221. Mashg’ulotga qat’iy qiziqishni shakllantirish 222=228 Ommaviy sport tadbirlari

221.Mashg’ulotga qat’iy qiziqishni shakllantirish
222=228 Ommaviy sport tadbirlari
223.Hayot faoliyatiga o’rgatish
224.To’g’ri ko’rgazmalilik
225.Qulaylik va individuallik tamoyili
Individuallik (loticha "individuum" — "boʻlinmas") — muayyan narsa va hodisa, shaxs va jonivorning oʻzigagina xos, betakror, xususiy belgilar. Belgi sifatlarining oʻziga xosligi bilan individuallik umumiylikka (individ esa umumga) qarama-qarshi qoʻyiladi. Dastlab, individuallik antik davrda atoqli yunon faylasuflari Levkipp va Demokrit tomonidan muayyan mazmun va shaklga, yaʼni oʻziga xos belgilarga ega boʻlgan narsa va hodisalarga, jumladan, atom yoki individ (yaʼni, boʻlinmas) kabilarga xos xususiyatlarni aniqlash jarayonida maʼlum boʻlgan. Qadimgi Rim faylasufi Seneka individuallik tushunchasini yanada takomillashtiradi. I. oʻziga xos xususiyatlarni va mazmunini yoʻqotmay turib, boshqa boʻlaklarga boʻlinmaydigan aniq bir narsa (mavjudot) ekanligini eʼtirof etgan. Oʻrta asrlar falsafasida individuallik inson shaxsi tushunchasini ifodalagan. XVII asrda individuallik bilan bogʻliq fikrmulohazalar nemis faylasufi Leybnits taʼlimotida atroflicha rivojlantiriladi. Individuallik nemis adibi I. V. Gyote ijodida ham oʻz ifodasini topdi. Individuallik romantizm dunyoqarashi uchun ham xos xususiyatdir.

Hozirgi individuallik tushunchasi ilm-fanda turli maʼnolarda ishlatiladi. Masalan, biologiyada I. biror organizmga xos irsiy yoki keyinchalik paydo boʻlgan xususiyatlarning oʻziga xosligidir; psixologiyada muayyan bir shaxsning fkrilashi, sezgisi, irodasi, istak va intilishi, ehtiyoji, qiziqishi, kayfiyati, hissiyoti, ahvoli, xatti-harakati, odati, mayli, qobiliyati va boshqa sifatlarini, shuningdek, mijozi va tabiatining oʻziga xosligini anglatadi. Ijtimoiy fanlarda individuallik olomonga, guruhga zid tushuncha sifatida oʻrganiladi. Adabiyotshunoslikda individuallik badiiy obrazning oʻziga xos xususiyatlari asarda qay darajada hayotiy, haqqoniy aks ettirilganini koʻrsatadigan mezon boʻlib xizmat qiladi. Badiiy asar qahramonining oʻziga xosligi uning milliyligi va qaysi ijtimoiy qatlamga mansubligini ham belgilaydi. Yozuvchining oʻziga xos tili va uslubiga xos belgilar ham individuallikni tashkil etadi[1].

226.Jismoniy tarbiya bo’yicha darsdantashqari ishlarning usullari va uning vatanparvarlik ruhidagi tarbiyasi bilan aloqasi
227. Koordinatsion harakat qobiliyatiga umumiy tushuncha
Yangi harakat faoliyatlariga o‘g‘ratish va takomillashtirish jarayonida ta’sir etuvchi qobiliyatlar to‘g‘risida fikrlashar ekanmiz, avvalam bor anchadan beri chaqqonlik haqida gapirib kelganmiz. To‘g‘ri, hozirgacha bu fikr davom etmoqda va xali chuqur o‘rganilgani yo‘q. Lekin oxirgi yillar adabiyotlarida taxminan 90-yillarda bu tushunchani ko‘proq "Koordinatsion qobiliyatlari" bilan boglashmoqdalar, chunki: birinchidan, yangi harakat faoliyatlarini bajarishda va tuzilishida har bir harakatning bir biriga moslashtirishga qaratilgan qobiliyatidir. Ikkinchidan, harakat faoliyatini to‘satdan o‘zgarayotgan sharoit talablariga muvofiq ravishda tez qayta qurish qobiliyati sifatida qarash mumkin. Qoordinatsion qobiliyatining bu ikkala tomoni bir biri bilan chambarchas bogMiq va o‘zining maxsus xususiyatlariga ega. Bular turli harakat vaziflarini echishda va har xil koordinatsion qiyinchiliklarni yengishda vujudga keladi. Albatta bu koordinatsion qiyinchiliklar va ularni yengish har xil boMadi. Masalan, gimnastika bilan shug‘ullanuvchilar eng murakkab gimnastik-koordinatsion kombinatsiyalarni oson va muvaffa- qiyatli bajaradilar. 14-jadval Koordinatsion qobilyatlarni tarbiyalash metodikasi.
Lekin, ko'pincha sharoit, atrof-muhit o‘zgarishi bilan bu kombinatsiyani sifatli bajara olmaydilar. Sport o‘yinlarida shug‘ullanuvchilar eng murakkab harakatlarni bir-biriga molslashtirib bajaradilar, lekin sport o‘yini bilan bogMiq boMmagan harakatlarni tez o‘zlashtira ololmaydilar. Majmua holda bajariladigan bu koordinatsion - harakatlar qobiliyatini bir oMcham bilan baholab boMmaydi. Baholashda har xil tashqi ko‘rsatkichlar hisobga olinadi. Bularning ichida nisbatan asosiylari bu: a) harakat faoliyatlarining yangi shaklini o‘rganishga sarflangan vaqt, murakkab mashqlarni o‘zlashtirishga sarflangan vaqt qancha kam boMsa shuncha bir xil sharoitda uning koordinatsion harakat qobiliyatlarining rivojlanganligi yuqori boMadi. b) shular qatori faoliyatning koordinatsion murakkabligi ham hisobga olinadi hamda harakatlarning aniqligi shunday qilib bir biridan farq qiladi. Har bir harakatda o‘ziga xos koordinatsion qobiliyatlari, talablari bor. Ular shu qobiliyatlarning oMchamlaridir, ya’ni: a) harakat faoliyatining koordinatsion murakkabligi; b) harakatning aniqligi; v) harakatlarni o'zlashtirib olishga sarflangan vaqtdir. Demak, koordinatsion qobiliyatlari - bu baholash uchun yagona kriteriyaga ega boMmagan murakkab majmua sifatidir. Koordinatsion qobiliyatlari - bu inson o‘z harakati faoliyatida to‘satdan o‘zgaruvchan sharoit talablariga muvofiq ravishda yangi harakatlarni tezda egallash va tezda qayta ko‘ra olish qobiliyatidir. (jadval 14) Hayotda va umuman jismoniy tarbiyada uchratiladigan harakatlarni shartli ravishda 2 guruhga boMish mumkin: 1. Nisbatan stereotip harakatlar - yengil atletika yoMkasida yugurish, uloqtirsh va sakrashlar, gimnastik mashqlari, tennis; 2. Nostereotip harakatlar - sport o‘yinlaridagi harakatlar yakkakma-yakka olushuvdagi, "slalom"dagi, krossdagi harakatlar. Stereotip harakatlaridagi aniqlik, jumladan, kishi bu harakatlarni bajarishni qanchalik uzoq o‘rganganligiga bogMiq. Agar inson o‘zi uchun yangi harakatlarni birdaniga bajara boshlasa, bu harakatlarni o‘zlashtirib olishga ko‘proq vaqt kyetkazgan kishiga qaraganda chaqqonroq hisoblanadi. Stereotip harakatlarda vaziyat to‘satdan o‘zgargandagina chaqqonlik harakatni o‘zgargan sharoit talablariga muvofiq ravishda tez o‘zgartira bilishlari kishining harakatini maqsadga muvofiq qayta qurish uchun sarflangan vaqti bilan ifodalaydi.
Psixologik nuqtai nazaridan koordinatsion qobiliyatlar xususiy harakatlarni o‘zlashtirish va atorof muhitning toMiqligiga; tashabbuskorligiga bogMiqdir. Koordinatsion qobilyat tezkorlik va murakkab reaksiyalarning aniqligi bilan chambarchas bogMiqdir. Koordinatsion - harakat qobiliyatlarini tarbiyalashda quyidagi vazifalar hal etilishi lozim: 1. Yangi harakat shakllarini bajarish qobiliyatlarini takomillashtirish harakatlarni samaradorligini oshirishga qaratilgan; 2. Sharoit o‘zgarishiga binoan koordinatsion-harakat shakllarini qayta qurish qobiliyatini takomillashtirish; 3. Har xil charchashga olib keluvchi qiyinchiliklarga qarshi koordinatsion - harakat shakllarining musta|ikamligini oshirish. Yuqorida qayd etilgan vazifalar sezgi funksiyalarini, harakatlarni aniqligini harakat tajribalarini muntazam bajarishini va boshqalarni mustahkamlashga va takomillashtirishga yo‘naltirilgandir