- 1. Ishlab chiqarish jarayonining mazmuni va o‘ziga xosligi
Ishlab chiqarish turlari: - Yaratilgan mahsulotning ashyoviy-buyum shakliga ko‘ra ishlab chiqarish quyidagi turlarga ajratiladi:
- Yaratilgan mahsulotning iste'mol qilinish xususiyatiga ko‘ra moddiy ishlab chiqarish tarmoqlari ham ikkiga ajratiladi:
Ishlab chiqarish bir tomondan qiymatning vujudga kelishi va boshqa tomondan naflilikning yaratilish jarayonidir ISTE'MOL – Ishlab chiqarish natijalaridan foydalanish jarayonini anglatadi. - shaxsiy iste'mol – bunda iste'mol tovarlari va xizmatlar bevosita iste'mol qilinadi.
- ishlab chiqarish iste'moli – bunda investision tovarlar bilvosita iste'mol qilinadi, ya'ni ular ishlab chiqarish jarayonida foydalanilib, kishilar uchun zarur bo‘lgan xayotiy vositalar yaratiladi.
Ishlab chiqarish omillari to‘g‘risidagi nazariyalar - J.B.Sey (fransuz iqtisodchisi)—ishlab chiqarishning uch omili nazariyasini asoslab, unga yer, kapital va mehnatni kiritadi.
- Klassik iqtisodiy maktab—ishlab chiqarishning shaxsiy va moddiy omili nazariyasini ilgari suradi.
- B.Baverk (Avstriya maktabi) - ishlab chiqarishning ikki omili: kapital va mehnat mavjud bo‘lishini tan oladi.
- Hozirgi zamoy nazariyalari-ishlab chiqarishning to‘rt omili mavjud bo‘lishini ko‘rsatadi.
Har qanday jamiyatda ishlab chiqarishning amalga oshishi uchun uning omillari mavjud bo‘lmog‘i lozim. Iqtisodiyotning tizimi va shaklidan qat'iy nazar ishlab chiqarish yoki xizmat ko‘rsatishning hamma sohalari uchun umumiy bo‘lgan omillar: yer, mehnat (ishchi kuchi), kapital va tadbirkorlik layoqati bo‘lishi shart. Iqtisodiy resurslar ishlab chiqarish jarayonida uning omillariga aylanadi. - (Mexnat resurslari) ishchi kuchi —insonning mehnat qilish layoqati bo‘lib, ishlab chiqarishning asosiy va zaruriy shartidir. Shu sababli u ishlab chiqarishning shaxsiy omili deb ham ataladi. Ishchi kuchi ishlab chiqarishning boshqa omillarini o‘zaro biriktirib, ularni harakatga keltiradi.
- Kapital omil sifatida inson tomonidan yaratilgan ishlab chiqarish vositalari ya'ni mehnat vositalari va predmetlarini o‘z ichiga oladi.
- Mehnat vositalari - deb, inson uning yordamida tabiatga, mehnat predmetlariga ta'sir qiladigan vositalarga aytiladi (mashinalar, stanoklar, traktorlar, qurilmalar, uskunalar va boshqalar).
- Mehnat predmetlari - bevosita mehnat ta'sir qiladigan, ya'ni mahsulot tayyorlanadigan narsalardir (er-suv, xomashyo va boshqa turli materiallar). Mehnat predmetlari tabiatda tayyor holda uchrashi mumkin yoki oldingi davrdagi mehnat mahsuloti, ya'ni xom-ashyo bo‘lishi mumkin.
- Mehnat vositalari va mehnat predmetlari birgalikda ishlab chiqarish vositalari deb yuritiladi.
Do'stlaringiz bilan baham: |
