Mavzu: Hududlarni rivojlantirishning nazariy asoslari

Mavzu:Hududlarni rivojlantirishning nazariy asoslari

FDU Ijtimoiy-iqtisodiy fakultet 19.125-guruh talabasi: Akramxonova.M , 31.01.20.yil

Reja:

• 1. Mintaqaviy(hududiy) rivojlanish nimani anglatadi?
• 2. Hududlarni ajratishning asosiy shartlari
• 3. Hududlarni rivojlantirishda e’tibor qaratiladigan jihatlar
• 4. O’zbekiston milliy iqtisodiyotining hududiy tarkibi va iqtisodiy rayonlar

1. Mintaqaviy(hududiy) rivojlanish nimani anglatadi?

• Mintaqaviy rivojlanish - iqtisodiy kam rivojlangan mintaqalarga yordam ko'rsatish. Shunday qilib, mintaqaviy rivojlanishning mintaqa va uning chegaralari ichki va tashqi tomondan qanday qabul qilinishiga qarab farq qilishi mumkin.
• Rejalashtirilgan iqtisodiyotda mintaqaviy o'sishni tahlil qilish ikkala mintaqaviy siyosat maqsadlari (ya'ni samaradorlik va tenglik) o'rtasidagi munosabatlarni statistik va dinamik tahlillar orqali ko'rsatadi.

Muvaffaqiyatli mintaqaviy rivojlanishning ma'nosi:

• Muvozanatli mintaqaviy rivojlanish - bu mamlakatning uyg'un va ravshan rivojlanishining muhim shartidir. ... Shunday qilib, mintaqaviy balans rejalashtirilgan investitsiyalarni mamlakatning turli mintaqalari o'rtasida taqsimlanishining yagona modelini anglatadi.
• Rivojlanish nuqtai nazaridan mintaqaviy muvozanat uchun bir qator narsalarni tartibga solish kerak; yaxshi boshqaruv. Mintaqaning muvozanatli rivojlanishini ta'minlash uchun barcha mintaqalar bo'yicha resurslarni taqsimlashga imkon beradigan va kuchaytiradigan yetakchi rahbariyat bo'lishi kerak.

Hududlarni rivojlantirish nazariyalari tarixi:

1. O'sish qutblari yoki rivojlanish qutblari nazariyasi (Fransua Peru )

2. Dumaloq va kumulativ sabablar nazariyasi (G. Myrdal, R. Prebisch,

F. Xilgert)

3. Markaz-periferiya nazariyasi (Jon Fridman )

4. Bosqichlarda rivojlanish nazariyasi (Uolt Uitman Rostov )

5. Uzoq tsikllar nazariyasi (J.Paelinck , doktor Aydalot, , P. Naykamp)

6. Mintaqaviy o'sishga oid marksistik nazariyalar (K. Marks, D. Gordon, M. Kastells, N.Smit)

7. Endogen rivojlanish nazariyasi (D.L. Konstantin )

8. Institutsional nazariyalar (A. Marshall ; J. Mills, T. Veblen , J.Kennet Galbrayt, Fagg Foster, Ronald Garri Koaz, Oliver E.Willimson).

2. Hududlarni ajratishning asosiy shartlari

Ma’muriy chegaralar

Ijtimoiy va madaniy birdamlik

Hududning ko’lami

Bir xil tuzilishga egaligi

Bir yoki bir nechta o’sish nuqtalariga egaligi

Mintaqalararo nomutanosiblik va rivojlanish jarayoni

• Iqtisodiy rivojlanish makon yoki vaqt oralig'ida bir tekis taqsimlanmagan. Ayrim davlatlar va mintaqalar sanoat sektori tufayli deyarli eksponent sifatida o'sadi dinamik o'sish jarayonining asoschisi sifatida, boshqalar esa ortda qolmoqdalar.
• Shunday qilib iqtisodiy taraqqiyotda mintaqaviy nomutanosiblik jarayoniga ko'proq urg'u beriladi.

Rivojlanish sur'atlari mintaqalar orasida farq qiladi, chunki tabiiy resurslar kosmosda bir tekis taqsimlanmagan. Resurslarning yuqori konsentratsiyasiga ega mintaqalar ko'proq e'tiborni jalb qiladi, masalan, sanoat. Sanoat, albatta, infratuzilma mavjud bo'lgan hududlarda, malakali ishchi kuchi va bozor hamda ixtisoslashuvda diqqat markazlashishga moyildir .

• Rivojlanish sur'atlari mintaqalar orasida farq qiladi, chunki tabiiy resurslar kosmosda bir tekis taqsimlanmagan. Resurslarning yuqori konsentratsiyasiga ega mintaqalar ko'proq e'tiborni jalb qiladi, masalan, sanoat. Sanoat, albatta, infratuzilma mavjud bo'lgan hududlarda, malakali ishchi kuchi va bozor hamda ixtisoslashuvda diqqat markazlashishga moyildir .

3. Hududlarni rivojlantirishda e’tibor qaratiladigan jihatlar

Turizm (rekreatsiya)

Qishloq xo’jaligi

Inves

titsiya

Raqamli iqtisodi yot

Demo grafiya (aholi)

Trans port

Sa

noat

Tabiiy resurs lar

TA’LIM

4. O’zbekiston milliy iqtisodiyotining hududiy tarkibi va iqtisodiy rayonlar

• Iqtisodiy-geografik rayon — tabiiy va iqtisodiy sharoitlari bir xil va xalq xoʻjaligi tarixan tarkib topgan, ixtisoslashgan ishlab chiqarishga ega boʻlgan hudud; mamlakatning hududiy-ishlab chiqarish majmuidan iborat bir qismi.
• Iqtisodiy rayonlar hududiy mehnat taqsimotining natijasi sifatida obyektiv

mavjuddir.

Iqtisodiy rayonlar quyidagi asosan quyidagi omillar ta’sirida shakllanadi:

Hududning yaxlitligi, unig geografik o’rni

Xo’jaligining ixtisoslashuvi

Rayon hosil qiluvchi markazlarning mavjudligi

Tabiiy sharoiti va tabiiy resurslari

Transport va boshqa infratuzilmaning rivojlanganligi

Demografik vaziyati va mehnat resurslari

Joyning tarixiy rivojlanish xususiyati va boshqalar

!

A.Soliyev “O’zbekiston Geografiyasi” . Toshkent “UNIVERSITET”-2014. 99-bet

E’tiboringiz uchun rahmat!