1-mavzu. Kirish. Temir yơl transportida avtomatika va telemexanika qurilmalarining ơrni va axamiyati Reja

1-mavzu. Kirish. Temir yơl transportida avtomatika va telemexanika qurilmalarining ơrni va axamiyati

Reja:

Kirish

1.1. Temir yơl stansiyadagi texnologiyasining asoslari.

1.2. Temir yơl transportida avtomatika va telemexanika

qurilmalarining ơrni va vazifalari.

1.3. Texnik foydalanish qoidalar talablari

1.4. Elektr jezlli tizim

Kirish

Zamonaviy temir yơl transporti ishida uchastkadagi poezdlarning xarakatini shiddatkorona oshirishni avtomatika va telemexanika kurilmalarini kullamasdan tasavvur qilish, ya'ni, tashish va yơlning ơtqazish qobiliyatini oshirish bilan birga, xarakatlanuvchi poezdlarning havfsizlik darajasini kơtarish, xizmatchi xodimlar mehnatiga qulaylik yaratish hamda ishlab-chiqarish xarishning unumdorligini oshirish mumkin emas.

Xarakatni tashkil qiluvchi zamonaviy raxbar avtomatika tizimi, uning imkoniyatini, ishlash tamoyillarini, ekspluatasiya xususiyatlarini bilishi zarur. Poezdlar xarakatini boshqarish uchun, xarakat xavfsiz, iqtisodli va samarali bulishini ta'minlaydigan, texnik vositalarni ishlatishni bilishi kerak.

Temir yơl paydo bơlishi bilan birgalikda poezdlarning xarakat xavfsizligini ta'minlash zaruriyati xam paydo bơldi. Dastlab poezdlarning xarakat jadvaliga ka'tiy rioya etish va tezligini chegaralashga utdilar. Keyinchalik poezdlar xarakatini tartibga solish telegraf va telefon alokalari orkali amalga oshirildi. Xarakatlanayotgan poezdga Xar xil topshirik va buyruklar utkazish extiyoji, temir yullarda ilk bor boshkarish kurilmalar sifatida maxsus signallar ishlatilishning asosi buldi. Boshidan oddiy signal kurilmalari sifatida semafor kullanildi, keyin svetofor joriy kilindi, kaysiki temir yulda asosiy signal bulib koldi.

Transport, signallashtirish va signal asboblari rivojlanishi bilan birgalikda, strelka va signallar orasidagi uzaro boglanishlarni xisobga olgan xolda, bir joydan boshkarish uchun kurilmalar tuzildi. Bunday kurilmalar strelka va signallarni markazlashtirish kurilmalari deyiladi. Oldin paydo bulgan mexanik markazlashtirgich borgan sari oshib borayotgan tashish xajmini ta'minlay olmadi va shuning uchun releli apparaturasida kurilgan birmuncha samarali va mukammal bulgan elektrli markazlashtirgichga almashtirildi.

Yul uchastkasining bir joyidan (punktdan) poezdlar xarakatini boshkarish uchun dispetcherli markazlashtirish tuzildi. Bunday boshkarish bir yullik liniyalarda ayniksa effektiv, chunki ikkinchi yul kurilmasa xam uchastka utkazish kobiliyati kurinarli oshib boradi.

Xozirgi vaktda 300 km gacha va undan katta masofali uchastkalarda xarakatlanayotgan poezdlarni boshkarishga, juda ishonchli va tez ishlaydigan temir yul dispetcherlik markazlashtirgich tizimi imkon beradi.

Temir yul uchastkalarida utkazish kobiliyatini oshirish uchun stansiya va oralik yullardagi (peregondagi) poezdlar xarakatini boshkarish uchun avtomatik tizimlar kerak buladi, shuning uchun markazlashtirgich tizimlari bilan bir vaktda band bulgan peregondagi uchastkani kayd kilishni va tusishini ta'minlash va shu bilan poezd xarakati xavfsizligini ta'minlaydigan yul blokirovkasi tizimini shakllantirdi.

Oddiy blokirovka tizimlariga elektr jezlli va yul yarimavtomatli blokirovka taallukli. Lekin bu tizimlar peregon utkazish kobiliyatini sezilarli darajada oshirishga yul kuymaydi. Shuning uchun xozirgi vaktda shiddatli xarakatdagi uchastkalarda fakat avtotuxtatgich bilan avtomatik lokomotivli signalizasi kushimcha kurilmasi bulgan avtomatik blokirovka kullanmokda.

Bu kurilmalarning keng kamrovli rivojlanishi 60- yillardan boshlandi. Stansiyalardagi elektr markazlashtirgich va peregonlardagi avtomatik blokirovka kurilishi shiddatli olib borildi. Avtomatik lokomotivli signalizasi keng joriy kilindi. Mexanizasi va saralash tepachasi avtomatlashtirilishi keng ёyildi. Xozirgi vaktda dispetcherlik markazlash va respublika barcha temir yullaridagi poezdlar xarakatini dispetcherlik boshkaruv tizimlari keng kamrovda tashkil etilgan.

Yakin kelajakda temir yul avtomatika va telemexanika tizimi kurilmalarida mikroprosessorlar va mikroelektron element bazalarini kullanishi va joriy etilishi nazarda tutilgan.¹

1.