Aniq va nisbiy xatoliklar. Ularning taqribiy yechimi

---

 
 
ISSN: 2181-2624 
 
www.sciencebox.uz 
 
Special issue
 | 2022 “Raqamlashtirish davrida mediata’lim va mediakompetensiya”
 
Analytical Journal of 
Education and Development
1 
ANIQ VA NISBIY XATOLIKLAR .ULARNING TAQRIBIY YECHIMI
 
 
Bobomurodova Kamola 
Termiz davlat universiteti Axborot texnologiyalari fakulteti Amaliy matematika va informatika 
yo‘nalishi talabasi 
 
Annotation: Ushbu maqolada aniq va nisbiy xatoliklar farqi,ularni yechish usullarni 
ko’rib chiqamiz.Ixtiyoriy matematik masalani sonli yechishda biz aniq yechimga ega
bo‘lmasdan, balki yechimni u yoki bu darajadagi aniqlikda topamiz. Demak, natijadagi 
xatolik qanday hosil bo‘lganligini aniqlash lozimdir.Dastlabki ma’lumotlarning noaniqligi
natijasida hosil bo‘lgan xato yo'qotilmas xato deyiladi. Tabiiyki, bu xatolik berilgan
masalani yechuvchiga bog’liq bo’lmay, to‘la-to‘kis berilgan ma’lumotlarning aniqligiga
bog’liqdir. Agar boshlang‘ich ma’lumotlarning aniqligima’lum bo’lsa, matematik masala
yechimining xatoligini baholay bilish kerak.Aniq yechim bilan taqribiy yechim orasidagi
farq xato deyiladi. Xatolik 2 turga bo’linadi: aniq va nisbiy xatoliklar. 
Absolyut xato - sonning aniq va taqribiy qiymatlari orasidagi farqdan iboratdir, ya`ni agar 
-
biror sonning aniq, 
esa uning taqribiyqiymati bo‗lsin.Taqribiy sonning xatoligi uning aniq va 
taqribiy qiymatlariorasidagi ayirmaga teng: 
.Taqribiy soning absolyut xatolikning 
aniq va taqribiy qiymatlari orasidagi ayirmaning moduliga teng:
.Biz o‗lchashni
oddiy chizg‗ich bilan bajarsak, absolut xatolik, odatda 0,5 mm dan oshmaydi, agarda shu 
ishni shtangensirkulda bajarsak, absolut xatolik 0,1 mm dan oshmaydi. 
Absolut xatodan kichik bo‗lmagan har qanday songa taqribiy
sonning absolut limit
xatosi
deb aytiladi. Bu ta'rifdan | | bundan esa
kelib chiqadi. 
Absolut xato va limit absolut xato hisoblash xatoligini baholash uchun yetarli emas. Misol
uchun, ikkita og'irlik o‗lchanganda 
va
natijalar 
hosil bo‗lsin, bu yerda har ikkalasida limit absolut xatolik bir xil bo‗lishidan qati nazar 
birinchi o‗lchash ikkinchi o‗lchashdan ancha aniqdir. 
– aniq qiymat hamma vaqt ham ma‘lum bo‗lmaydi, shuning uchun absolyut xatolik o‗rniga 
absolyut xatolik chegarasi tushunchasi ishlatiladi:
=
. Ko‗rinib turibdiki, 
soni
absolyut xatolikka teng yoki uning qiymatidan oshadi va bu son chegaraviy