10-mavzu. Mahsulotlar tannarxini xarajatlarni to‘liq taqsimlash va o‘zgaruvchan xarajatlar (direct costing)bo‘yicha hisoblash usullari

10-mavzu. Mahsulotlar tannarxini xarajatlarni to‘liq taqsimlash
va o‘zgaruvchan xarajatlar (direct costing)bo‘yicha
hisoblash usullari

Direkt-kosting tizimi bo‘yicha sarflangan xarajatlarni hisobga olish. Direkt-kosting tizimi bo‘yicha maxsulotlarning tannarxini kalkulyatsiya kilish. Marjinal daromad usuli bo‘yicha daromadlar va sarflar to‘g‘risidagi hisobot. Direkt-kosting tizimining Standart direkt-kosting tizimidan farqi.

10-mashq. Mahsulotlar tannarxini xarajatlarni to‘liq taqsimlash va o‘zgaruvchan xarajatlar bo‘yicha hisoblashga doir mashqlar
10.1. Quyidagi fikrga sizning munosabatingiz:
Realizatsiya qilingan tovarning tannarxi faqat o‘zgaruvchan xarajatlardan iborat bo‘lgan chakana savdoda ham yalpi foyda doim ham marjinal daromadga teng bo‘lmaydi.
Javobingizni asoslang. Noishlab chiqarishning o’zgaruvchan qismi o’zgaruvchan xarajatlar asosida mahsulot tannarxini aniqlashda mahsulot tannarxiga kiritiladi, bu marjinal daromadni kamaytiradi. Xarajatlarni to’liq taqsimlashda esa mahsulot tannarxiga kiritilmaydi.
10.2. Har bir alohida holat bo‘yicha bo‘sh qoldirilgan kataklarni to‘ldiring.

(A)	(B)	(S)	(D)	(E)	(F)
1 birlikning bahosi	1 birlikka to‘g‘ri keluvchi o‘zgaruvchan xarajatlar	Realizatsiya qilingan mahsulotlar soni	Marjinal daromad	Umumiy doimiy xarajatlar	Operatsion (yalpi) foyda
So‘m	So‘m	Birlik	So‘m	So‘m	So‘m
20	14	20 000	120 000	110 000	10 000
30	20	70 000	700 000	685 000	15 000
25	20	180 000	900 000	800 000	100 000
12	10	150 000	300 000	220 000	80 000

Sotishdan tushgan tushum=1 birlikning bahosi * Realizatsiya qilingan mahsulotlar soni
O’zgaruvchan xarajat= 1 birlikka to‘g‘ri keluvchi o‘zgaruvchan xarajatlar * Realizatsiya qilingan mahsulotlar soni
Marjinal daromad = Sotishdan tushgan tushum - O’zgaruvchan xarajat
Marjinal daromad = Umumiy doimiy xarajatlar+yalpi foyda


10.3. “ABS” kompaniyasi elektr jihozlarini ishlab chiqarish bilan shug‘ullanadi. Mahsulot bir birligining realizatsiya bahosi 12 so‘m. Bir birlik xarajatlari quyidagicha:

Ko‘rsatkichlar	So‘m
Asosiy materiallar	2
Asosiy ishlab chiqarish xodimlari ish haqi xarajatlari, ishbay	1
Ishlab chiqarish ustama xarajatlari, o’zgaruvchan qismi	2
Ishlab chiqarish ustama xarajatlari, doimiy qismi	3
Jami:	8
Ma’muriy xarajatlar	yiliga 20 so‘m

Qo‘shimcha ma’lumotlar:

• 
  bir birlikka doimiy ishlab chiqarish xarajatlari yiliga 90 birlik reja ishlab chiqarish hajmida hisoblangan;
  
• 
  yil boshiga qoldiq mavjud emas.
  

Kompaniya oxirgi 3 yilda ishlab chiqarilgan mahsulotlar bo‘yicha quyidagi natijalarga erishgan:

	Yillar
	1	2	3
	Birlik	Birlik	Birlik
Davr boshiga qoldiq
Ishlab chiqarilgan	100	110	90
Realizatsiya qilingan	90	110	95
Davr oxiriga qoldiq

Talab qilinadi:
1. Har bir yil uchun zaxiralarni baholashni hisobga olgan holda quyidagi usullardan foydalangan holda foyda va zararlar haqidagi isobotni tuzing:

• 
  o‘zgaruvchan xarajatlar bo‘yicha tannarx aniqlash
  
• 
  xarajatlarni to‘liq taqsimlash bo‘yicha tannarx aniqlash
  

2. Tannarx hisoblashning 2 usulidagi foydaning bir-biriga mos kelmaslik sabablarini tushuntiring.
Javob: Xarajatlarni to’liq taqsimlash orqali tannarxni aniqlash

	So‘m
Asosiy materiallar	2
Asosiy ishlab chiqarish xodimlari ish haqi xarajatlari, ishbay	1
Ishlab chiqarish ustama xarajatlari, o’zgaruvchan qismi	2
Ishlab chiqarish ustama xarajatlari, doimiy qismi	3
Jami:	8
Ma’muriy xarajatlar	yiliga 20 so‘m
Foyda hisoboti
Realizatsiya( 12 so’m/bir * 7 birlik)	84 so’m
Realizatsiya qilingan mahsulotlar ishlab chiqarish tannarxi ( 8 so’m/bir * 7 birlik)	56 so’m
Yalpi foyda	28 so’m
Noishlab chiqarish xarajatlari	0
Operatsion foyda	28 so’m

O’zgaruvchan xarajatlar asosida mahsulot tannarxini aniqlash

Ko‘rsatkichlar	So‘m
Asosiy materiallar	2
Asosiy ishlab chiqarish xodimlari ish haqi xarajatlari, ishbay	1
Ishlab chiqarish ustama xarajatlari, o’zgaruvchan qismi	2
Jami:	5
Ma’muriy xarajatlar	yiliga 20 so‘m
Foyda hisoboti
Realizatsiya ( 12 so’m/bir * 7 birlik)	84 so’m
Jami o’zgaruvchan xarajat: Realizatsiya qilingan mahsulot tannarxi ( 5 so’m/bir * 7 birlik) Noishlab chiqarish o’zgaruvchan xarajatlari (0)	35 so’m
Marjinal daromad ( 12 *7 – 35 )	49 so’m
Doimiy xarajatlar: Ishlab chiqarish Noishlab chiqarish (0)	3 so’m
Jami doimiy xarajatlar	3 so’m
Sof foyda	46 so’m

2. Tannarx hisoblashning 2 usulidagi foydaning bir-biriga mos kelmaslik sabablarini tushuntiring.

Javob: O’zgaruvchan xarajatlar asosida mahsulot tannarxini aniqlashda

1. 
   Doimiy (ishlab chiqarish,noishlab chiqarish) xarajatlar marjinal daromaddan ayriladi.
   
2. 
   Noishlab chiqarish (o’zgaruvchan) xarajati mahsulot tannarxiga kiritiladi.
   

Xarajatlarni to’liq taqsimlash orqali tannarxni aniqlashda

1. 
   Doimiy (ishlab chiqarish) xarajatlari mahsulot tannarxiga kiritiladi.
   
2. 
   Noishlab chiqarish (doimiy,o’zgaruvchan) xarajatlari yalpi foydadan ayriladi.