A. N. Elmurodov Respublika ta’lim markazi uslubchisi
Download 4.24 Kb. Pdf ko'rish
|
«O‘QITUVCHI» NASHRIYOT-MATBAA IJODIY UYI TOSHKENT – 2017 MATEMATIKA 6 Umumiy o‘rta ta’lim maktablarining 6- sinfi uchun darslik Qayta ishlangan va to‘ldirilgan 2- nashri O‘zbekiston Respublikasi Xalq ta’limi vazirligi tasdiqlagan 2 M a x s u s m u h a r r i r : A.N.Elmurodov – Respublika ta’lim markazi uslubchisi. T a q r i z c h i l a r : Sh.H.Saidova – Yunusobod tumanidagi 273-o‘rta maktab- ning matematika o‘qituvchisi; G.A.Fozilova – Yunusobod tumanidagi 274-o‘rta maktab- ning matematika o‘qituvchisi. Aziz o‘quvchi! Ona yurtimiz O‘zbekiston jahon ilm-u fani, madaniyatiga yuzlab buyuk olimlar, shoirlar, davlat arboblari, rassomlarni yetishtirib bergan. Bilingki, siz ularning ezgu ishlari davomchisisiz! Kitobimiz sahifalarida diyorimizning buyuk allomalari ijodidan namunalar joy olgan. Ular asrlar osha siz bilan gaplashadilar – siz ular bilan faxrlaning! Yoshlik bilim olish davridir. Allomalar aytganlaridek, «Yoshlikda olingan bilim toshga bitilgan yozuv kabi o‘chmasdir». Matematikani o‘rganish qunt va izchillikni, ko‘plab masala va misollarni tushunib, idrok qilib yechishni talab etadi. Ushbu darslikni yaxshi o‘rganib olsangiz, u sizga umrbod do‘st bo‘lib qoladi! Hulq-u odobingiz barkamol, ilmingiz ziyoda bo‘lishini tilab, Mualliflar ISBN 978-9943-22-053-9 © M.A. Mirzaahmedov, A.A. Rahimqoriyev, 2013. © M.A. Mirzaahmedov, A.A. Rahimqoriyev, Sh.N. Ismailov, M.A. To‘xtaxodjayeva , 2017. © «O‘qituvchi» NMIU, 2013, 2017. M u a l l i f l a r : M. A. MIRZAAHMEDOV, A. A. RAHIMQORIYEV, SH. N. ISMAILOV, M. A. TO‘XTAXODJAYEVA – qoida, xossa, ta’riflar; – faollashtiruvchi savol va topshiriqlar; – sinfda ishlanadigan mashqlar; – rivojlantiruvchi mashqlar; – takrorlash uchun mashqlar; – uy vazifasi uchun mashqlar; – mavzu matnidan masalalarni ajratish. DARSLIKDAGI SHARTLI BELGILAR: ? UO‘K: 51(075) KBK 22.1ya72 M-31 Respublika maqsadli kitob jamg‘armasi mablag‘lari hisobidan chop etildi 3 1. Natural sonlar 5- SINFDA OTILGANLARNI TAKRORLASH Aziz oquvchi! Siz 5- sinfda natu- ral sonlar, yuz va hajm- lar, oddiy kasrlar, ularni qoshish va ayirish, onli kasrlar va ular ustida tort amalni bajarish, shuningdek, foizlar haqi- dagi bilimlarni egallagan- siz. Olgan bilimlaringizni takrorlash uchun quyida- gi mashqlarni yeching. 1. Qulay usul bilan hisoblang: 1) (38 ⋅ 54 + 38 ⋅ 42) : 24; 3) 736 ⋅ 983 736 ⋅ 883; 2) 2 416 ⋅ 67 + 33 ⋅ 2 416; 4) (88 ⋅ 89 88 ⋅ 69) : 440 + 60. 2. Oxiri 7 raqami bilan tugaydigan son besh xonali sondan kichik va 9 987 dan katta ekani malum. Shu sonni toping. 3. Togri tortburchakning eni boyidan 8 m qisqa, perimetri esa 64 m. Shu togri tortburchakning yuzini toping. 4. Men bir son oyladim. Agar u son 12 ga bolinsa va bolin- maga 350 qoshilsa, yigindida 410 hosil boladi. Oylagan sonimni toping. 5. Ikkita javonda 180 ta kitob bor. 1- javondan 2- javonga 10 ta kitob olib qoyilgan edi, ikkala javondagi kitoblar soni teng bolib qoldi. Har bir javonda nechtadan kitob bolgan? 6. Men bir son oyladim. Agar undan 42 ni ayirib, ayirmani 12 ga kopaytirsam, kopaytmada 1 080 hosil boladi. Oy- lagan sonimni toping. 7. Sonlar orasidagi qonuniyatni aniqlab, bosh katakdagi sonni toping (1- rasm). «Kelajagimiz poydevori bilim dargohlarida yara- tiladi, xalqimizning ertan- gi kunining qanday boli- shi farzandlarimizning bu- gun qanday talim va tar- biya olishiga bogliq». I. A. Karimov. («Yuksak manaviyat yengilmas kuch» asaridan.) 74 45 16 62 46 30 26 54 1 MATEMATIKA FANLAR SULTONI 4 8. Etiborsizlik tufayli suv jomragi yaxshi yopilmagan. Shu sababli undan sekundiga bir tomchi suv tomchilamoqda (2- rasm). Agar 100 tomchi suvning massasi 7 g ga teng bolsa, 1 soatda necha gramm suv isrof bolmoqda? Bir sutkada- chi? Bir oyda-chi? 9. Sonli ifodaning qiymatini toping: 1) 1 + 1 ⋅ 1 − 1 : 1 + (1 + 1 − 1) : 1 + 1 − (1 + 1); 2) 1 : 1 + 1 + 1 ⋅ (1 + 1 : 1 − 1) ⋅ 1 + 1 − 1 : (1 + 1 ⋅ 1 − 1). 10. Amallarni bajaring: 1) 614 ⋅ 905 + 2 736 : 76; 2) 812 ⋅ 35 − 2 436 : (3 732 − 48 ⋅ 27). 11. Tenglamani yeching: 81 900 : (1 324 x) = 350. 12. Kasrlarni taqqoslang: 1) & % va ' % ; 2) ! " va ! # . 13. Amallarni bajaring: 1) ( ) ! % % % − + ; 2) # $ & ! ! ! " ! + − ; 3) ' # ! # ! − + . 14. Tenglamani yeching: 1) ( ) ' % % % N − + = ; 2) ( ) − + = ' & # # # N ; 3) # & ' ' ' N + = − . 15. a ning qanday natural qiymatlarida: 1) & = kasr togri kasr; 2) = kasr notogri kasr boladi? 16. Maxraji 7 ga teng bolgan barcha togri kasrlarni yozing. 17. Amallarni bajaring: 1) 22 7 15 37 37 37 − + ; 2) ( ) ! % !# !# !# − − ; 3) ( ) ! 4 % # # # − + . 18. Tenglamani yeching: 1) + = # 8 9 9 N ; 2) − = % N ; 3) 1' 2 35 35 6 1 N − = . Suvni isrof qilmang! 2. Oddiy kasrlar 2 5 19. Qulay usul bilan hisoblang: 1) 8,435 − (1,111 + 6,324); 2) 29,14 + 15,39 − 28,14. 20. Tenglamani yeching: 1) 7,05 ⋅ 12,4 − x = 28,5; 2) x + 25,4 = 5,04 ⋅ 6,05. 21. Togri tortburchakning bir tomoni 7,85 m, ikkinchi tomoni esa undan 4 marta uzun. Shu togri tortburchakning yuzi va perimetrini toping. 22. Samolyot 1 440 km ni 800 km/soat tezlik bilan, qolgan 510 km ni esa 850 km/soat tezlik bilan uchib otdi. Samolyot butun yolni necha soatda uchib ot- gan (3- rasm)? 23. Taqsimot qonunidan foydalanib hisoblang: 1) 2,71 ⋅ 12,6 + 87,4 ⋅ 2,71; 3) 3,08 ⋅ 17,9 − 3,08 ⋅ 7,9; 2) 20,8 ⋅ 17,9 − 20,8 ⋅ 7,9; 4) 7,5 ⋅ 8,7 + 2,5 ⋅ (9,4 − 2,7). 24. Tenglamani yeching: 1) 15,6 : x = 2,6; 2) 5,12x = 20,48. 25. Togri tortburchakning boyi 45 sm, eni esa boyining 60 % ini tashkil etadi. Shu togri tortburchakning perimetri va yuzini toping. 26. Bankka 1 000 000 som pul qoyildi. Bank 1 yilda omonat- chiga qoyilgan pulning 19 % i muqdorida foyda tolaydi. Omonatchi 1 yilda necha som foyda oladi? 27. Vatanimiz Ozbekistonning maydoni 448,9 ming kv km (4- rasm). Bu maydonning taqriban 80 % ini tekislik tashkil qiladi. Maydonning tekislik qis- mi necha ming kvadrat kilo- metrdan iborat? 28. Oquvchi birinchi kun kitobning 32 % ini, ikkinchi kun kitobning 30 % ini, uchinchi kun qolgan 76 betini oqidi. Oquvchi 1- va 2- kun necha betdan oqigan? 3. Onli kasrlar 4. Foizlar ? Ozbekiston Respublikasi maydoni 448 900 km 2 Toshkent 4 3 6 Sonning boluvchilari va karralisi I bob. Natural sonlarning bolinishi 6- SINF MATERIALLARI Bu muammoni hal qilishda matematikadan olgan bilim- laringiz sizga yordam beradi. Natural sonlarni ikkita sonning kopaytmasi shaklida yoza olamiz. Masalan, 15 sonini ikkita sonning kopaytmasi shaklida quyidagicha yozish mumkin: 15 = 1 ⋅ 15 = 3 ⋅ 5 = 5 ⋅ 3 = 15 ⋅ 1. Demak, 15 ta guldan yasash mumkin bolgan guldastalar sonini kopaytuvchilar aniqlab beradi: 1 ta gulli guldastalar soni 15 ta, 3 ta gulli guldastalar soni 5 ta, 5 ta gulli guldastalar soni 3 ta va 15 ta gulli guldastalar soni esa 1 ta boladi (5- rasm). Agar m son natural son n ga qoldiqsiz bolinsa, m son n ning karralisi (bolinuvchisi), n son esa m ning boluvchisi deyiladi. Bunday holda, m son n ga bolinadi deyiladi. 5 Bolajonlar, oylab koring-chi! 15 ta guldan necha xil guldasta yasash mumkin? Odatda, guldastalarda nechtadan gul boladi? Bizning fikrimizcha, bu muammoni siz hal qila olasiz. 12 7 Malumki, 8 ni 1, 2, 4 va 8 sonlaridan biriga bolsak, qol- diqda 0 chiqadi. Masalan, 8 : 1 = 8; 8 : 2 = 4; 8 : 4 = 2; 8 : 8 = 1. 1, 2, 4 va 8 sonlarini 8 ning boluvchilari, 8 sonini esa 1, 2, 4 va 8 sonlarining karralisi deb ataymiz. U holda 8 soni 1, 2, 4 va 8 ga bolinadi deyiladi. Shu bilan birga 3 soni 8 ning boluv- chisi bolmaydi, chunki 8 sonini 3 ga bolganda qoldiqda 2 qo- ladi. Bu holda 8 soni 3 ga bolinmaydi, deymiz. M a s a l a . 36 sonining barcha boluvchilarini yozing. Y e c h i s h . 1, 2, 3, 4 va h. k. sonlarni ketma-ket tekshira- miz. Bunda agar ularning biror songa kopaytmasi 36 sonini bersa, buni quyidagicha yozamiz: 36 = 1 ⋅ 36 = 2 ⋅ 18 = 3 ⋅ 12 = 4 ⋅ 9 = 6 ⋅ 6 = 9 ⋅ 4 = 12 ⋅ 3 = 18 ⋅ 2 = 36 ⋅ 1. Demak, 1, 2, 3, 4, 6, 9, 12, 18, 36 sonlari 36 ning barcha boluvchilaridir. Kopaytirish natijasi kopaytuvchilar tartibiga bogliq bol- magani uchun tekshirishni 6 ⋅ 6 kopaytmada toxtatish mumkin. Agar son boluvchilar kopaytmasi shaklida yozilsa, bu son boluvchilarga yoyilgan deyiladi. Masalan, 10 sonini ikkita boluvchiga quyidagicha yoyish mumkin: 1 ⋅ 10, 10 ⋅ 1, 2 ⋅ 5, 5 ⋅ 2. Kopaytmalar kopaytuvchilar tartibiga bogliq emasligini inobatga olsak, 1 ⋅ 10 va 10 ⋅ 1 hamda 2 ⋅ 5 va 5 ⋅ 2 yoyilmalarni bir xil deb hisoblaymiz. Demak, 10 soni ikkita boluvchiga ikki usulda yoyiladi: 1 ⋅ 10 yoki 2 ⋅ 5. 