1-боб. ЎСимликлар ва улардан озуқа маҳсулотлари олиш, арид ҳудудларни ўзлаштиришда биологик препаратлардан фойдаланиш, тупроқлар тавсифи. ҚОвулдан озуқа махсулотлари тайёрлаш асослари ва ачитқилар етиштириш


Download 45.56 Kb.
bet1/8
Sana08.03.2023
Hajmi45.56 Kb.
#1253010
  1   2   3   4   5   6   7   8
Bog'liq
shohrux(1)


1-БОБ. ЎСИМЛИКЛАР ВА УЛАРДАН ОЗУҚА МАҲСУЛОТЛАРИ ОЛИШ, АРИД ҲУДУДЛАРНИ ЎЗЛАШТИРИШДА БИОЛОГИК ПРЕПАРАТЛАРДАН ФОЙДАЛАНИШ, ТУПРОҚЛАР ТАВСИФИ. ҚОВУЛДАН ОЗУҚА МАХСУЛОТЛАРИ ТАЙЁРЛАШ АСОСЛАРИ ВА АЧИТҚИЛАР ЕТИШТИРИШ
Тўғри ва сифатли овкатланиш инсон саломатлигининг гарови бўлиб, унинг турғунлигида энг асосий ўрин тутади. Овқатланиш тизимининг бузилиши озуқалар таркибидаги турли биокимёвий моддалар ташки мухитнинг физик ва экологик таъсирларига бевосита боғлик бўлиб, бир катор элементар касалликлари келиб чикиши ва ривожланишига олиб келади. Хорижий, хамда мамлакатимиз олимларининг тадқиқотлари шуни қурсатадики, ташки мухит ва атмосферадаги беқарор радиацион фон заҳарли моддалари организмга тушиши радиоактив изотоплар куёш радиатсияси ва изолатсияси, саноат ва техниканинг жадал ривожланши ядровий космик тадкикотлар ўтказши кабилар биргаликда инсон органзмида оксил, минерал, витамин етишмаслиги оқибатини келтириб чикариб, мураккаб метаболик ўзгаришларга олиб келадики бу ўз ўрнида унинг хаёт фаолиятига, кон айланиши ва овкат хазм қилиш системасида жиддий ўзгаришларга олиб келади [34: 7-б].
Хозирги замон озиқ-овкат технологиясн инсонларнинг кундалик овкатланиш рационида табиий биологик актив, физиологик фаол моддаларга кам имконият қолдирмокда. Чунки, озик овкат махсулотлари таркибини шакллантириш, уларни кайта ишлаш жараёнларида сунъии кўшимчалар буёклар, эмульяторлар кўшилиши оқибатида озуқа элементлари ва уларини ташкил килувчилар ярим ёки умумун “ўлик” холатига келишига сабаб бўлмокда [38: 161-6. 65: 25-6]. Хозирги пайтда ишлаб чикарилаётган озик-овкат маҳсулотларни хар тамонлама бахолаш факат уларни компонентларини балансини эмас, балки ишлатиладиган хомашёнинг сифатини яхшилашни такозо этади. Уларни бирламчи таркибини аниклаш, организм талабига кура шакллантириш катта ахамиятга эга. Албатга бунда, уларга кўшиладиган интредиентлар кимёвий таркиблари, келиб чнкишининг (ўсимлик. хайвон. Микроорганизмлар, маъданлар ва бошк.) ташкил этувчиларини билиш жуда хам мухимдир. Айникса, озик- овкат саноатида кенг микёсда озукалар ишлаб чикаришда кўлланилаётган бирламчи материалларни сифатини ва унинг келиб чикишини (табиий ва сунъиий антиботик, гормонал. алкалоидлар. стероидлар. витаминлар, ГМО ва бошк.) булиши катта ахамиятга эта [50: 9-б]. Ўз навбатида озик-овкат махсулотлари комплекс бирикмалари (физиологик, биокимёвий, кимёвнй. физик) хусусиятларини эътиборга олган ҳолда, уларнинг биологик ва энергетик, озукавий қийматлари. оргонолетик. санитар-гигиейник,микробиологик ва хавфсизлик кўрсаткичларини узида мужассам килиши керак [57; 226-б].
Хозирги замон озик-овкат технологиясига асосан таклиф килинаётган махсулот умумий овкатланши талабларига кўра жавоб берши керак [8: 8-6]. Инсоннинг хаёт давомида организмга керакли микдорда озука моддалари- углерод. азот, витамин, минерал моддалар кабул килишгина эмас, балки уларни ўзаро нисбати хам катта ахамиятга эга. Бундай муоммоларни хал килишда олимлар. Республикамизда таркалган табиий ўсимликлардан фойдаланиш, улардан болалар ва катталар учун, яъни инсон органлари функцияларини тулик таъминлаш. регуляция килиш учун биологик актив моддалар олиш керак деган хулосага келади.
Хозирги замон биотехнологияси ютукларидан фойдаланиб, бундай махсулотлар таркибида нутриентлар ёки регуляторлик хусусиятига эга булган моддаларни хайвон, ўсимлик ёки юкори иродуктов микроорганизмлардан олиш мумкин [55: 12-б, 51: 6-б. 12: 6-б]. Бутун дунё диетологлари ва фармакалогия, хамда медитсина сохасидаги мутахассислар фикрича,якин 15-20 йил ичида фукционал, яьни ноанъанавий озик-овкат махсулотларн барча озик-овкат махсулотларнинг 40 % дан ортик ташкил этади, натижада хозирда кулланилиб келаётган аньанавий даволаш преиаратларнинг 35-50% га сикиб чикарилади [28: 43-б. 48; 34-б16; 5-б].
Ноанъанавий озик- овкат махсулотларининг афзаллиги шундан иборатки. улар традицион озик-овкатлар энергетик функцияларни мужассамлашдан ташкари. физиологик ва биологик фаолликга эга бўлган организмни ташки манфати таъсирларга, айникса кескин ташки омиллар таъсирига карши курашишига ёрдам беради.
Озукалар хавфсизлиги ва инсон истеъмоли учун яроклилик даражаларни атроф мухитнинг ифлосланиши, саноатнинг ва кишлок хужалигининг химиялашувига бевосита боғликдир. Чунки, захарли ва куп микдордаги парчаланишга улгурмаган моддалар, заррачалар. ионлар, патоген микроорганизмлар ва уларниннг метаболизм моддалари ва бошкалар тупрокга ўтириб. аккумуляцияланади. натижада унда усувчи усимлик ва уларниннг хосилига кириб боради. захарли моддаларнинг бир кисми сувлар билан дарёларга утади. улардан эса усимлик. хайвон, сўнгра эса инсон организнмларида тўпланади ва бир канча вакт, хаттоки узок вакт сакданади. узининг негатив таъсирини курсатади. [26: 10-б. 44:141-б. 52:286-б]
Хозирги пайтда озука моддаларининг етшимаслиги натижасида 5 хил асосий касалликлар таркалган: анемия, кам қонлик. 2) таянч харакат органлари касаллиги 3) эндокрин системаси касалликлари 4) оксид етшимаслиги натижасида модда алмаишнуви бузилиши 5) имунитетниинг пасайиши
Ер шарининг баъзи регионларида инфекцион ва ноинфекцион касалликлар буйича фавкулодда санитарик. эпидемиологик холатлар вужудга келиши натижасида онколоии , генетик, аллергик, неврологик касалликлар кўпайди, бу уз навбатида ўта нохуш бўлган холатни юзага келтириб, бевосита демографик холатга хам таъсир килди [30: 24-б. 45; 56-б, 35: 38-б].
Сир эмаски. сунгга пайтларда йод танкислигидан келиб чикадиган эндокрин касалликлар нихоятда кўпайди. Букок эндимияси болалар ва катта ёшли ахоли ўртасида кенг таркалиб, баъзи репюнтарда 60% гача даражага етди [32; 5-б, 33;145-б. 27; 32-б]. Инсон саломатлигининг ёмонлашуви антропоген таъсирларга боғлик бўлиб, бунда экологик тоза ва хавфсиз озик- овкат махсулотлари етишмаслига, атроф - мухит ифлосланиши, микро- макро (кальций, темир. йод) моддаларининг ўсимлик таркибида етарли эмаслиги, ёки умуман йўклиги сабаблидир. Охирги йилларда инсон хаёт тарзининг ва овкатланишининг тубдан ўзгариши содир бўлиб, бундай ўзгаришларга куйидагилар сабабдир:
