Neft va gazni qayta ishlash texnologiyasi
Download 1.14 Mb. Pdf ko'rish
|
Nasos kompressor kurs ishi-конвертирован (1)11111
- Bu sahifa navigatsiya:
- Qarshi-2020y. KURS ISHINI BAJARISH UCHUN MAVZULAR RO’YXATI.
- Quyidagi variantlar bo‘yicha T 2 haroratdagi neft mahsulotining zichligi aniqlansin. № T
- SUYUQLIKNING QOVUSHQOQLIK XUSUSIYATI
|
O‘ZBEKISTON RESPUBLIKASI OLIY VA O‘RTA MAXSUS TA’LIM VAZIRLIGI QARSHI MUHANDISLIK IQTISODIYOT INSTITUTI “NEFT VA GAZNI QAYTA ISHLASH TEXNOLOGIYASI” KAFEDRASI “NEFT VA GAZNI QAYTA ISHLASH SANOATI OB’EKTLARINI LOYIHALASHTIRISH VA QURISH” YO‘NALISHI TALABALARI UCHUN “NASOS VA KOMPRESSOR STANSIYALARINI LOYIHALASHTIRISH VA QURISH”
KURS ISHINI BAJARISH UCHUN MAVZULAR RO’YXATI. Neft va neft mahsulotlarining fizik xususiyatlari Suyuqlikning qovushqoqlik xususiyati Magistral neft va neft mahsuloti quvurlarining hisobi Neft mahsulotlarini ketma-ket haydashdagi asosiy hisob-kitoblar Tabiiy gazlarning fizik xususiyatlarini o‘rganish Magistral gaz quvurlarining hisobi Gaz quvurlarining issiqlik hisobi Gaz quvurlarining mexanik hisobi Ombor rezervuarlar saroyining texnologik hisoblari Rezervuarlarning maqbul o‘lchamlarini aniqlash Rezervuarning elementar mexanik hisobi Yig‘uvchi hovuz devor balandligining (obvalivanie) hisobi Yer osti gaz omborida maksimal gaz miqdorini hisoblash KIRISH Mamlakatimizdagi ijtimoiy-iqtisodiy va
siyosiy barqarorlik, fuqarolarning turmushidagi farovonlik va
iqtisodiyotdagi raqobatbardoshlilikni rivojiga katta ta’sir yetuvchi omillar qatorida yoqilg‘i- energetika kompleksi ahvoli asosiy o‘rinni egallashi ko‘p mamlakatlarda oydin kuzatilmoqda. Respublikamiz sanoatning keskin sur’atlarda rivojlanishi va neft mahsulotlariga bo‘lgan ehtiyoj ortib borayotgan bir davrda Respublikadagi iste’molchilarni ehtiyojini keng assortimentda va yetarli miqdorlarda, sifatli neft mahsulotlari bilan ta’minlash maqsadida yangi neft va gaz konlarini qidirish va razvedka qilish ishlari samaradorligini oshirish, uglerod xom ashyosining qidirib topiladigan zaxira hajmlarini ko‘paytirish, neft va gaz tarmog‘ida amaliy ko‘rilayotgan tadbirlardir. Neft va tabiiy gazni uzoq masofalarga yetkazib berishda albatta nasos va kompressor stansiyalar o‘rni beqiyos. Shu maqsadda nasos va kompressor stansiyalardan samarali foydalanish va ishlab chiqarishda tadbiq etishda albatta bilimli, yetuk kadrlar tayyorlash bugungi vazifamiz bo‘lmog‘i lozim. Bugungi kunda “O‘zbekiston GTL” zavodini dunyodagi yetakchi litsenziar kompaniyalar – Sasol (JAR), Haldor Topsoe (Daniya) va Chevron (AQSH) texnologiyasi