ѐз ойларида деярли тушмаслиги бу ерларнинг купчилик Кисмида сугориладиган дехкончилик юритиш заруриятини келтириб ч и ка ради.
Худуднинг рельефи Марказий Осиѐ табиий шароитлари- ни белгилайди. Минтаканинг гарбида паст текисликлар (Ту- рон текислиги) катта худудни эгаллайди, шаркда эса Тянь- Шан ва Помир TOF тизмалари мавжуд. Текислик кисми денгиз сатхидан 100—300 м баландликда (Орол денгизи атрофида 63 м. гача) жойлашган. Денгиз сатхидан 450—750 м баландлик- даги тогли ерларда йилига 280—350 мм, 600 м. дан баланд ер- ларда 350-400 мм ѐган тушиб, ушбу худудлар нам билан табиий холда кисман ва тулик таъминланади. Шу туфайли бун- дай ерларда лалмикор дехкончилик тараккий этган.
Исощлик режими. Марказий Осиѐда, айникса, унинг текислик кисмида киш совук ва давомли, ѐз эса иссик келади.
Январь ойида Устюрт паст текислигида харорат —11 °С га, Ургутда (денгиз сатхидан 1000 м баландликда) -5 °С га,
[Каттакурконда (485 м) — 1,9 °С га, Тянь-Шан ва Помир каби баланд тоишкларда — (10~24)°С гача тушади. Мутлок энг паст харорат жанубий ва марказий районларда -(25-30) °С ни, ;Амударѐнинг к$йи ок,имида —35
°С ни, баланд торликларда — •50 °С ни ташкил этади.
Минтакада кишлок, хужалиги учун бахорги совук уриш- лар жуда хавфли хисобланади. Текислик кисмида харорат -(3-6) °С дан TOF олди районларида -(8-12) °С гача тушиб кетади. Бахорги энг кеч совук уришлар Узбекистоннинг жа- нубида март ойининг урталарида, бошка минтакаларида эса !март ойининг охири ва апрель ойининг бошига тугри келади.
Йилнинг энг иссик даври текисликларда июль-августда кузатилади: текислик ва TOF олди минтакаларида уртача харорат 25-30 °С ни, Термиз ва Шерободда 31—32 °С ни ташкил этади. Мутлок энг юкори харорат Термизда 50 °С, деярли барча текислик ва TOF олди минтакаларида 42-47
°С га тенг.
Кузги биринчи совук уриши Узбекистоннинг жанубий Кисмида октябрнинг охири ва ноябрнинг бошларига, шимо- лий минтакаларда эса октябрнинг иккинчи ун кунлигига тугри келади.
Совуксиз давр Амударѐнинг цуйи окимида 190-210 кун, Тошкент атрофи районлари ва Фаргона водийсида 200—240 кунни хамда Сурхон- Шеробод вохасида 220—280 кунни ташкил этади.
Экинларнинг усув давридаги самарали (10 °С дан юкори) Хароратлар ЙИРИНДИСИ Карши чулида 4800—5400° га, Зараф- шон дарѐсининг куйи окими ва Марказий Кизилкумда 4600- 5000° га, Амударѐнинг куйи окими ва Устюрт паст текислиги- да 3000-4200° га тенг.

Download 0.73 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   6   7   8   9   10   11   12   13   ...   119




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©fayllar.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling