15-ma‘ruza: oziq-ovqat qo‘shimchalari, oziqaviy va biologik faol qo‘shimchalar reja

---

15-MA‘RUZA: OZIQ-OVQAT QO‘SHIMCHALARI, OZIQAVIY VA 
BIOLOGIK FAOL QO‘SHIMCHALAR 
Reja: 
 
1.Oziq-ovqat qo‗shimchalari haqida umumiy tushuncha. 
2.Antibiotiklar. 
3.Antioksidantlar. 
4.Biologik faol qo‗shimchalar. 
Ozuqa qo‗shimchalari - tabiiy va sintetik moddalar bo‗lib ozuqaviy modda 
sifatida o‗zlashtirilmaydi. Ularni oziq-ovqat mahsulotlar tarkibiga qo‗shilishidan 
maqsad, mahsulotni saqlash muddatini uzaytirish, tashqi ko‗rinishini saqlash va 
organoleptik xususiyatlarini o‗zgartirishga qaratilgan. 
Mahsulot tarkibiga ozuqaviy qo‗shimchalar quyidagi maqsal uchun 
qo‗shiladi: 
1. Xom ashyolarni qayta ishlashni, qadoqlashni, saqlashni takomillashtirish. 
2. Tabiiy sifat ko‗rsatkichlariini saqlash. 
3. Organoleptik xususiyatlarni, yoki tuzilishini, barqarorligini uzaytirish. 
Oziqaviy qo‗shimchalar bir necha guruhlarga bo‗linadi: 
-oziqaviy moddalarni tuzilishini yaxshilaydigan moddalar (rang beruvchi 
moddalar, rangni barqarorlashtiruvchi, oqartiruvchi moddalar); 
- mahsulot ta‗mini boshqaruvchi moddalar (ta‗m beruvchi moddalar, 
shirinlashtiruvchi moddalar, kislotalar); 
- mahsulot konsistensiyasini boshqarish va qattiqlikni shaklantirish 
(quyuqlashtiruvchi, gel hosil qiluvchi moddalar, emulgatorlar i boshqalar); 
- mahsulotni tabiiyligini va saqlash muddatini uzaytiruvchi moddalar 
(konservantlar, antioksidantlar va boshqalar).
Hozirgi kunda oziq-ovqat mahsulotlariga qo‗shiladigan qo‗shimchalar 500 
dan ortib ketgan.
Raqamli kodlash asosida qo‗shichalar quyidagicha sinflangan: 
— E100- E182 — rang beruvchi moddalar; 
— E200 va 299 — konservantlar;
— E300 va E399 —antioksidantlar; 
— E400 va 499 — quyuqlikni barqarorlashtiruvchi moddalar; 
— E450 va E449, E1000 — emulgatorlar; 
— E500 va 599 — kislotalikni boshqaruvchi moddalar, yumshatuvchilar; 
— E600 va 699 — ta‗m va xushbo‗ylikni kuchaytiruvchilar; 
— E700—E800 — zaxira indekslari; 
— E900 va keyingilari — nonni yaxshilovchi moddalar. 
Tayyor mahsulotlarni buzilishi murakkab fiziko-kimyoviy va mikrobiologik 
jarayonlar tufayli yuz beradi. 
Mikroorganizmlarni rivojlanishi natijasida hosil bo‗ladigan toksinlar 
organizmni zaharlaydi va yomon oqibatlarga olib keladi. 
Mahsulotlarni saqlash muddatini uzaytirish maqsadida qadimdan turli 
usullarini qo‗llab kelganlar. Bu usullarga quritish, tuzlash, sirka, yog‗ , asal, 

---

oltingugurt angidridi bilan ishlov berish kiradi. XIX asrning oxiri XX asrning 
boshlarida kimyo sohasini rivojlanishi tufayli kimyoviy konservantlar qo‗llanila 
boshlandi. Bularga benzoy va salitsil kislotalari, ularni hosilalari kiradi.