Nivelirlash turlari

Nivelirlash turlari

Nuktalarning otmetkasini aniklash uchun avvalo nuktalar orasidagi nisbiy balandlik aniklanadi. Ikki nukta orasidagi nisbiy balandlikni aniklashga nivelirlash deyiladi Nivelirlash 6 turga bo`linadi va ular qo`yidagilar:

1. 
   Geometrik - gorizontal kurish nuri yordamida nicbiy balandlik aniklanadi;
   
2. 
   Trigonometrik - ulchangan kiyalik burchagi va masofa orkali nisbiy balandlik xisoblanadi;
   
3. 
   Barometrik - nuktada atmosfera bosimi bilan balandlik orasidagi boglanishni aniklashga asoslanadi, barometrlarda amalga oshiriladi;
   
4. 
   Gidrostatik – tutash idishlarda suyuklik satxining baravar turishiga asoslanadi;
   
5. 
   Mexanik – shovun ta‖siriga asoslangan moslamali nivelir avtomatlar yordamida bajariladi;
   
6. 
   Fotogrammetrik–fotosuratlarni stereoskopik ishlaydigan maxsus asboblarda amalga oshiriladi.
   

Yukorida kursatilgan nivelirlash turlaridan eng kup qo`llaniladigani va anig`i geometrik nivelirlash usulidir, trigonometrik nivelirlash asosan topografik s`yomkalarni bajarishda kullaniladi.
Geometrik nivelirlashda- gorizontal kurish nuri yordamida nisbiy balandlik aniklanadi. Geometrik nivelirlashning o’rtadan va oldinga nivelirlash usullari mavjud.

1-rasm O―rtadan geometrik nivelirlash



2-rasmOldinga geometrik nivelirlash
O’rtadan nivelirlash usulida a) B nuktani A nuktadan h nisbiy balandligini aniklash uchun ular urtasiga nivelir o’rnatiladi va bu nuktalarda tikib qo’yilgan reykalardan tegishlicha orkadan a va oldindan b sanoqlar olinadi 1-rasm, a -ga kura nisbiy balandlik.

h = a - b (1)

Agar a › b bulsa, nisbiy balandlik musbat va aksincha, teskari yunalishda nivelirlansa, sanoklar nomi o―rni almashib a ‹ b va nisbiy

balandlik manfiy buladi. A nuktaning balandligi NA ma’lum bulganda V nuktaning balandligi NV kuyidagi ikki formula yordamida xisobla:
1. Nisbiy balandlik orqali
NV = NA + h (2)
Ya‖ni keyingi nuktaning balandligi oldingi nuktaning balandligiga nuktalar orasidagi nisbiy balandlik qo’shilganiga teng.