Alohida muhofaza etiladigan tabiiy hududlarni tartibini buzish

Alohida muhofaza etiladigan tabiiy HUDUDLARNI tartibini buzish.

Reja:

1. 
   Alohida muhofaza etiladigan tabiiy hududlar huquqiy holatining tushunchasi va xususiyatlari.
   
2. 
   Alohida muhofaza etiladigan tabiiy hududlarning asosiy turlari
   
3. 
   Alohida muhofaza etiladigan tabiiy hududlar to`g`risidagi qonunchilikni buzganlik uchun javobgarlik.
   

Alohida muhofaza etiladigan tabiiy hududlar huquqiy holatining tushunchasi va xususiyatlari.
Bugungi kunda jamiyat va tabiatning o`zaro ta'siri muammolari tobora katta ahamiyatga ega bo`lmoqda va hozirgi, shuningdek kelgusi avlodlarning faravonligi, umuman jahon sivilizatsiyasining taqdiri ekologik muammolarning ijobiy hal etilishiga ko`proq bog`liq bo`lib qolmoqda.
Ilmiy-texnika rivojlangan bozor iqtisodiyoti sharoitida keskin o`zgarib borayotgan atrof muhit, ekologik muammolarni keltirib chiqarmoqda, inson uni hayotiga, turmush-tarziga, hamda genetik fondi va irsiyatiga salbiy ta'sir ko`rsatmoqda. Bu esa hozir yer yuzida yashab turganlarnigina emas, balki kelgusi avlodlar salomatligiga, ayniqsa yer, suv, atmosfera havosi, yer osti boyliklari, hayvonot va o`simliklar dunyosi, tabiat va tarixiy yodgorliklarning tabiiy holatiga ham salbiy ta'sir qilmoqda.
Mazkur masalaga, O`zbekiston Respublikasi dastlab mustaqillikka erishgan paytidan boshlab e'tibor berdi va birinchilar qatorida 1993 yil 7 mayda O`zbekiston Respublikasining "Alohida muhofaza etiladigan tabiiy hududlar to`g`risida"gi qonunini qabul qildi.
Mazkur qonun hozirgi va kelajak avlod manfaatlarini ko`zlab noyob hamda ekologik, iqtisodiy, ilmiy, madaniy, sanitariya-sog`lomlashtirish, estetik nuqtai nazardan milliy boylik va umumxalq mulki bo`lmish qimmatli tabiiy majmuilarni muhofaza etishning umumiy, huquqiy, ekologik, iqtisodiy va tashkiliy asoslarini belgilab berdi.
O`zbekiston Respublikasida o`simliklar va hayvonot dunyosini hamda davlat milliy tabiat bog`lari, davlat tabiat va tarixiy yodgorliklarini saqlab qolish ularni sonini ko`paytirish inson hayotini ekologik normal saqlashga tabiat bilan jamiyat va inson o`rtasidagi ma'lum mutanosiblikni saqlashga katta yordam beradi.
Hozirgi paytda respublikamizda qo`riqlanadigan yerlarning umumiy maydoni 2 million gektardan ortiq, alohida qo`riqlanadigan 11 tabiiy hududiy obyekt, jumladan 9 qo`riqxona, 400 dan ortiq tabiat yodgorliklari mavjud.
Demak ana shuncha o`xshash alohida muhofaza etiladigan va boshqa tabiiy hududlar huquqiy muhofaza qilinmog`i lozim.
Shuni ta'kidlash joizki, respublikamizdagi barcha alohida muhofaza etiladigan tabiiy hududlar qonun bilan muhofaza qilishmog`i va huquqiy tartibga solinishi maqsadga muvofiqdir.
O`zbekiston Respublikasida alohida muhofaza etiladigan tabiiy hududlarni tashkil etish, ulardan foydalanish va ularni muhofaza qilish sohasidagi munosabatlar ushbu qonundan, shuningdek yer, suv, o`rmon to`g`risidagi qonunlar, yer osti boyliklaridan foydalanish to`g`risidagi, atmosfera havosini muhofaza etish to`g`risidagi hamda atrof tabiiy muhitni muhofaza qilish to`g`risidagi qonunlardan iborat alohida muhofaza etiladigan tabiiy hududlar to`g`risidagi O`zbekiston Respublikasi qonunlari va O`zbekiston Respublikasining boshqa qonun hujjatlari bilan tartibga solinadi.
Qoraqalpog`iston Respublikasida alohida muhofaza etiladigan tabiiy hududlarni tashkil etish, ulardan foydalanish va ularni muhofaza qilish sohasidagi munosabatlar Qoraqalpog`iston Respublikasi qonunlari bilan ham tartibga solib turiladi.
Alohida muhofaza etiladigan tabiiy hududlar to`g`risidagi O`zbekiston Respublikasi qonunlarining vazifalari noyob tabiiy majmuilarni, tabiat yodgorliklarini, o`simliklar va hayvonlarning irsiy fondini saqlab qolishdan, tabiiy jarayonlarni o`rganishdan hamda tabiiy muhitni kuzatish va tadqiq etish majmuidan, aholini ekologiya bobida tarbiyalashdan, tabiatni muhofaza qilish ahamiyatiga moliq hududlardan xo`jalik maqsadida foydalanishni cheklashdan iboratdir.
"Alohida muhofaza etiladigan tabiiy hududlar"ning ta'rifi va ularni huquqiy maqomi yuqorida nomi tilga olingan qonunning 3-moddasida quyidagicha ko`rsatilgan.
Alohida muhofaza etiladigan tabiiy hududlar - bu yerlar va suv kengliklari (akvatoriyalar)ning ustivor ekologik, ilmiy, madaniy, estetik, sanitariya sog`lomlashtirish ahamiyati molik qismlaridir.
Tabiat rang-barangligini saqlab qolish, ekologik muvozanatni va biosfera monitoringini saqlab turishga, shuningdek shikast yetgan tabiiy majmuilarni tiklashga mo`ljallangan yagona tizimni tashkil etuvchi O`zbekiston Respublikasining alohida muhofaza etiladigan tabiiy hududlarni xo`jalik maqsadida foydalanishdan to`liq yoki qisman, bir umrga yoki vaqtincha tortib olinishi mumkin.
Tabiiy zaxiralardan foydalanish va ularni muhofaza qilishga doir rejalar va dasturlar, yer tuzilishi va joylarni tekislash kesmalari hamda boshqa rejalarni ishlab chiqishda alohida muhofaza etiladigan tabiiy hududlar hisobga olinadi.
Alohida muhofaza etiladigan tabiiy hududlarga qonunda belgilab qo`yilgan tartibda davlat qo`riqxonalari (shu jumladan biosfera qo`riqxonalari), davlat milliy bog`lari, davlat tabiat yodgorliklari, davlat buyurtma qo`riqxonalari maqomi beriladi.
Suvni muhofaza qilish mintaqalari (tegralari), kurort va rekreatsiya tegralari, yer usti va yer osti suvlari hosil bo`ladigan tegralar (daryo uvalari, oqiziqli adirlar, tog` yonbag`irlarining etaklari), nodir va qimmatbaho mineral konlari, alohida muhofaza etiladigan tabiiy hududlarning qo`riqlanma (oraliq) tegralari, baliq xo`jaligi tegralari, o`rmonlarning taqiqlangan mintaqalari, tarixiy-tabiiy va yodgoriy bog`lar, botanika va hayvonot bog`lari, dendrariylar hamda O`zbekiston Respublikasi qonunlari va xalqaro shartnomalar bilan belgilab quyiladigan tartib asosidagi boshqa hududlar ham alohida muhofaza etiladigan tabiiy hududlarga kiradi. Davlat hokimiyati va boshqaruvi mahalliy idoralarning qarorlari bilan alohida muhofaza etiladigan tabiiy hududlarning boshqa toifalari ham nazarda tutilishi mumkin. Alohida muhofaza etiladigan tabiiy hududlarni tashkil etish, ulardan foydalanish va ularni muhofaza qilish sohasidagi davlat boshqaruvini O`zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasi, davlat hokimiyati va boshqaruvi mahalliy idoralari amalga oshiradilar.
Alohida muhofaza etiladigan tabiiy hududlardan foydalanish va ularni muhofaza qilish sohasidagi davlat nazoratini O`zbekiston Respublikasi Tabiatni muhofaza qilish davlat qo`mitasi amalga oshiradi.
O`zbekiston Respublikasining "Alohida muhofaza etiladigan tabiiy hududlar to`g`risida"gi qonunida ushbu toifa yerlariga qanday yerlar kirishi ham aniq bayon etilgan.
Alohida muhofaza etiladigan tabiiy hududlarning yerlari tabiatni muhofaza etish, sog`lomlashtirish, rekreatsiya va tarixiy-madaniy ahamiyatga molik yerlar jumlasiga kiradi.
Alohida muhofaza etiladigan tabiiy hududlarning yerlarida ularning maqsad-muddaosiga zid faoliyat taqiqlanadi.
Yuqorida aytib o`tilgan yerlardan foydalanish va ularni muhofaza qilishning tartibi va shartlari ushbu qonun va Yer kodeksidagi O`zbekiston Respublikasi qonunlari bilan belgilab qo`yiladi.
Davlat qo`riqxonalari, davlat milliy bog`lari yer uchun haq to`lashdan ozod etiladilar. Alohida muhofaza etiladigan boshqa tabiiy hududlar ham O`zbekiston Respublikasi qonunlarida belgilab qo`yilgan tartibda yer uchun haq to`lashdan ozod etilishlari mumkin. Alohida muhofaza etiladigan tabiiy hududlarda xo`jalik faoliyati bilan shug`ullanilgan hollarda ijara haqi va yer solig`i undirib olinadi.
Alohida muhofaza etiladigan tabiiy hududlarning yerlari tortib olinishiga favqulodda hollarda O`zbekiston Respublikasi qonunlarida belgilangan tartibda yo`l qo`yiladi (5-modda). Shuningdek alohida muhofaza etiladigan tabiiy hududlarni tashkil etish ham katta ahamiyatga ega bo`lib qonun asosida, amaldagi huquqiy normalarga mos bo`lishi maqsadga muvofiqdir.
Ushbu masala "Alohida muhofaza etiladigan tabiiy hududlar to`g`risida"gi qonunning 7-moddasida quyidagicha ifodalangan.
Alohida muhofaza etiladigan tabiiy hududlar Alohida muhofaza etiladigan tabiiy hududlarni rivojlantirish va joylashtirishning bosh kesmasi yoki tabiatni muhofaza qilishning hududiy majmui kesmasiga muvofiq barpo etiladi.
O`zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasi Alohida muhofaza etiladigan tabiiy hududlarni rivojlantirish va joylashtirishning bosh kesmasini yoki davlat hokimiyati mahalliy idoralari tabiatni muhofaza qilishning idoralari tabiatni muhofaza qilishning hududiy majmui kesmasini tasdiqlashi bilan ayni bir vaqtda muhofaza etishga tavsiya etilayotgan yer maydonini zaxiralash to`g`risida qaror qabul qilinadi. Alohida muhofaza etiladigan hudud tashkil etish to`g`risida qaror qabul qilingunga qadar mazkur hududda yer egalari va yerdan foydalanuvchilarning xo`jalik faoliyati cheklanadi yoki to`xtatiladi. Bunday hollarda yer egalari va yerdan foydalanuvchilar xo`jalik faoliyatining cheklanishi yoki to`xtatilishi tufayli qishloq xo`jaligi va o`rmon xo`jaligi ishlab chiqarishida ko`rilgan yo`qotish va talafotlar uchun tovon olish huquqiga egadirlar hamda yer solig`i bo`yicha imtiyozlardan foydalanadilar.
Ta'kidlash joizki, alohida muhofaza etiladigan tabiiy hududlarning davlat kadastri ham katta ahamiyatga ega. Ushbu muammo mazkur qonunda yetarlicha o`z aksini topgan.
Alohida muhofaza etiladigan tabiiy hududlarning davlat kadastri bu hududlarning huquqiy maqomi, ularning jug`rofiy mavqei, miqdor va sifat ko`rsatkichlari, ekologik, ilmiy, ma'rifiy va boshqa xil ahamiyati to`g`risidagi, yer egalari va yerdan qamrab oladi.
O`zbekiston Respublikasining alohida muhofaza etiladigan tabiiy hududlari davlat kadastri mazkur hududlar tarmog`ini rejalashtirish, ularni muhofaza etishni ta'minlash va ilmiy tadqiqotlar o`tkazish, tegishli qoidaga rioya etilishi ustidan davlat nazorati darajasini oshirish, shuningdek ishlab chiqarish kuchlarini rivojlantirish va joylashtirishni rejalashtirish chog`ida bu hududlar o`rni va ahamiyatini hisobga olish maqsadida yuritiladi.
Alohida muhofaza etiladigan tabiiy hududlarning davlat kadastri respublika budjeti hisobidan O`zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasi tasdiqlagan yagona tizim asosida yuritiladi. Alohida muhofaza etiladigan tabiiy hududlarning davlat kadastrini yuritishni O`zbekiston Respublikasi Tabiatni muhofaza qilish davlat qo`mitasining idoralari O`zbekiston Respublikasi Fanlar akademiyasi bilan birgalikda amalga oshiradilar.
Xullas, "Alohida muhofaza etiladigan tabiiy hududlarning huquqiy holatini" quyidagi xususiyatlari mavjud.
1) U O`zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasining qo`ygan talabiga mosligi, konstitutsiyaviy ustivorlikka ega ekanligi hamda davlat tomonidan muhofaza etilishi;
2) Alohida muhofaza etiladigan tabiiy hududlarning huquqiy holatini o`rganish va u tug`risidagi qonun davlat qo`riqxonalari, davlat milliy tabiat bog`lari, davlat buyurtma qo`riqxonalari va davlat tabiat yodgorliklari, alohida muhofaza etiladigan o`zga tabiiy hududlar va boshqa masalalarni hamda u bilan bog`liq barcha munosabatlarni huquqiy jihatdan tartibga solishi bilan;
3) U yangi ijtimoiy tuzum, bozor munosabatlarini mustahkamlash va ekologik siyosatni barqarorlashtirish uchun yangi huquqiy ekologik zamin bo`lib, alohida muhofaza etiladigan tabiiy hududlarni muhofaza qilish hamda ularni huquqiy tartibga solishni o`z oldiga maqsad qilib qo`yishi bilan;
4) Mazkur sohani huquqiy tartibga solish bozor iqtisodiyotida qabul qilingan ekologik qonunlarni qo`llash va ular bilan birgalikda ekologik muhitni yaxshilashga, tabiat obyektlaridan oqilona foydalanish va ularni muhofaza qilishga, ayniqsa, alohida muhofaza etiladigan tabiiy hududlarni saqlashga;
5) Ushbu soha fuqarolarimizdan shu kungi hayot talabi asosida ekologik huquqiy ma'naviyat va madaniyatli bo`lishni, hamda ushbu yo`nalishda doim yuksalish bo`lishini taqozo qilishi va boshqa xususiyatlari bilan alohida ajralib turadi.
Alohida muhofaza etiladigan tabiiy hududlarning asosiy turlari.