I bob: Roman janri va o’zbek romanchiligiga xos xususiyatlar

O’ZBEKISTON RESPUBLIKASI OLIY VA O’RTA MAXSUS
TA’LIM VAZIRLIGI

FARG’ONA DAVLAT UNIVERSITETI

“IJTIMOIY GUMANITAR FANLAR” KAFEDRASI

“_______________________________________________” fanidan
KURS ISHI
Mavzu:___________________________________________
__________________________________________________
Bajardi: _________________guruxi talabasi
________________________
Tekshirdi:________________________

Kurs ishi taqrizga topshirilgan sana “___”________2022yil Kurs ishi himoya qilingan sana “___”________2022yil Baxo”____”_________

Kkkkfgfg Kurs ishi taqrizdan qaytarilgan sana jfdfdjfh “___”________2022yil Komissiya a’zolari _________________ _________________

___________ (imzo)
__________ (imzo)


FARG’ONA-2022
O'ZBEK ROMANLARIDA EKSPOZITSIYANING O'RNI
MUNDARIJA:
Kirish……………………………………………………………………………...3
I.BOB: Roman janri va o’zbek romanchiligiga xos xususiyatlar.
1.1. Romanga xos tafakkur – bu xayot falsafasi demakdir………………………..6
1.2. O. Yoqubovning ”Ko’hna dunyo” romanidagi epik tafakkur omillari……12
II.BOB:
2.1. P. Qodirovning “Yulduzli tunlar” romaniga xos epiklik va tarixiy shaxs talqini……………………………………………………………………………..15
2.2. Badiiy asarlarda vaqtning tasviri.....................................................................19
XULOSA.................................................................................................................22
Foydalanilgan adabiyotlar................................................................................25

KIRISH
Ekspozitsiya — 1) adabiyotda badiiy adabiyotda qoʻllanadigan unsur. Badiiy asar syujetining tarkibiy qismlaridan biri boʻlib, voqealar roʻy beradigan zamon va makon, personajlar toʻgʻrisidagi muallif maʼlumrtlari. Bunday maʼlumotlar, odatda, badiiy asar syujetining kirish qismida voqelik tuguni, rivoji, asosiy toʻqnashuvlar hamda kulminatsion nuqtadan avval beriladi. E.da oʻquvchi asarda ishtirok etuvchi qahramonlar, ular harakat qiladigan joy, toʻqnashuvchi shaxslar va hodisalar toʻgʻrisida dastlabki maʼlumotlarni oladi. Garchi E. badiiy asarda bosh konfliktni rivojlantirib, keyingi voqealarga turtki berishga jiddiy koʻmaklashmasada, koʻpincha, asosiy voqea rivojining yoʻnalishi hamda xarakterini oldindan aniqlashga xizmat qiladi.
E. kompozitsion unsurlardan biri sifatida yozuvchi maqsadiga koʻra badiiy asarning turli oʻrinlarida, har xil koʻrinishda keladi va turli nomlar bilan ataladi. Voqealar boshlanishidan oldin berilsa, toʻgʻri E. (A. Qodiriy va Oybek romanlarida), syujet tugunidan soʻng berilsa, kechiktirilgan E. (A. Qahhorning "Sinchalak" qissasi, "Qoʻshchinor chiroqlari" romani), asar oxirida berilgan maʼlumotlar esa teskari E. debataladi. Ayrim yirik hajmli asarlarda qahramonlar va voqelik oʻrni toʻgʻrisidagi maʼlumotlar butun asarga "sochib" yuboriladi. Bular sochma E. deyiladi (L.Tolstoyning "Urush va tinchlik", U. Hoshimovning "Tushda kechgan umrlar" romanlari). Hozirgi oʻzbek nasrida E.ning sochma turi koʻproq uchramoqda. Asar janriga qarab E. ham turlicha boʻlishi mumkin; 2) musiqada — asar kompozitsiyasi (mas, sonata shakli yoki fuga)nit birinchi boʻlimi, asosiy mavzularning bayonidan iborat. Oʻzbek mumtoz musiqasining yirik shakldagi namunalarida daromad (baʼzida, miyonxat bilan birga), shuningdek, bozgoʻy (birinchi xona bilan birga) E. vazifasini bajaradi.
EKSPOZITSIYA (lotincha — ko’rsatish, bayon etish) — badiiy asar, moddiy madaniy yodgorliklar, tarixiy hujjat va boshqalarni ko’rgazma va muzey zallarida yoki ochiq joylarda ma’lum tizimda joylashtirilishi. Doimiy va davriy Ekspozitsiyaning maqsadi barcha eksponatlarni ularning badiiy va ilmiy qiymati, tarixiy badiiy jarayondagi o’rni, materiallarning ahamiyatini mukammal yoritib berishdir. Ekspozitsiya erkin yoki tomoshabinlarning tanishish yo’nalishlarini hisobga olgan holda tuziladi. Zamonaviy sharoitda Ekspozitsiya eksponatlarni saqlash qoidalariga javob beradigan maxsus uskunalar, eksponatning qisqacha xarakteristikasi hamda Ekspozitsiya xususiyatlari, asarlari bayon qilingan ixcham matnlar bilan ta’minlanadi.
EKSPOZITSIYA — 1) adabiyotda badiiy adabiyotda qo’llanadigan unsur. Badiiy asar syujetining tarkibiy qismlaridan biri bo’lib, voqealar ro’y beradigan zamon va makon, personajlar to’g’risidagi muallif ma’lumrtlari. Bunday ma’lumotlar, odatda, badiiy asar syujetining kirish qismida voqelik tuguni, rivoji, asosiy to’qnashuvlar hamda kulminatsion nuqtadan avval beriladi. Ekspozitsiyada o’quvchi asarda ishtirok etuvchi qahramonlar, ular harakat qiladigan joy, to’qnashuvchi shaxslar va hodisalar to’g’risida dastlabki ma’lumotlarni oladi. Garchi Ekspozitsiya badiiy asarda bosh konfliktni rivojlantirib, keyingi voqealarga turtki berishga jiddiy ko’maklashmasada, ko’pincha, asosiy voqea rivojining yo’nalishi hamda xarakterini oldindan aniqlashga xizmat qiladi. Ekspozitsiya kompozision unsurlardan biri sifatida yozuvchi maqsadiga ko’ra badiiy asarning turli o’rinlarida, har xil ko’rinishda keladi va turli nomlar bilan ataladi. Voqealar boshlanishidan oldin berilsa, to’g’ri Ekspozitsiya (A. Qodiriy va Oybek romanlarida), syujet tugunidan so’ng berilsa, kechiktirilgan Ekspozitsiya (A. Qahhorning “Sinchalak” qissasi, “Qo’shchinor chiroqlari” romani), asar oxirida berilgan ma’lumotlar esa teskari Ekspozitsiya debataladi. Ayrim yirik hajmli asarlarda qahramonlar va voqelik o’rni to’g’risidagi ma’lumotlar butun asarga “sochib” yuboriladi. Bular sochma Ekspozitsiya deyiladi (L.Tolstoyning “urush va tinchlik”, U. Hoshimovning “tushda kechgan umrlar” romanlari). Hoz. o’zbek nasrida Ekspozitsiyaning sochma turi ko’proq uchramoqda. Asar janriga qarab Ekspozitsiya ham turlicha bo’lishi mumkin; 2) musiqada — asar kompozisiyasi (mas, Sonata shakli yoki fuga)nit birinchi bo’limi, asosiy mavzularning bayonidan iborat. O’zbek mumtoz musiqasining yirik shakldagi namunalarida daromad (ba’zida, miyonxat bilan birga), shuningdek, bozgo’y (birinchi xona bilan birga) Ekspozitsiya vazifasini bajaradi. Yo’ldosh Solijonov.
EKSPOZITSIYA, yon bag’ir ekspozitsiyasi — yon bag’irlarning dunyo tomonlariga, binobarin, Quyosh va shamollarga nisbatan joylashganligi. Tog’ landshaftlarining turlicha bo’lishiga Ekspozitsiyaning bir-biridan farq qilishi sababdir. Yon bag’irlarning qaysi tomonga qaraganligiga qarab ularning iqlimi, o’simlik, tuproq va hayvonot dunyosi ham har xil bo’ladi.