Avtomobilning yurish rovonligi xususiyati. Reja

Avtomobilning yurish rovonligi xususiyati.
Reja.

1. Avtomobilning yurish ravonligi.

2. Yurish ravonligining o’lchagich va ko’rsatkichlari
3. Bir massali tizimning tebranishi.

4. Avtomobilning tebranishi va unga ta’sir etuvchi omillar.

Tayanch so’z va iboralar. Avtomobilning yurish ravonligi va o’lchamlari, bitta erkinlik darajasiga ega bo’lgan bir massali tizimning tebranishi, avtomobilning tebranuvchi tizimlari va elastik massalarning bikrligi, tebranishning sun’iy va nisbiy koeffitsientlari hamda dekrementi, avtomobilning tebranishi, ekspluatatsiyada uchraydigan omillarning avtomobilning yurish ravonligiga ta’siri.


1. Avtomobilning yurish ravonligi.
Avtomobil agregatlari bir-biri bilan sharnirli birikmalar va elastik birikmalar bilan biriktirilgan bo’lib, yo’lning tekisligi natijasida o’zgaruvchan kuchlar ta’sirida tebranadi. Tebranishlar yo’lovchilar va haydovchiga ta’sir ko’rsatadi, qismlarning yoyilishi ortadi, yonilg’i sarfi ham ortadi va avtomobilning unumdorligi kamayadi.


2. Yurish ravonligining o’lchagich va ko’rsatkichlari
Avtomobilning tebranishi quyidagi o’lchamlarga ega: tebranish amplitudasi (yo’li); tebranish chastotasi; tebranish tezligi, tezlanish va tebranish tezlanishining vaqt birligida o’zgarishi.
Tebranishning tezligi va amplitudagi insonga ta’sir etmaydi. Tezlanish inson organizmida katta inertsiya kuchlarini hosil qiladi. Natijada turtki kuchlar hosil bo’lib ular odamga ta’sir qiladi.
SHuning uchun tebranishni kamaytirish, avtomobilni yurish ravonligini eng yuqori darajada yaxshilash zamonaviy avtomobillarga qo’yilgan asosiy ekspluatatsion talablardir.


3. Bir massali tizimning tebranishi.
Ixtiyoriy bitta erkinlik darajasiga ega bo’lgan bir massali tizimning tebranishini tekshiramiz (26.1-rasm).
Massasi m bo’lgan tizim 1, bikrligi S bo’lgan prujina 2 ga maxkamlangan. Prujinaga yuk qo’ymasdan oldin u I holatda, G yuk qo’yilgandan so’ng og’irlik kuchi ta’sirida prujinaga statik siljishga deformatsiyalanib II holatda bo’ladi.
Jismni muvozanatdan chiqarish uchun prujinani siqib turib, qo’yib yuboriladi va jismni erkin tebranishli harakatini hosil qilinadi. Bu vaqtda (III holat) tizim prujinaning elastik R_e kuchi, inertsiya R_j kuchi va sundirgichning qarshilik kuchi R_a ta’sirida bo’ladi.

26.1-rasm. Bitta erkinlik darajasiga ega bo’lgan bir massali tizimning tebranishi

Tebranayotgan tizimga qalam o’rnatib harakatlanayotgan qog’oz lentaga qalam uchini tekizib qo’yilsa, bu lentada sinusoidli garmonik tebranishlar chizig’i hosil bo’lib, bunda ikkita ko’rsatkichni, ya’ni tizimning II holatdan chiqib eng katta tebranish yo’li (amplituda) Zmax va tebranish yo’llari orasidagi tebranish davri T ni ko’rish mumkin. Bu holat uchun garmonik tebranishli harakatning differentsial tenglamasi quyidagicha ifodalanadi: (14.1)

bu yerda, m-tizimning massasi; S-elastik prujinaning bikrligi; Z-tizimning tik siljishi; - m markazning tezlanishi.

Yuqoridagi tenglama quyidagi yechimga ega:
, (14.2)
Erkin tebranishning burchakli chastotasi ga teng bo’lgani uchun (14.2) ifodani quyidagicha yozamiz:
, (14.3)
-eng katta tebranish yo’li (amplituda) , t-tebranish boshlangandan so’ng o’tgan vaqt; S-prujinaning bikrligi.
(14.3) ifodadan foydalanib garmonik erkin tebranishning o’lchamlarini quyidagicha aniqlanadi:
tebranish tezligi:
, m/s; (14.4)
tebranish tezlanishi:
, m/s²; (14.5)
tezlanishni o’sish tezligi:
, m/s³; (14.6)
tebranish davri:
, s; (14.7)
tizimning bir minutda tebranish soni (chastotasi):
, (14.8)
Prujina bikrligi S ni prujinaning statik siljishi (deformatsiya) orqali aniqlanadi, ya’ni
bundan va bo’lsa, (14.8) ifodani quyidagicha yozish mumkin:
; (14.9)
Demak prujinaning statik deformatsiyasi qancha katta bo’lsa, garmonik erkin tebranish chastotasi shuncha kam bo’ladi. SHuning uchun yumshoq osmalarning avtomobilda o’rnatilishi uning garmonik erkin tebranishini kamaytiradi, ya’ni osmalar tebranish va turtkilarni har doim o’ziga yutib va so’ndirib turadi.
Prujinaning statik deformatsiyasi avtomobil turlari bo’yicha quyidagicha bo’ladi:
Engil avtomobillar uchun _cm=100-250 mm;
Yuk avtomobillar uchun _cm=60-120 mm;
Avtobuslar uchun _cm=100-200 mm;