12 soni 1, 2, 3, 4, 6 va 12 boluvchilariga ega bolib, quyidagi uchta usulda ikkita boluvchiga yoyiladi: 1 ⋅ 12, 2 ⋅ 6 va 3 ⋅ 4. Natural son 2 ga bolinsa, u juft son deyiladi. Natural son 2 ga bolinmasa, u toq son deyiladi. 2, 4, 6, 8, 10, ... juft sonlar qatori. 1, 3, 5, 7, 9, ... toq sonlar qatori. 0 soni ham juft sonlar qatoriga kiritilgan. 29. 1) Natural sonning karralisi nima? Qanday son berilgan natural sonning boluvchisi deyiladi? 2) Juft son deb nimaga aytiladi? Toq son deb-chi? Ular qanday raqamlar bilan tugashi mumkin? ? 8 30. Sonlarning barcha boluvchilarini yozing: 1) 30; 2) 19; 3) 54; 4) 59; 5) 62; 6) 89; 7) 95. 31. Mulohazalar togrimi: 1) 91 soni 7 ga karrali; 2) 12 soni 1 248 sonining boluvchisi? 32. Quyidagi sonlarning barcha umumiy boluvchilarini toping: 1) 36 va 24; 2) 15 va 48; 3) 18 va 42; 4) 76 va 57. 33. Qosh tengsizlik yechimlari ichidan juft va toq sonlarni aj- ratib yozing: 1) 23 < x < 34; 2) 34 < x ≤ 43; 3) 157 ≤ z ≤ 166. 34. Berilgan 1, 2, 3, 4, 5, 6, 9, 10, 12, 15, 18, 20 sonlari orasidan 9, 10, 12, 15, 18, 20 sonlarining boluvchilarini ajratib yozing. 35. Koordinata nurida a son belgilangan. A, F, B, N, C va D nuqtalarning koordinatalarini toping. Bu nuqtalarga mos sonlar a songa karrali boladimi (6- rasm)? 36. Sonlarni ikkita boluvchining kopaytmasi shaklida yozing: 1) 38 = 2 ⋅ ...; 3) 48 = 12 ⋅ ...; 5) 90 = 5 ⋅ ...; 2) 88 = 8 ⋅ ...; 4) 54 = 3 ⋅ ...; 6) 72 = 12 ⋅ ... . 37. Ushbu 144, 153, 145, 150, 161, 139, 141, 165, 157 sonlari orasidan 3 ga karralilarini toping va ularni kamayib borish tartibida yozing. 38. Sonlar orasidan ozaro karralilarini toping: 9; 22; 15; 30; 70; 81; 17; 24; 28; 42; 60; 108. 39. Sonlarning joylanishidagi qonuniyatni aniqlab (7- rasm), tu- shirib qoldirilgan sonlarni toping (8 9- rasmlar). x E O 1 N C F B D A 0 6 a 18 1 2 6 3 18 9 7 45 1 5 3 9 12 1 2 3 12 8 9 9 40. «Juft» va «toq» sozlaridan foydalanib, togri mulohazalar hosil qiling: 1) ikkita juft sonning yigindisi doimo ... boladi; 2) ikkita toq sonning yigindisi doimo ... boladi; 3) uchta juft sonning yigindisi doimo ... boladi; 4) uchta toq sonning yigindisi doimo ... boladi. 41. Uch xonali 32∗ sonida yulduzcha (∗) orniga qanday ra- qamni qoysak, togri mulohaza hosil boladi? Barcha ja- voblarni toping. 1) 32∗ soni 2 ga bolinadi; 3) 32∗ soni 3 ga bolinadi; 2) 32∗ soni 5 ga bolinadi; 4) 32∗ soni 9 ga bolinadi. 42. 42 dan katta, 97 dan kichik sonlar orasidan 6 ga karrali sonlarni yozing. 43. 2 ga ham, 5 ga ham, 10 ga ham karrali sonlar qanday raqam bilan tugaydi? 44. Qaysi son istalgan natural sonning boluvchisi boladi? 45. Qosh tengsizlikning yechimlari orasidan juft va toq sonlarni ajratib yozing: 1) 11 < x < 25; 2) 66 < x ≤ 96; 3) 45 ≤ z ≤ 79. 46. 1) 21 ning barcha boluvchilarini yozing; 2) 75 ning barcha boluvchilarini yozing. 47. Faqat bitta boluvchisi bolgan natural sonlarni ayting. Bunday sonlar nechta? 48. «Juft» va «toq» sozlaridan foydalanib, togri mulohazalar hosil qiling: 1) ikkita toq sonning kopaytmasi doimo ... boladi; 2) toq va juft sonlarning kopaytmasi doimo ... boladi. 49. 26 dan katta ketma-ket kelgan uchta: 1) juft sonni; 2) toq sonni yozing. 50. Sonlardan birinchisi ikkinchisiga karrali boladimi: 1) 144 va 36; 2) 4 545 va 9; 3) 3 678 va 24? 51. Sonlardan birinchisi ikkinchisining boluvchisi boladimi: 1) 5 va 10; 2) 19 va 24; 3) 8 va 48; 4) 21 va 63? 52. 13, 2, 48, 3, 1, 15, 4, 17, 60, 6, 12 sonlari orasidan: 1) bir xonali juft sonlarni; 2) ikki xonali toq sonlarni; 3) 48 va 60 sonlarining boluvchilarini tanlab oling. ? 10 Tasdiqlardan qaysilari togri, qaysilari notogri: agar son 10 ga bolinsa, u son 5 ga ham bolinadi; agar son 5 ga bolinsa, u son 10 ga ham bolinadi; agar son 2 ga bolinsa, u son 10 ga ham bolinadi; agar son 5 ga bolinsa, u son 2 ga ham bolinadi? Xulosa chiqara olasizmi? Misollar keltiring. J 1. Yigindi, ayirma va kopaytmaning bolinishi. 1.1. Yigindining bolinishi (1- xossa). Agar ikki yoki undan ortiq natural sonning har biri biror songa bolinsa, u holda bu sonlarning yigindisi ham osha songa bolinadi. Agar natural sonlardan biri biror songa bolinsa, ikkinchisi bolinmasa, u holda bu sonlarning yigindisi ham osha songa bolinmaydi. 1- m i s o l . 36 + 81 yigindi 9 ga bolinadi, chunki har bir qoshiluvchi 9 ga bolinadi; 12 + 17 yigindi 6 ga bolinmaydi, chunki 12 soni 6 ga bolinadi, 17 esa 6 ga bolinmaydi; 13 + 23 yigindi 6 ga bolinadi, ammo 13 va 23 sonlari 6 ga bolinmaydi. 1.2. Ayirmaning bolinishi (2- xossa). 2- m i s o l . 63 49 ayirma 7 ga bolinadi, chunki kamayuv- chi va ayriluvchi 7 ga bolinadi; 56 48 ayirma 6 ga bolin- maydi, chunki kamayuvchi 56 soni 6 ga bolinmaydi, ayriluvchi 48 esa 6 ga bolinadi. 1- xossaga oxshash xulosa chiqarish ozingizga havola qilinadi. 1.3. Kopaytmaning bolinishi (3- xossa). Agar kopaytuvchilardan biri biror songa bolinsa, u holda bu sonlarning kopaytmasi ham shu songa bolinadi. 3- m i s o l . 15 · 17 kopaytma 5 ga bolinadi, chunki 15 : 5 = 3. Demak, (15 · 17) : 5 = 15 : 5 · 17 = 3 · 17 = 51. 