45
Tok o’tayotgan o’tkazgich toksiz o’tkazgichdan
shu bilan farqlanadiki, unda
zaryad tashuvchilarning tartibli harakati sodir bo’ladi. Harakatlanayotgan zaryadli
zarraga magnit maydoni tomonidan ta’sir
etadigan kuch Lorens kuchi deyiladi.
Lorens kuchi:
F
qvB
sin
(19.1)
ifoda bilan aniqlanadi. Bu formulada v- zaryadning magnit maydonidagi chiziqli
tezligi,
- zaryad tezligi va magnit induksiya vektorlari orasidagi burchak.
Harakatlanuvchi zaryad bilan magnit maydon orrasidagi o’zaro ta’sir G.
Lorens
formulasi deyiladi. Bu formulani vektor ko’rinishda
quyidagicha yozishimiz
mumkin:
F
q v B
(19.2)
Zaryadga ta’sir etuvchi magnit maydonning ta’sir kuchini o’ng parma
qoidasiga asosan aniqlanadi.
Agar parmaning dastasini
v
dan
B
ga qarab burasak,
parmaning ilgarilanma harakat yo’nalishi, zaryadga ta’sir etuvchi kuchni aniqlaydi.
Lorens kuchi tezlikka tik yo’nalgan bo’lib, tezlik vektorining yo’nalishini
o’zgartiradi va bu kuch ish bajarmaydi. Lorens kuchining
bajargan ishi nolga teng,
ya’ni zaryadning kinetik energiyasini o’zgartirmaydi. Agar zaryad bir vaqtning o’zida
magnit va elektr maydonda harakat qilsa, natijaviy ta’sir etuvchi kuch:
F
q v B
q E
(19.3)
ko’rinishga ega bo’ladi.
Agar magnit maydonda harakatlanuvchi zarrachaning tezligi yo’nalishi
B
ga
perpendikulyar bo’lsa, uning
traektoriyasi aylanadan iborat, shu sababli Lorens
kuchidan zaryadlangan zarachalarni tezlashtiruvchi asboblar (siklotron, fazatron,
betatron va h.k.) yasashda keng foydalaniladi. Bundan
tashqari Lorens kuchidan
ossillograf, televizor va radiolokatsiya asboblarini elektron nur trubkalarini yaratishda
keng foydalaniladi.