asosida barpo etilmoqda. Qurilish ishlari bosh pudratchi – Koreya Respublikasining Hyundai Engineering Co. Ltd. va Hyundai Engineering and Construction Co., Ltd, Singapurning Enter Engineering Pte. Ltd. kompaniyalari tomonidan olib borilmoqda. Majmua uchun zarur 11 mingdan ortiq texnologik uskunalar Yaponiya, Janubiy Koreya, Singapur, AQSH, Germaniya, Italiya, Xitoy, Rossiya kabi 21 davlatdagi 126 zavodda tayyorlanmoqda. «Tabiiy gazdan sintetik suyuq yoqilg‘i (GTL) olish juda noyob jarayon bo‘lib, Yuqori texnologiyalar va murakkab ilmiy yechimlarni talab etadi. Hozirda dunyoda bunday zavodlar atiga beshta, o‘zimizda qurilayotgan zavod oltinchisi bo‘ladi». Mazkur ulkan loyihaning umumiy qiymati 3,6 milliard AQSH dollariga teng. Loyiha amalga oshirilishi natijasida yiliga 3,6 milliard kub metr gaz chuqur qayta ishlanib, YEVRO-5 standartlariga javob beradigan 1,5 million tonna sintetik suyuq yoqilg‘i ishlab chiqariladi. Bular 311 ming tonna aviakerosin, 743 ming tonna dizel yonilg‘isi, 431 ming tonna nafta, 53 ming tonna suyultirilgan gazdir. Tabiiy gaz shunchaki, xomashyo sifatida emas, qo‘shimcha qiymatli mahsulot sifatida sotiladi. 1000 kub metr tabiiy gaz eksport narxi hozirgi kunda 155 dollar atrofida bo‘lsa, bo‘lg‘usi zavodda shuncha gazni qayta ishlash orqali 300 dollarlik mahsulot ishlab chiqariladi. Yiliga hisoblaganda, tabiiy gazdan ko‘ra tayyor GTL mahsulotlaridan
ko‘riladigan qo‘shimcha daromad 576 million dollardan oshadi. Ushbu zavod Sho‘rtan gaz-kimyo majmuasining yonida joylashgani umumlashgan infratuzilma obektlaridan foydalanishda qulaylik yaratadi. Bu yerda yana bir loyiha – Sho‘rtan gaz-kimyo majmuasining quvvatini 125 ming tonnadan 505 ming tonnagacha oshirish loyihasi rejalashtirilgan. GTL zavodidan chiqadigan naftani qayta ishlab, yangi turdagi polietilen va polipropilen mahsulotlari ishlab chiqarish ko‘zda tutilgan hamda kelgusida kimyo, avtomobilsozlik, turizm, farmatsevtika, to‘qimachilik va boshqa sohalarni yanada rivojlantirishga asos bo‘ladi. Neftmahsulotlarini assortimentiga va sifat darajasiga qo‘yiladigan zamonaviy talablar neftmahsulotlarini ishlab chiqarish sohasini texnik yuksalishiga, eng mukammal texnologik qurilmalarni va ishlab chiqarish majmualarini yaratishda hal qiluvchi ta’sir etdi. Neftni va gazni qayta ishlashni yanada chuqurlashtirish quyidagi jarayonlarda asosiy etiborni kuchaytirishni talab qiladi: katalitik krekingni, gidrotozalashni va gidrokrekingni, qoldiqlarni kokslanishini va tanlangan og‘ir distillyat xomashyosini, parafinsizlashtirish va zamonaviy sxemalar asosida moysizlashtirish. Juda Yuqori sifatga ega bo‘lgan sifatli mahsulotlarni olishda benzin fraksiyalarini to‘g‘ri haydashdagi katalitik riforming jarayonlari, izomerlash, seolitlar yordamida kerosinli distillyatlarni ajratish, plastik so‘rkovlarni ishlab chiqarish jarayonlari, yoqilg‘iga qo‘shmalar va yog‘lovchi materiallarni olishda qo‘llaniladigan texnologiyalarni va texnikalarni takomillashtirishni talab etadi. Qo‘yida ushbu darslikda neft va gaz sanoatida nasos va kompressor stansiyalarni ishlatish, ishga tushirish, ta’mirlash va avtomatik boshqarish usullari to‘g‘risida to‘xtalib o‘tilgan. Ushbu darslik “Neft va gazni qayta ishlash”, “Texnologik mashinalar va jihozlar”, “Texnologik jarayonlarni avtomatlashtirish” hamda magistratura ta’lim yo‘nalishlari bo‘yicha o‘rnatilgan DTS va fanlarning dasturlariga mos ravishda yozilgan. Hozirgi vaqtda siquv kompressor stansiyalar tabiiy gaz qazib chiqarish va iste’molchilarga uzatishda muhim hisoblanib, mamlakatimizni bir qancha korxonalari xususan “Sho‘rtanneftgaz” MCHJ, “Muboraneftgaz” MCHJ, “Gissarneftgaz” MCHJ QQsi, “Sho‘rtangazGKM” MCHJ, “MuborakGQIZ”, “O‘ztransgaz” AJ hamda elektr energetika komplekslari ya’ni GES larida ham turli xil siquv kompressor stansiyalar ishlatilmoqda. Bu esa o‘z navbatida siquv kompressor stansiyalarni ishga tushirish va ishlatishda yetuk kadrlarni talab qiladi. NEFT VA NEFT MAHSULOTLARINING FIZIK XUSUSIYATLARI
Neft va tiniq neft mahsulotlarining fizik xususiyatlarini bilish, ular ustida bajariladigan texnologik jarayonlar quvurlar orqali tashishda asosiy boshlang‘ich ma’lumot hisoblanadi. Asosiy fizik
xususiyatlariga zichlik, dinamik va kinematik qovushqoqliklar kiradi.
deganda hajm birligidagi massa birligi tushuniladi. Zichlik o‘lchami 3
M ifoda orqali olinadi. SI sistemasidagi o‘lchov birligi 3 1 м кг . Masalan, benzinning zichligi 730-760 3
, kerosinniki 780-830 3 м кг , dizel yoqilg‘isiniki 840-860 3
, neftniki 840- 960 3
кг . Harorat va bosimning o‘zgarishi bilan neft yoki neft mahsulotining zichligi o‘zgaradi, shu sababli ni r va T ga bog‘liq funksiya ko‘rinishida tasvirlash mumkin, ( )
T p, = . Zichlikni temperaturaga bog‘liq holda hisoblash uchun quyidagi formula ishlatiladi. ( )
T − + = 20 1 ) ( 20 (1) bu yerda
C 0 1 - hajmiy kengayish koeffitsienti, T – temperatura ( 0 S),
20 - suyuqlikning normal sharoitdagi zichligi (T=20 0 S, r 0 =r atm =0,1013 MPa). Neft va neft mahsulotlari uchun koeffitsient qiymati 1-jadvalda berilgan. (1) formuladan ko‘rinib turibdiki, agar 0 20
T bo‘lsa 20
, agar
0 20 T
bo‘lsa 20 .
hajmiy kengayish koeffitsienti 1-jadval Zichlik , kg/m 3
C 0 1 700-719
0,001225 720-739
0,001183 740-759
0,001118 760-779
0,001054 780-799
0,000995 800-819
0,000937 820-839
0,000882 840-859
0,000831 860-879
0,000782 880-899
0,000734 900-919
0,000688 920-939
0,000645 1.1-Masala: 20 0 haroratdagi neft mahsulotining zichligi 860 kg/m 3 , uning harorati 2 0 ga ko‘tarilganda uning zichligi qanday bo‘ladi. Masalaning yechimi: ( ) ( ) ( ) 6 , 858
998436 , 0 860 001564
, 0 1 860 22 20 000782 , 0 1 860
20 1 ) 22 ( 20 = = − = − + = − + =
bundan ko‘rinib turibdiki, harorat oshishi bilan zichlik kamayadi. Neft yoki neft mahsulotlarining bosimga bog‘liq holda zichligini aniqlash uchun quyidagi formuladan foydalaniladi. ( )
К p p p p p атм атм − + = − + = 1 1 ) ( 20 20 (2) bu yerda (1/Pa) – siqiluvchanlik koeffitsienti deb ataladi, K=1/ esa suyuqlikning taranglilik modeli (bosim oshgani sari suyuqlik qandaydir miqdorga siqiladi). Masalan modulning o‘rtacha qiymati benzin uchun 1·10 9 Pa (1000 MPa), kerosin, dizel yoqilg‘ilari va neft uchun 1,510 9 Pa (1500 MPa). 1.2-Masala: Kerosinning bosimi 1 atm dan 3,5 atm ga o‘zgardi. Kerosinning boshlang‘ich holatidagi, ya’ni 20 0 dagi zichligi 780 kg/m 3 bo‘lsa, uning keyingi holatidagi zichligi aniqlansin.
( ) К p p p p p атм атм 1 , 780 00016
, 0 1 780 10 5 , 1 10 5 , 2 1 780
10 5 , 1 10 1 10 5 , 3 1 780 1 1 ) ( 9 5 9 5 5 20 20 = + = + = − + = − + = − + =
Bosim 3,5 marta oshganda kerosinning zichligi 0,1 marta oshadi. Bosim va haroratni hisobga oluvchi umumlashgan formula quyidagicha ( )
− + − + =
p p T T p атм 20 1 ) , ( 20
0 haroratdagi dizel yoqilg‘isining bosimi 3,5 atm dan 6,5 atm ga o‘zgardi, harorati esa 32 0 ga oshdi. Dizel yoqilg‘isining 20 0
haroratda va 1 atm dagi zichligi 845 kg/m 3 , uning zichligi necha foizga o‘zgaradi.
1. 25
0 haroratdagi dizel yoqilg‘isining zichligi aniqlanadi: ( )
) 6 , 836 99 , 0 845
10 5 , 1 5 , 2 99 , 0 845
10 5 , 1 10 1 10 5 , 3 25 - 20 0,000831
1 845
20 1 ) , ( 4 9 5 5 20 = = + = = − + + = = − + − + = К p p T T p атм
2. 32 0 haroratdagi dizel yoqilg‘isining zichligi aniqlanadi: ( ) ( ) 8 , 836 99 , 0 845
10 5 , 1 5 , 5 99 , 0 845
10 5 , 1 10 1 10 5 , 6 32 - 20 0,000831
1 845
20 1 ) , ( 4 9 5 5 20 = = + = = − + + = = − + − + = К p p T T p атм
3. Dizel yoqilg‘isi zichligining necha foizga o‘zgarishini hisoblaymiz. 0,2 836,6
- 836,8
= ;
02 , 0 100 2 , 0 =
Topshiriqlar 1.
20 0 haroratdagi neft mahsulotining zichligi 845 kg/m 3 . SHu
neftning 50 0 S dagi zichligi aniqlansin. J: 855,5 kg/m 3 . 2. Qishki dizel yoqilg‘isining 22 haroratdagi zichligi 840 kg/m 3 . 12 haroratdagi zichligi qancha bo‘ladi?. J: 835,6 kg/m 3 . 3. Vertikal silindr rezervuarda neftning balandligi 9 m ni tashkil etadi. Agar suyuqlikning harorati 7S ga ko‘tarilsa uning sathi qanchaga ortadi (
3 20 / 850 м кг = ). сonst T PV J: 5,23 sm. Quyidagi variantlar bo‘yicha T 2 haroratdagi neft mahsulotining zichligi aniqlansin.
1 , S T 2 , S
, kg/m 3 1 3 21 702-715
2 12
30 722-732
3 8 23 742-758 4 15 25 765-773
5 7 29 783-794 6 9 28 805-813
7 10
22 821-932
8 16
24 845-851
9 20
26 863-875
10 13
27 882-893
11 4 22 912-915 12
17 24
921-933 13
19 28
925-938 14
5 25
712-716 15
18 30
843-849
SUYUQLIKNING QOVUSHQOQLIK XUSUSIYATI
Qovushqoqlik deganda suyuqlik qatlamlari orasidagi ta’sir kuchi tushuniladi. Qovushqoqlik oquvchanlikka teskari kattalik bo‘lib, asosan suyuqlik qatlamlarining har xil tezlikda harakatlanishidan vujudga keladi. Quyidagi rasmda ishqalanish qovushqoqlik qonuni ko‘rsatilgan. Bu erda
cirt kuchlanishi
- qovushqoqlik orqali hosil bo‘ladigan sath.
Cirt kuchlanishi suyuqlik qatlamlari orasidagi ishqalanish kuchi sifatida berilgan yuza bo‘yicha quyidagicha aniqlanadi:
2 2 2 T L М T L М юза куч
= = =
(3)
- ning o‘lchov birligi SI sistemasida Paskal (Pa) yoki ( ) 2 с м кг . bu erda M – suyuqlikning massasi, L – suyuqlikning harakat uzunligi, T – suyuqlik L uzunlikni o‘tishi uchun sarflangan vaqt. Agar neft yoki neft mahsulotlarining xarakteristik xususuyati uchun qovushqoq nyuton suyuqliklari modeli ishlatilsa, sirt taranglik kuchlanishi qatlamlar orasidagi tezliklar farqiga proporsional bo‘lib, ular orasidagi birlik uzunlik orqali hisoblanadi. dy du = (4) - koeffitsienti qovushqoq ishqalanishga proporsional bo‘lib dinamik qovushqoqlik koeffitsienti deb ataladi. U qo‘yidagicha aniqlanadi:
T L M T = = (5) - SI sistemasida o‘lchov birligi Puazda, bunda 2 / 10 1 1
кг кг Пз = . Dinamik qovushqoqlik koeffitsientining suv uchun 0,01 Pz=0,001 kg/(ms) yoki 1 santiPuaz.
d
u(y) x 1-расм. Ишқаланиш қовушқоқлик қонунияти. Kinematik suyuqlikning qovushqoqlik koeffitsienti
nisbiylik orqali aniqlanadi:
( )
L L M T L M 2 3 = = = (6) o‘lchov birligi SI sistemasida Stoks da o‘lchanadi, bunda с м Cт / 10 1 2 4 − = . Kinematik qovushqoqlik koeffitsienti suvda сантиСтокс с м Cт 1 / 10 01 , 0 2 6 = = − (sSt).
Kinematik qovushqoqlik koeffitsienti neft mahsulotlari uchun quyidagicha: benziniki 0,6 sSt, dizel yoqilg‘isiniki 4-9 sSt, kam qovushqoqli neftlar uchun 10-15 sSt va boshqa hamma neftning qovushqoqligi odatda uning temperaturasiga bog‘liq bo‘ladi. Temperaturaning ko‘tarilishi bilan qovushqoqlik kamayadi, pasayganda esa ko‘tariladi. Hajmiy sarf Q laminar oqim siqilmaydigan suyuqlik qovushqoqligi quvurdagi doiraviy kesimi r 0 radiusli bosimlar farqi ta’sirida r – Gagen- Puazey ifodasi orqali aniqlanadi: L p r Q 8 4 0 = (7) L – quvur uzunligi. Vertikal quvurdagi anomal oqim sarfi, og‘irlik kuchi ta’sirida kuzatiladi va quyidagicha aniqlanadi: = = 8 8 4 0 4 0 g r L g r Q (8) g – erkin tushish tezlanishi (g=9,81 m/s 2 ). Download 1.14 Mb. Do'stlaringiz bilan baham: 
|