2. 10 ga, 5 ga va 2 ga bolinish belgilari. 2.1. 10 ga bolinish belgisi. 10 ga karrali natural sonlar 10, 20, 30, ... m m m m Sonlarning 10 ga, 5 ga va 2 ga bolinish belgilari 35 11 J J Agar natural sonning yozuvi 0 raqami bilan tugasa, u son 10 ga bolinadi. Agar natural sonning yozuvi 0 dan farqli (1, 2, 3, 4, 5, 6, 7, 8, 9) raqam bilan tugasa, u son 10 ga bolinmaydi. 4- m i s o l . 1 230 soni 10 ga bolinadi, 31 esa 10 ga bolin- maydi. 2.2. 5 ga bolinish belgisi. 5 ga karrali natural sonlar 5, 10, 15, 20, ... Agar natural sonning yozuvi 5 yoki 0 raqami bilan tugasa, u son 5 ga bolinadi. Agar natural sonning yozuvi 5 yoki 0 dan farqli raqam bilan tugasa, u son 5 ga bolinmaydi. 10 ga bolinadigan barcha sonlar 5 ga ham bolinadi. 5- m i s o l . 105, 110 sonlari 5 ga bolinadi; 21, 23, 48, 26, 2 017 sonlari esa 5 ga bolinmaydi. 2.3. 2 ga bolinish belgisi. 2 ga karrali natural sonlar 2, 4, 6, 8, 10, 12, 14, ... Bundan korinadiki, 2 ga karrali sonlar 0, 2, 4, 6, 8 raqam- laridan biri bilan tugaydi. Bu raqamlar juft raqamlar deyiladi. Qolgan 1, 3, 5, 7, 9 raqamlar toq raqamlar deyiladi. Agar natural sonning yozuvi juft raqam bilan tugasa, u son 2 ga bolinadi. Agar natural sonning yozuvi toq raqam bilan tugasa, u son 2 ga bolinmaydi. 2 ga bolinadigan natural sonlar juft sonlar, qolgan natural sonlar esa toq sonlar deyiladi. 6- m i s o l . 50, 102, 164, 566, 2 008, ... juft sonlar, chunki 2 ga bolinadi; 1, 3, 15, 27, 39, 2 017, ... toq sonlar, chunki 2 ga bolinmaydi. 10 ga bolinadigan barcha natural sonlar 2 ga ham, 5 ga ham bolinadi. 7- m i s o l . 1) 50 346 soni 2 ga bolinadimi? 50 343 soni-chi? 2) 17 325 soni 5 ga bolinadimi? 17 324 soni-chi? 3) 7 380 soni 10 ga bolinadimi? 7 384 soni-chi? Y e c h i s h . 1) 50 346 sonining oxirgi 6 raqami juft bolgani uchun bu son 2 ga bolinadi. Qolgan misollar ham shunga oxshash muhokama qilinadi. 12 Ko‘rinib turibdiki, sonlarning bo‘linish belgilari ma’lum hollarda sonlarni bevosita «ustun usuli»da bo‘lishga murojaat qilmasdan, biri ikkinchisiga bo‘linish-bo‘linmasligini tez aniqlash imkonini beradi. Masalan, 660 sonining 2 ga, 5 ga va 10 ga bo‘linish-bo‘lin- masligini tekshiring. Y e c h i s h . 660 ning oxirgi raqami 0. Demak, bu son 2 ga, 5 ga va 10 ga bo‘linadi. 53. 1) Yig‘indi, ayirma va ko‘paytmaning bo‘linishini misollarda tushuntiring. 2) Qanday sonlar 10 ga; 5 ga; 2 ga bo‘linadi? 3) Qaysi raqamlar juft raqamlar, qaysilari toq raqamlar de- yiladi? 54. Ushbu 12 + 36 + 18 yig‘indi 6 ga bo‘linadimi? 4 ga-chi? 11 ga-chi? 55. 64 – 56 ayirma 4 ga bo‘linadimi? 8 ga-chi? 7 ga-chi? 56. Ikki xonali juft son nechta? Ikki xonali toq son-chi? Ular orasidan eng kichigini ko‘rsatish mumkinmi? Eng kattasini- chi? 57. 58, 125, 180, 462, 1 020 va 2 725 sonlaridan qaysilari: 1) 2 ga; 5 ga; 10 ga bo‘linadi; 2) 2 ga bo‘linadi, ammo 5 ga bo‘linmaydi; 3) 5 ga bo‘linadi, ammo 2 ga bo‘linmaydi? 58. 2, 5 va 7 raqamlari yordamida (ularni takrorlamasdan): 1) 2 ga; 2) 5 ga karrali barcha uch xonali sonlarni yozing. 59. Qo‘sh tengsizlik yechimlari orasidan 2 ga, 5 ga va 10 ga karralilarini yozing: 1) 34 < x < 53; 2) 75 < x < 95; 3) 115 < x < 132. 60. 100 ga (4 ga) karrali sonlar qatorini yozing. 100 ga (4 ga) karrali natural sonlarning oxirgi ikki raqamiga e’tibor bering. 100 ga (4 ga) bo‘linish belgisini ifodalang. 61. Agar har bir qo‘shiluvchi biror natural songa bo‘linmasa, u holda ularning yig‘indisi shu songa bo‘linishi mumkinmi? Agar mumkin bo‘lsa, misollar keltirib xulosa chiqaring. 62. Ushbu 1 653 − 78∗ ayirma: 1) 2 ga; 2) 5 ga; 3) 10 ga bo‘- linishi uchun yulduzcha ( ∗) o‘rniga qanday raqamlarni qo‘- yish mumkin? ? 13 63. 220, 555, 27, 63, 144, 1 236, 379, 458, 810, 151, 75, 7 894, 71, 12 547 sonlarining qaysilari 2 ga bolinadi? 64. 0, 1, 2, 3 raqamlari ishtirok etgan eng katta va eng kichik juft sonlarni yozing. 65. 25 ga karrali sonlar qatorini yozing. 25 ga karrali natural sonlarning oxirgi ikki raqamiga etibor bering. 25 ga bo- linish belgisini ifodalang. 66. 2 ga ham, 5 ga ham bolinadigan eng katta va eng kichik tort xonali sonlarni yozing. 67. 5 ga bolinadigan juft son qanday raqam bilan tugaydi? Bunday son qaysi songa albatta karrali boladi? 68. 515, 160, 461, 505, 723, 1 012, 420, 5 435, 28, 33, 6 130, 866, 262, 990, 102 sonlarining qaysilari 5 ga bolinadi? 69. Ushbu 54∗ + 271 yigindi: 1) 2 ga; 2) 5 ga bolinishi uchun yulduzcha (∗) orniga qanday raqamlarni qoyish mumkin? 70. 2 110, 5 000, 45 980, 1 026, 2 017, 3 000, 32 110 va 2 018 son- laridan qaysilari 10 ga bolinadi? 1. 9 ga bolinish belgisi. Agar natural sonning raqamlari yigindisi 9 ga bolinsa, u son 9 ga bolinadi. Agar berilgan natural sonning raqamlari yigin- disi 9 ga bolinmasa, u sonning ozi ham 9 ga bolinmaydi. 1- m i s o l . 8 964 soni 9 ga bolinadimi? Y e c h i s h . 8 964 sonining raqamlari yigindisini hisoblay- miz: 8 + 9 + 6 + 4 = 27; 27 soni 9 ga bolinadi, yani 27 : 9 = 3. De- mak, 8 964 soni ham 9 ga bolinadi: 8 964 : 9 = 996. 2- m i s o l . 2 643 soni 9 ga bolinadimi? Y e c h i s h . 2 643 sonining raqamlari yigindisini hisoblay- miz: 2 + 6 + 4 + 3 = 15 bolib, bu son 9 ga bolinmaydi. Shu sababli 2 643 soni ham 9 ga bolinmaydi. Download 4.24 Kb. Do'stlaringiz bilan baham: |
Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©fayllar.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling
ma'muriyatiga murojaat qiling