1) Сув юзаси ва курукликнинг глобал ифлосланиши тўгридан тўгри озик - овкат ресурсларининг глобал ифлосланишига олиб келди Шулардан кишлок хўжалиги экинлари ва улар хосилида токсик моддалар иеститсидлар, антибиотиклар, радионуклиоидларнинг йигилиши, бу эса ўз навбатида улардан озикланган организмни химояланши (иммун) системасини пасайтирадн .
2) Иккинчидан. ахолининг анъанавий тартибда овкатланиши бузилган, яъни. гўшт, ун махсулотлари билан инсон хаёти учун мухим булган оксил, углевод, минерал моддалар. витаминлар инсон иммун ва гормон системасини бошкарувчи витаминлар. фосфолипидлар ва бошка биорегуляторлар. модда алмашинуви метаболитлари етишмайди. Бундай холат факат ижтимоий инкироз ва муаммо эмас. балки давлат муаммосидирки, тезкорлик ва зудлик билан профилактика хамда даволаш ишлари ташкиллаштириш лозим.
Хозирги кунда профилактикасининг бир неча усуллари мавжуд:
1) Йодланган туз, йод моддаси таркибида бўлган препаратлариннг ишлатилиши.
2) Йод ва темир моддаси бўлган ўсимликлар. маъданлар. табий булок сувларн. усимликлар мевалари. вегетатив органларини ишлатиш хам мумкин
2) Ўсимлик ва микрооргаинзмларнинг физиологик фаол моддалари.. витаминлар. доривор усимликлар. ноанъанавий усимликлар ва бошкалар.
Озик-овкат махсулотлари рационига ўсимликдан олинган биологик актив моддалар (минерал моддалар. Кальиий, темир, йод, витаминлар, ярим пишган ёг кислоталари. антиоксидантлар. озука толалари ва бошка кимматли моддалар) гуруч, сут, ун махсулотларига кўшиш ичак микробиотсенозини саклашга ёрдам беради. иммун тизимини мустахкамлашга. ичак микробиотсенозини мўтадиллашга, липидлар, ёг ва минерал моддалар алмашинувига. организмнинг адаптатсией резистентланиши, хаттоки токсик таъсирлар. ташки мухитга мослашишни таъминлайди [54: 469-б. 90: 31-б. 15: 25-б. 13: 40-б]. Бундай нутриентлар. табиатдан олинган озуканинг биологик актив кушимчалари купчилик холатларда организм хужайраларига кирувчи пластик (мослашувчи) материаллар булиб хизмат килмаса хам. улар физиологик, биохимик жараёнларнинг бошкарувчиси булиб хизмат килади [42:30-б, 58:45-6]. Бундай моддаларнинг етишмаслиги ташки мухит таъсирига организмни кураша олмаслиш, актив. жисмоний, мехнат кобилятининг сусанишига олиб келади.
Кайд этилган факторлариннг барчаси ахолини тугри овкатланишга урганиши, биология, физиология. овкатланши этикаси, фармаконутриология, биотехнология, биохимия фанларининг ютукларига суянишга. куллашга. ривожлаништиришга мухтож булиб, усимлик, хайвон, хаттоки микробиолог табиий моддалардан профилактика, озикланишда ратсионал фондаланиш масалаларини кайта куриб чикишни таказо этади [4;12-б].

Download 45.56 Kb.

Do'stlaringiz bilan baham:
  1   2   3   4   5   6   7   8




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©fayllar.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling