Mustaqil ish mavzulari Qoraqalpoqg‘iston geologiyasiga umumiy geografik ta'rif

Mustaqil ish mavzulari

1. 
   Qoraqalpoqg‘iston geologiyasiga umumiy geografik ta'rif.
   

Paleozoy va mezozoy jinslaridan tuzilgan erozion-tektonik tog‘lar.

2. 
   Bo‘r va uchlamchi davr yotqiziqlaridan tuzilgan qatlam denudatsiyalashgan ustyurtlik bilan platolar.
   

4. Deflyatsiya jarayoni natijasida paydo bo‘lgan akkumulyativ tekisliklar.
5. O‘lkamizning qazilma boyliklari, ulardan foydalanishning sharoitdagi perespektivalari.

6. 
   O‘lkamiz iqlimi va iqlim resurslari.
   

7. O‘lkamiz iqlimining paydo bo‘lish o‘zgachaliklari

8. 
   O‘lkamizning suvlari va suv resurslari
   

O‘lkamizning tuprog‘i va yer resurslari

8. 
   Qoraqalpog‘istonning o‘simlik va hayvonot dunyosi, bioogik resurslari
   

Qoraqalpog‘istonning tabiiy resurslari va unga xo‘jalik jihatidan baho berish

8. 
   Qoraqalpog‘iston qishloq xo‘jaligini rivojlantirishning bosh yo‘nalishlari
   

Qoraqalpog‘istonning xizmat ko‘rsatish sohalarining rivojlanishi

8. 
   Qoraqalpog‘istoning ichki rayon o‘zgachaliklari
   

Kelajakda Qoraqalpog‘istonning qishoq xo‘jaligi yerlarida ishlab chiqarish kuchlarini joylashtirish
1-mavzu: Qoraqalpoqg‘iston geologiyasiga umumiy geografik ta'rif
Qoraqalpog'istonning ko’pchilik hududi geologik ko’z qarashdan Turon platformaning ajralmas bir bo’lagi. U tektonik tomondan qadimgi eralardan buyon turg'un bo’lib qolgan, harakatsiz, turg'un hudud. Mezozoy erasigacha bu yerlar geosinklinallar hisoblanib, tog' paydo bo’lish jarayoni paleozoyning oxirida tamomlangan. Shuning uchun xam platformaning fundamentning mezozoygacha davrlarda yotqizilgan cho’kindi tog' jinslaridan oxak tosh, metamorfizmga uchragan soz loy (slanets), magma jinslaridan granit, gneys, serpenninglar tashkil qiladi. Bu fundament qatlam paleozoy erasida paydo bo’lgan.
Qadimgi qurg'oqlikning paydo bo’la boshlagan kunlaridanoq yerning yuzasi yuvilish jarayonida uchrab, asta-sekin yemirilib, nurab tekislana boshlagan. Keyinchalik platforma davri boshlanganda, yer yuzasi asta-sekin cho’kib, paleozoy jinslarining ustida yangidan mezozoy va kaynozoy qatlamlari to’plana boshlaydi. Natijada hozirgi kunda ular (qadimgi davr yotqiziqlari) ancha chuqurda yotibdi. Fundament Ustyurtda 1000 m dan (Shaqpaqti) 6000 metrga (Borsakelmas) deyin chuqurlikda yotgan bo’lsa, Amudaryo deltasinda ancha yuqorida (Qo’ng’irotda 2000 m, Xo’jayli bilan Nukusda 1000 m, To'rtkulda 500 m) yotibdi. Sultan Uvays tog'ida fundament qatlam yer ustida chiqib yotibdi.
Fundamentti yopib yotgan cho’kindi tog' jinslarining qalinligi sol hududdagi shu davrda bo’lgan fizik-geografik sharoiti bilan zich bog'liq. Masalan, trias davri yotqiziqlari Ustyurtda 1000-2000 metrga gacha qalinlikda uchraydi. Ular Amudaryo etagida va Qizilqumda yo’q. Chunki, trias davridagi Ustyurt hududining cho’kishi yotqiziqlarning (qizil rangli qum, tosh va soz loylar) to’planib qolishi chinkka sharoit tug’dirsa, boshqa rayonlar hududining ko’tarilgan ekanligi yuvilish jarayonini faollashtirib yuboradi.
Yura davrida Ustyurt bilan bir qatorda Amudaryoning etaklari ham cho’ka boshlaydi. U yura davri yotqiziqlarining organik moddalarga boy Ustyurtda 1000-1500 metrga va Amudaryoning etagida 250500 metrga gacha qalinlikda to’planib qolish chinkka sharoit tug’diradi. Qizilqumning balandlikda ekanligiga bog'liq uning hududida yuvilish jarayoni davom etadi. Keyinchalik Qizilqumda yura davri yotqiziqlari uchramaydi.
Bo’r davri yotqiziqlarining ham (qizil va qo’ng’ir rangli qum - loylar, mergel) hudud bo’yicha joylashishi birday emas. Uning qalinligi Ustyurtda 1200 m, Amudaryo etaklarida 600-700 m bo’lib, Qizilqumda u yanada kamayadi. Ularning yer yuzasiga chiqib qolgan uchastkalar Sulton Uvays tog'ida, Oqtumshuqning dengiz etagida, Mo’ynaqda, Qiziljarda va Xo’jaylida esa ayrim tepalik shaklidagi tepalarda uchraydi.
Paleogon davrida respublikamiz hududida dengiz sharoitida yotqizilgan, ko’pincha bir turdagi yashil loy qatlamlari keng tarqalgan bo’lsa, neogen yotqizig’ida ohaktoshlarning ko’proq uchrashini ko'ramiz. Hudud bo’yicha tarqalgan paleogen yotqiziqlarining qalinligi 0 metrdan 600 metrgacha yetadi. Chunki paleogen davrining oxirida hamma yerda birdan ko’tarilish paydo bo’lib, yuvilish jarayoni faollashgan. Natijada Markaziy Ustyurtda, Amudaryo etaklarida, Qizilqumda paleogen yotqiziqlari kamayib, ayrim yerlarda yo’qolib nurab, yuvilib ketgan. Paleogen davridagi ko’tarilishdan keyin Qizilqumda ko'plab yerlar hozirgi vaqtgacha dengiz ostiga tushmagan. Qolgan yerlarda neogen davrida dengiz hukm surgan. U to'rtlamchi davrda chekina boshlagan. Natijada dengiz suvlari respublikaning hududini butunlay deyarli tashlab ketgan. Ustyurtda to’rtlamchi davrda yuvilish jarayoni ustunlik etganligigan yerining yuzasida ko’pincha sarmat hak tasli qatlamdi (neogenning yuqori bo'limi) uchratamiz.
Amudaryo etaklariga shu ku'nge gacha vaqti-vaqti bilan yuvilish va yotqiziqlarning toplanish protsesslari xarakterli. Qizilqumda bolsa, paleogennen berli uning ko’tarilmegeni uchun faqat jemirilish jarayoni davom etmoqda. Keyinchalik to’rtlamchi davr yotqiziqlari Qizilqum va Ustyurt platosiga qaraganda Amudaryoning deltasinda juda qalin va ko'p darajada uchraydi.
Demak, Qoraqalpog'iston hududi o'zining platformalik rivojlanish tarixida, ya’ni mezozoy, kaynazoy yerlarida doimo dengiz ostida bo’lgan. Shuning uchun respublikamizning ko’pchilik hududi cho’kindi tog' jinslarining qalin qatlamlari bilan qoplanib yotibdi. Biroq bu qatlamlar bir tekis qalinlikka ega emas (300-500 metrga gacha). Ularning yo’q yerlariyam bor. U karlarda fundament yer ustiga chiqib yotibdi.