Ўзвекистон республикаси олий ва ўрта


Download 0.73 Mb.
bet12/119
Sana28.09.2023
Hajmi0.73 Mb.
#1689084
1   ...   8   9   10   11   12   13   14   15   ...   119
Bog'liq
Экинларни сугориш асослари

Шамол режими. Йилнинг совук даврида минтаканинг текислик кисмида шамоллар шимолий-шарк йуналишида, ис- сик даврда шимолий ва шимоли-гарбий йуналишларда эсади. Марказий Осиѐга ѐгин сувларини, асосан, гарбдан эсувчи

шамоллар олиб келади. Текислик минтацасида шамол тезлиги 2-5 м/сек. (энг катта уртача тезлиги 4-6 м/сек.) Орол денгизи ва Устюрт паст текислиги хамда тогли районларда кузатил- са, энг кичик тезлиги — 2 м/сек. жанубий ва жануби-шаркий текисликларда, энг катта уртача тезлиги эрта ба^орда (текис- ликларда 3 м/сек. гача, тогликларда 8 м/сек. гача), энг кичик уртача тезлиги (1—4 м/сек.) куз ва ѐзнинг бошларида кузати- лади. Шамол тезлигининг 5-6 м/сек. дан ортиши кум л и ва кумок тупрокларда шамол эрозиясини келтириб чицаради. Кучли шамоллар Иарбий ва Марказий Фаргона, Мирзачулнинг жанубий ва жануби-шарк кисмида («Беговот шамо- ли» таъсиридаги худуалар), Бухоро вилоятининг шимолий ту- манларида, Сурхондарѐ ва Шерободцарѐ водийларида, К,арши чулининг гарбий кисмида, Крракалпогистонда тез- тез булиб туради. Уларнинг тезлиги айрим вактларда 15-20 м/сек. ва


\атто 30-35 м/сек. гача етиб боради. Республиканинг жанубий районларида иссик гармсел шамоли (масалан, «Афгон шамоли») эсиши окибатида х,авонинг нисбий намлиги 5—10 фоизгача пасайиб кетади.



      1. ТУПРОК ШАРОИТЛАРИ

Узбекистон Республикаси худудининг бешдан турт кисми текисликлардан иборат булиб, кишлок хужалиги нуктаи назаридан уларни учта минтакага ажратиш мумкин: 1) тогли ва TOF олди минтакаси умумий майдоннинг 20 фоизини ташкил этади. Мазкур ерларда шартли сугориш шароитида донли экинлар ва мевали дарахтлар парвариш килинади; 2) иккинчи минтака умумий майдоннинг 18 фоизини ташкил этади. Бу ерларда мунтазам сугориб дехкончилик юритилади, асосан, пахта, беда, маккажухори, бугдой, сабзавот ва полиз экинлари етиштирилади, кисман 6OF ва токзорлар барпо ки- линган; 3) учинчи минтака чул яйловларидан иборат булиб, умумий майдоннинг 62 фоизини ишгол килади. Бундай ерлар Бухоро, Навоий, Кдшкадарѐ вилоятлари х,амда Коракалпо- FHCTOH республикасида жойлашган.
Ушбу минтакаларда, асосан, автоморф (буз, такир, такир- симон ва сур тусли кун|гир) тупрокдар таркалган булиб, улар умумий ер майдонининг 67,3 фоизини ташкил этади. Гидроморф (утлоки, буз- утлоки ва утлоки-боткок) тупроклар 32,7 фоиз майдонни эгаллайди.

Сугориладиган ерлар тупрок, турлари буйича куйидагича j таксимланган: сугориладиган автоморф буз ва чул тупрокдари


— 3,6, типик буз тупрокдар - 16,3 ва чул тупрокдари 11,5 фоизни и школ кдлади. Гидроморф тупрокдар сугориладиган тупрокдарнинг 53 фоизини, шундан типик буз тупрокдар минтакасида 15 фоизни, буз тупрокдар минтакаси да 16,3 ва чул минтакасида 23 фоизни ташкил этади.
Республикадаги сугориладиган ер захирасининг 871,4 минг гектари (25,4 фоизи) соз ва огар кумок тупрокдардан,
2209,8 минг гектари (71,6 фоизи) уртача кумок, 165,8 минг гектари (3 фоизи) кумлок ва кумли хам да колган 753,3 минг гектари бопща турдаги тупрокдардан иборат.
Буз тупрокдар таркибида гумуснинг нисбатан озлиги (0,4-1,2 фоиз), унумдор цатламининг камлиги, гипсли ва карбонатли катламларнинг ер юзасига якин жойлашиши билан тавсифланади. Тук тусли тупрокдарда гумус 2 фоизгача етиб боради, утлоки ва утлоки-боткок тупроклар таркибида 3 фоизга кадар гумус, куп микдорда азот, фосфор сакдайди ва шу сабабдан мазкур тупрокдарда сугориш режимини тугри белгилаш ва татбик этиш хисобига кишлок хужалиги экинларидан мул хосил олиш таъминланади.

Download 0.73 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   8   9   10   11   12   13   14   15   ...   119




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©fayllar.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling