Ii б о б «шажараи турк»да тарихий вокеалар тасвири ва унинг бадийй хусусиятлари


Download 64.07 Kb.
bet1/6
Sana16.06.2023
Hajmi64.07 Kb.
#1516382
  1   2   3   4   5   6
Bog'liq
41-69



II Б О Б
«ШАЖАРАИ ТУРК»ДА ТАРИХИЙ ВОКЕАЛАР
ТАСВИРИ ВА УНИНГ БАДИЙЙ ХУСУСИЯТЛАРИ

Тарихий вокеалар ва уларнинг бадиий тасвмри
Узбек бадиий -насрн бутун удбек адабиёти каби жуда хадимда вужудга кела бошлаган, Бунасрнинг куртаклари бир 1хатор туркий халкларнинг муштарак ёдгорликлари б;?лмиш Урхун-Енисей обидаларига бориб тахалади. Узбек бадиий насрининг шаклланиши ва тараедиёти узбек ёзма адабиётининг такомили билан боглихдир, бууринда биз Рабрузийнинг «Киссаи Рабрузий» асаридаги дунёвий мохиятга эга булгаи хикоя ва хиссаларни, Сайфи Саройининг «Гулистон» таржимаси ва бошцаларни кузда тутамиз.
Узбек классик адабиётининг улкан намояндаси Алишер Навоий узбек нафи тарацциётида катта роль уйнади. Х«Махбубул хулуб», «Муншаот», «Вах-


41




фпя», «Сплоти Слййид X,tr;i)| Лрдашер», «Холоти Вадji.'inoif Мудиммяд» на «Хнмслтул мутадаййирин» кабн инсрпЙ пгпрлар яр.тгди, Туг рн, буасарлЛр дозирги ту­шхнча дат идек, соф ба ди fid наср обпдалари эм ас. Ле­кал тунга царавай, улар Узбек бадиий насрининг инкнгпофида катта роль уйнайди. Чункн уларда Алишер Навоий кУп урнпда узмиипг фнкр-мулодазаларини бадиий шаклда беришга ннтилган на буига эришган. Об­раз лил ик, сурат ва сяфатии бадиий тасвир воситалари билан ифодалаш (сажъ усули) на бршцалар буасарга ёки уларнинг айрим Уринларига бадиий наср тускни багишлайди. Шхбилан бирга, буасарларда кхигина мусТакил дикоя, латифа в а бошкалар хам бор­ки, булар XV аср Узбек дикоячилигининг намунасидир. Бухусусият «Тарвхи мулукхАжам» асарига хам тааллуцлидир.
Алишер Навоий насри, хусусан, «Хамсатул мутадаййирин», «Холотн Саййид Хасан Ардашер» ва «Холоти Вадлавон Мухаммад», Узбек мемуар адабиёти ва бадиий-хотиравий адабиётнинг тугвлиши билан хам богликдир. Чунки мазкур асарларда Алишер Навоий курган-кечирганларини баён этади, купгина вокеавий дикоя ва латифалар келтиради. Бундан ташцари, унинг «Мажолисун нафоис», «Муншаот», «Бацфия» каби асарларида хам мемуар адабиётнинг элементлари бор. Буларнинг барчаси, шубдасиз, махсус тадцицот ншларини талаб этади. Бироц биз бууринда шуни таъкндламоцчимизки, узбек насрининг, жумладан бадиийхотиравий наср — мемуарнинг тугилишида Алишер Навоийнинг маълум Урни ва роли бор. Алишер Навоий ва унинг салафлари ижодиёти заминида «Бобурнома», «Гулзор», «Мифтодул адл», «Шажараи ту“рк» каби Уз­бек насрининг ноёб намуналари вужудга келди.
. Узбек насрининг ноёб намунаси дисобланган «Ша­жараи турк» асарида, Абулгози Баходирхон Утмишдошлари анъанасини давом эттириб, улардан илдомланиб, феодал узаро урушлар ва унинг салбий оцибатларини акс эттирди. Тарихий вокеаларни баён килишда улар каби дикоя ва ривоятларга мурожаат этди. Чунончи, Гулбаданбегим узининг «ХУмоюннома?! аса* рида узбошимчаликларии бартараф килиш ва Хин'
1 Гулбаданбегим Думоюнноиа, С. Азнмжокова таржнмаси, Т„ 1959.


42




дистонии забт килиш учун Ху.моюншшг канта отлайганлигинн халамга олади. Асарда ХИНД°ЛНИНГ ?лдирилиши, Комрон кузининг кур килиниши, хумоюннинг буйрути билан Комроннинг улдирилиши каби тарихий вокеалар Абулгози Баходирхоннинг «Шажараи турк» асаридаги вокеаларга, яъни Арабмухаммаднинг кур хилиб хлдирилиши, Асфандиёрхон томонидан Абулрозининг Эронга сургун г;илиниши, Авроннинг рус подшолиги ихтиёрига Москвага юборилиши каби тарихий вокеалар билан монанд келади. Асосий масала буухшащликда эмас, тарихда такрорланиб турувчи тожтахт учун курашларни илрор нуЕсгаи назарда туриб каламга олишда Абулгозига Гулбаданбегим аиъаналарининг дул келганлигидадир.
Шуиингдек, Х/зфиз Тиниш Бухорийнинг «Абдулланома» асари Урта Осие халк;ларининг XVI асрдаги ижтимоий-идтисодий хаётини урганишда катта урин тутади, Асар 1534 йилдан 1539 йилгача Урта Осиё, Кхзористон ва хисман Афронистон ва Хуросонда булган сиёсий вокеаларни уз ичига олади. Буасарнинг 56—88сахнфасигача хадимнй афсоналар урин олган. «Шажараи турк»нинг хам 8—88сахифасида ана шундай вокеалар бериладики, бужихатдан бувкки асар­нинг бошланмаси бир-бирига ухшаб кетади. Зотан Абулгозининг «Шажараи турк» асаридаги Нух вайрамбар, Олонхува ва унинг фарзандлари хакидаги .\иноялар «Абдулланома»даги афсоналарни эслатади.
Шунингдек, Абулгози Баходирхоннинг «Шажараи турк» ва «Шажараи тарокима» номли асарларининг хадимий афсояалардан бошланиши буикки асарида муаллиф бир хил усул хуллагаилигидан харак беради. Чунончи, «Шажараи тарокима»нинг 17—41сахифаларида \ам хадимий афсоналар жой олган.

Download 64.07 Kb.

Do'stlaringiz bilan baham:
  1   2   3   4   5   6




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©fayllar.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling