Ovqatlantirish
Download 1.15 Mb. Pdf ko'rish
|
emizikli yoshdagi bolalarni ovqatlantirish
- Bu sahifa navigatsiya:
- EMIZIKLI YOSHDAGI BOLALARNI OVQATLANTIRlSIi
- F m izikli yoslidagi bolalarni ovqatlantirish.
- Sh.M .
- T aqrizchilar
- Student bilishi kerak
- Student bajara olishi kerak
- E M IZIK LI VA ERTA Y O SH D A G I BO LA LA R N I O V Q A T L A N T IR ISH N IN G A H A M IY A T I VA T A V SIY A ETILG AN U SU L L A R
- E m izikli va erta yoshdagi bolalarni ovqatlantirish bo‘yicha global strategiyalar.
|
EMIZIKLI YOSHDAGI BOLALARNI OVQATLANTIRISH j l \ , I i w d m Ы & - 0 5 3 р гно 0 ‘Z B E K I S T 0 N R E S P U B L I K A S I S O G ‘L IQ N I S A Q L A S I-I V A Z IR L IG 1 S A M A R Q A N D D A V L A T T I B B I Y O T IN S T IT U T I D A V O L A S H F A K U L T E T I P E D 1 A T R IY A K A F E D R A S I 2 -P E D IA T R I Y A , N E O N A T O L O G IY A V A B O L A L A R K A S A L L IK L A R I P R O P E D E V T IK A S I K A F E D R A S I
(T ib b iy o t in s titu ti 4 , 5, 6, 7 -k u rs ta la b a la ri v a tib b iy o t k o lle ji u c h u n o ‘q u v - u s lu b iy ta v s iy a n o m a ) S am arqand — 2 0 1 1 a x b o r o ? - r e s t s
___________№ 5 . F m izikli yoslidagi bolalarni ovqatlantirish. T ibbiyot instituti 4, 5, 6,7 kurs talabalari va tibbiyot kollejlari uchun o ‘quv-uslubiy tavsiyanom a. - Sam arqand: Sam D TI, 2016. 42 bet.
fakultet pediatriya kafedrasi dotsenti, t.f.d. Q udratova M.l*. - Sam DTI. bolalar kasailiklari va fakultet pediatriya kafedrasi dotsenti, t.f.n. N a b iy e v a Sh.M . - Sam D TI 2 pediatriya, neonatologiya va bolalar propedevtikasi kasailiklari kafedrasi assistenti
M .F . - Sam D TI 2 pediatriya, neonatologiya va bolalar kasailiklari propedevtikasi kafedrasi assistenti T aqrizchilar: M . N. A bdullayeva - Sam D TI 2 pediatriya neonatologiya va bolalar propedevtikasi kasailiklari kafedrasi m udiri, t. f. d., professor
kafedrasining m udiri t. f. d., professor 0 ‘q u v -u slu b iy tavsiyanom a Sam DTI Ilmiy K engashida 7-sentabr 2016-yil 11-son bayonnom asi bilan tasdiqlangan. 2016 йил
*. C.C. Д авлатов Укув-услуб*
Il.iid
Ипмий Кснгашида '^ а й .% д а к л а т т M U N D A R IJA K irish ................................................................................................................ 4 Em izikli va erta yoshdagi bolalarni ovqatlantirishning aham iyati va tavsiya etilgan usu llar................................................................................... 8 K o ‘krak suti bilan em izib boqishning afza llik lari............................... 12 Sut ishlab chiqarilishininggarm onal n a z o ra ti...................................... 17 Em izikli va erta yoshdagi bolalarni ovqatlantirishni davom li q o 'llab - q u w a tla s h ...................................................................................................... 29 N azorat uchun testla r.................................................................................. 32 H olatiy m asalalar......................................................................................... 37 Rasm larga te s tla r......................................................................................... 39 F oydalanilgan ad a b iy o tla r......................................................................... 42 3
K IR IS H “M ing yillik D eklarasiyasi” 21-asm ing global kun tartibini belgilab berdi va hozirda bu m aqsadga qaratilgan m uhim hujjat “M ingyillik R ivojlanish M aqsadlari” (2006) nomi bilan ataladi. U shbu hujjatda ovqatlanish odam salom atligiga ta ’sir qiladigan asosiy va m uhim om illardan biri deb k o ‘rsatilgan. 0 ‘zbekistonda ayrim xududlarida sifatsiz ovqatlanishning saqlanib qolayotganligi m uhim
dolzarb m uam m olardan biri b o ‘lib qolm oqda va
m ikronutriyentlar tanqisligi yuqoriligi qayd
qilinm oqda. N om utanosib ovqatlanishning m uhim m ezonlaridan biri 5 yoshgacha b o ‘lgan bolalar o ‘rtasida ovqatlanishining yetarli bo'lm asligida. R espublikada 8.8% bolalar kam vaznli. S o 'n g g i yillarda kam vazn va buy pastlik darajasi uchdan bir qism ga kam aydi. B olalik davrida ovqatlanish statusini yaxshilanishi jism o n iy rivojlanish v a ishlab chiqarish o ‘sishi bilan, ham da kognitiv rivojlanish va m aktabda o ‘zlashtirish yaxshilanishi bilan b o g 'liq lig i isbotlangan. B olaning 2 yoshgacha o ‘sishdan orqada qolishi keyingi davrda qaytarib b o 'lm ay d ig an holat. O vqatlanishning buzilishi bilan bog‘liq holatlar va ularni oldini olish borasida davlatim iz tom onidan bir qator tadbirlar qabul qilindi. Jum ladan, 2007 yilda qabul qilingan 145 buyruqda ham k o 'k ra k suti bilan ovqatlantirishni ta rg 'ib qilish k o ‘zda tutilgan. 0 ‘zbekistonda ovqatlanishning buzilishini va vitam in va m ikroelem entlar yetishm ovchiligini oldini olish m aqsadida 2010 yilda “A holi o ‘rtasida m ikronutriyentlar yetishm ovchiligini oldini olish” ga y o 'n altirilg an Q onun ishlab chiqildi va tasdiqlandi. U shbu - 2016 yilning “S o g 'lo m ona va bola y ili” deb e ’lon qilinishi ham ona va bola salom atligini m uhofaza qilish y o ‘lidagi yana bir qadam dir. E m izikli va erta yoshdagi bolalarni optim al va to^g'ri ovqatlantirish salom atlik, jism oniy va ruhiy rivojlanishni belgilab beruvchi eng
muhim om illar sam arasiga kiradi.
T o ‘g 'ri oziqlantirishning tam oyil va usullari ovqatlanish buzilishi va erta yoshda o ‘sishning kechikishini oldini olish im konini beradi. N o to ‘g ‘ri oziqlantirilgan bolalar o g ‘ir darajadagi ichak v a boshqa infeksiyalarga tez-tez chalinishi kuzatiladi va bunday bolalar barvaqt o 'lim havfiga uchrashi m um kin. Em izikli bolalarning to ‘g ‘ri ovqatlantirilishi salom atlik uchun o 'ta m uhim b o ‘lib, katta yoshdagi 4
bolalarda uchraydigan noinfeksion va b a ’zi surunkali kasallikiar rivojlanishi oldini olishda m a’lum o ‘m i borligi to 'g 'risid a g i taxm inni tasdiqlovchi m a’lum otlar m avjud. 2006 yilda JSST m a’lum otlariga k o ‘ra, besh yoshgacha b o ‘lgan bolalar o ‘rtasida taxm inan 9,5 millioni nobud bo'lgan, ularning uchdan ikki qismi bir yoshgacha b o ig a n bolalardir. N o to ‘g ‘ri ovqatlanish bolalar o ‘lim ining kam ida 35 foiz holati bilan b o g ‘liq. R ivojlanayotgan m am lakatlardagi besh yoshgacha bo'lgan bolalam ing taxm inan 32 foizi b o ‘y o ‘sishidan orqada qolm oqda va 10 foizi zaiflashgan. Bolalarni k o 'k rak suti bilan qoniqarsiz ovqatlantirish, ayniqsa hayotining ilk 6 oyida istisnosiz k o ‘krak suti bilan ovqatlantirilm aslik 1,4 m illion holatda o'lim ga olib keladi va 5 yoshgacha bo 'lg an bolalar kasalliklarining 10 foizini tashkil etadi, deb hisoblanadi. Bundan tashqari, bolaning psixom otor rivojlanishini kechikishi va aqliy qobiliyatining zaiflashishi oziqlantiruvchi m ikronutriyentlar, ayniqsa tem ir va yodning yetishm asligi bilan b o g 'liq . B unday vaziyatni yaxshilash m aqsadida onalar, oila a ’zolari va boquvchilar, em izikli, ham da
erta yoshdagi bolalarni ovqatlantirishning to ‘g ‘ri am allarini olib borishda yordam ga m uhtojdirlar. Bolani ovqatlantirish turini to ‘g ‘ri tanlash b o ‘yicha - m uom m olar, oila a ’zolari va boquvchilam ing qabul qiladigan qarorlariga ta ’sir qilgan holda tibbiy m aslahat berishda sog‘liqni saqlash xodim lari o ‘rinlari muhim boMishi m um kin. Shu sababli bolani ovqatlantirishdagi m uam m olam i bartaraf etishda tibbiyot xodim lari tom onidan beriladigan tavsiya, m aslahat va tibbiy yordam ni, ham da
ovqatlantirishning yanada
m urakkab m uam m olariga duch kelgan onani esa qachon va qayerga yuborish kabi asosiy bilim va ko'nikm alariga ega boMishlari ju d a muhim. Shunday qilib, to ‘g ‘ri ovqatlantirishni shakllantirish erta yoshdagi bolaning nafaqat jism o n iy salom atligi va rivojlanishini, balki infeksiya havfini kam aytiradi, psixom otor faoliyatini to ia q o n li rivojlantiradi va o ‘qish jarayonida yuqori o ‘zlashtiradi, uzoq kelajakda esa ijtim oiy holatni rivojlantirishda ishtirok etish im koniyatlarini kengaytirish uchun ham muhim hisoblanadi. U m um an olganda, tibbiyot xodim larining barchasi ham erta yoshdagi bolalarning jism oniy salom atligi va s o g io m ivojlanishini ta ’m inlashda, to ‘g ‘ri ovqatlantirish va parvarishlash usullari asosiy 5
o ‘rinda turishini bilm aydi. T ibbiyot xodim lari bolani to ‘g ‘ri ovqatlantirish borasida xaqqoniy va o ‘zaro zid b o 'lm ag an m a ’lumot m anbai bo'lishlari lozim. Tibbiyot instituti talabalari o 'z o 'm id a erta yoshdagi bolalarni to ‘g ‘ri ovqatlantirish borasida yetarlicha bilirn va k o 'n ik m alarg a ega b o iish la ri talab etiladi. Shu qatorda tibbiyot kollejlari talabalari ham o 'z navbatida onalarga bolalarni to 'g 'ri ovqatlantirish yuzasidan onalarga m aslahatlar berish qobiliyatiga ega bo'lishlari lozim. U shbu o 'q u v q o'llanm a, m azkur m asalani yengillashtirish va so g 'liq n i saqlash sohasi o 'm in i oshirish m aqsad qilib olingan. S og'likni saqlash byudjetining katta qism i oldini olish m um kin b o 'lg an bolani
n o to 'g 'ri ovqatlantirishdan kelib chiqadigan kasalliklarni davolashga sarflanadi, agar ushbu kasalliklarni erta aniqlab o 'z vaqtida b artaraf qilinsa, bu m ab lag 'lam in g sezilarli qism ini qisqartirish imkoni paydo b o 'lad i. O na k o 'k ra k suti bilan em izib boqishdan so 'n g g i ozuqa extiyojini qondirish uchun yanada k o 'p ro q oziq-ovqat m ahsulotlari o 'zlash tirish i talab qilinadigan ovqatlanish ratsioniga o 'tish - o 'z ig a x os nozik
davr xisoblanadi. B u qiyin
davrdagi n o to 'g 'ri ovqatlantirish va parvarishlash usullari bolaning o'sishini to 'x tatib q o 'y ish va ozuqa m oddalarining yetishm asligi xavfini oshirishi m um kin. T o 'g 'ri ovqatlantirish, uning tam oyillari va usullari katta axam iyat kasb etishiga qaram ay, bugungi
kunda bolalarni ovqatlantirishga b ag'ishlangan, ilm iy m a’lum otlarga asoslangan q o 'llan m alar, uslubiy tavsiyalar yetarli em as. M azkur q o 'llan m a bunday vaziyat bilan b o g 'liq m uam m olam i b artaraf etish m aqsadida xam tayyorlandi. U shbu q o 'llan m ad a JSST/YUN1SEF tavsiyalari va dalillarga asoslangan tibbiyot m a’lum otlarini asos qilib olingan. N ashr, talabalarning ta 'lim yunalishida bilishi kerak bulgan em izikli va erta yoshdagi bolalarni ovqatlantirish tugrisidagi asosiy bilim lam i birlashtiradi. Ikki yoshgacha b o 'lg an bolalarning ozuqaviy ehtiyojlari v a ovqatlantirish am aliyotiga alohida e ’tibor qaratiladi - bu bola ovqatlanishining eng m uhim davri hisoblanib, undan keyingi davrda n o to 'g 'ri ovqatlantirishdan kelib chiqadigan o 'sish d ag a m uam m olam i to 'liq o'zgartirish qiyin. Q o'llanm ada, so g 'liq n i saqlash soxasining birlam chi b o 'g 'in id a ishlaydigan xar bir tibbiyot xodim i va talaba ega bulishi kerak b o 'lg a n -bolani k o 'k rak k a tutish 6
asosiy k o ‘nikm alari kiritilgan. M ualliflar B oboqulova G.K. Sam arkand tayanch tibbiyot kolleji “xam shiralik ishi “ kafedrasi m udiri va A lim ardanova G.S Denov tibbiyot kolleji “xam shiralik parvarishi asoslari” kafedrasi m udiri m etodik tavsiyanom ani rasm iylashtirishga faol katnashlari uchun tashakkur bildiradi. Student bilishi kerak: 1. Bolalarni to 'g 'ri ovqatlantirishning bolalar o‘sishi, salom atligi va rivojlanishidagi aham iyati 2. Em izikli va erta yoshdagi bolalarni ovqatlantirish b o ‘yicha JS S T global strategiyalari 3. Y etilgan ona sutining va mol sutining tarkibi 4. K o ‘krak suti bilan em izib boqishning afzalliklari 5. K o ‘krak yoshidagi bolalarni ovqatlantirish texnikasi asosiy prinsiplari. 6. K o 'k rak suti bilan em izishning o ra lig 'i davom iyligi 7. Q o'shim cha ovqat kiritish texnikasi, m uddatlari va usullari 8. Em izikli va erta yoshdagi bolalarni ovqatlantirishni davom li qo'llab-quvvatlash. 9. Emizikli va erta yoshdagi bolalarni ovqatlantirish b o'yicha tavsiyalar Student bajara olishi kerak: 1. Emizikli va erta yoshdagi bolalarni ovqatlantirish b o'yicha JS S T global strategiyalariga ama! qilish 2. K o ‘krak suti bilan em izib boqishning afzalliklarini onalarga tushuntirish 3. K o 'k rak yoshidagi bolalarni ovqatlantirish texnikasiga rioya qilishni. 4. K o ‘krak suti bilan em izishning oralig'ini va davom iyligini aniqlab berish 5. Q o 'sh im ch a ovqat kiritish texnikasi, m uddatlari va usullari b o 'y ic h a m aslahat berish, q o ‘shim cha ovqat tayyorlashni bilish. 6. Em izikli va erta yoshdagi bolalarni ovqatlantirishni davom li q o ‘llab-quvvatlash b o 'y ich a targ 'ib o t ishlarini am alga oshirish. 7. Em izikli va erta yoshdagi bolalarni ovqatlantirish b o 'y ich a m aslahatlar berish. 8. O vqatni korreksiya qilish 7
E M IZIK LI VA ERTA Y O SH D A G I BO LA LA R N I O V Q A T L A N T IR ISH N IN G A H A M IY A T I VA T A V SIY A ETILG AN U SU L L A R Bolalarni to ‘g ‘ri ovqatlantirishning bolalar o‘sishi, salom atligi va rivojlanishidagi aham iyati C haqaloqlik va erta bolalik davridagi to ‘g ‘ri ovqatlantirish bolalam ing o 'sish i, salom atligi va rivojlanishini t a ’m inlash uchun m uhim aham iyat kasb etadi. N o to 'g 'ri ovqatlantirish kasalliklar rivojlanishi xavfini oshiradi va u 2006 yilda 5 yoshgacha b o ig a n bolalar orasida sodir b o ‘lgan 9,5 m illion o 'lim n in g taxm inan uchdan bir qismi bilan bevosita yoki bilvosita, b o g ‘liqdir N om utanosib ovqatlanish k o 'p lab m am lakatlarda tobora m uam m o b o 'lib borayotgan bolalar sem irishini keltirib chiqarishi m um kin. B oshlang‘ich davrda ozuqa m oddaiarining yetishm asligi xam , keyinchalik o ‘sish va salom atlikdagi o ‘zgarishlarga olib keladi. H ayotining dastlabki ikki yilida to ‘yib ovqatlanm aslik o ‘sishdan orqada qolishga olib keladi, bu esa b alo g ‘at yoshiga yetgan bola b o 'y in in g yoshiga nisbatan bir necha santim etr past b o ‘lishiga sabab b o 'la d i. Erta yoshda to ‘yib ovqatlanm aganlarda, keyinchalik intellektual (aqliy) qobiliyati pastroq b o 'lish i haqida dalillar m avjud. B unday odam larda jism o n iy m ehnat qobiliyati ham past bo'lishi m um kin. A gar ayollar bolaligida to ‘yib ovqatlanm agan b o 'lsa , bu ularning reproduktiv salom atligiga ham ta ’sir qilishi, y a ’ni ularning bolalari xam kam vaznli b o ‘lib tu g 4ilishi va tu g 'ru q jaray o n i o g ‘ir kechishi m um kin. A holi orasida to 'y ib ovqatlanm aslikni boshidan kechirayotgan bolalar soni k o 'p b o ‘lsa, bu m illiy rivojlanishda salbiy oqibatlarga olib
kelishi m um kin. Shunday kilib,
to 'y ib ovqatlanm aslikni ng oqibatlari ju d a katta. B ola hayotining dastlabki ikki yili m utanosib ovqatlantirish asosida bolaning yoshiga m os ravishda o 'sish i va rivojlanishini ta ’m inlash uchun favqulotda qulay davr xisoblanadi. R aqam larga tayangan holda shuni aytish keraki, om m aviy darajada k o 'k ra k suti bilan em izib boqishga erishilganda, global darajada 5 yoshgacha b o 'lg a n bolalar o'lim in i 13 foizga qisqartirish, q o 'sh im ch a ovqatni to 'g 'r i berishga erishish orqali 5 yoshgacha b o 'lg an bolalar o 'lim i darajasini yana q o 'sh im ch a 6 foizga qisqartirish m um kin b o 'la r edi. E m izikli va erta yoshdagi bolalarni ovqatlantirish bo‘yicha global strategiyalar. 2002 yilda B utunjahon S o g 'liq n i Saqlash Tashkiloli va Y U N ISEF tom onidan em izikli va
erta yoshdagi bolalarni ovqatlantirish b o 'y ich a global strategiyalar qabul qildi. G lobal strategiyalarda JSST va Y U N ISEFning em izikli bolalarni optim al ovqatlantirish b o 'y ich a bayon etilgan tavsiyalari quyidagilardir: ■ 6 oy (180 kun) davom ida istisnosiz k o 'k rak suti bilan em izib boqish; в
k o 'k rak suti bilan em izib boqishni 2 yoshgacha va undan ortiq vaqt davom ida davom ettirgan holda 6 oydan boshlab to'laqonli va xavfsiz q o 'sh im ch a ovqat berish.
- bolaning istisnosiz ona suti bilan oziqlanishi b o 'lib , unda peroral regidratasiya uchun eritm a, vitam inlar, m ineral qo'shim chalar, tarkibi doridan iborat tom chi yoki sharbatlardan tashqari xech qanday suyuq yoki quyuq m odda berilm asligini k o 'zd a tutadi. Q o 'sh im ch a ovqatlantirish chaqaloqlam ing ozuqa
extiyojlarini qondirish uchun k o 'k rak suti yetarli bo'lm ay qolganda boshlanadigan jarayondir, bu vaqtda k o 'k ra k suti bilan bir qatorda boshqa m axsulot va suyuqliklarga ehtiyoj paydo bo 'lad i. Q o'shim cha ovqatlantirishni 6 oydan boshlab, k o 'k rak suti bilan em izib boqishni saqlagan holda boshlash lavsiya etiiadi. M uddatidan a w a l yoki kam vazn bilan tu g 'ilg an bola, oriqlab ketgan bola kabi ju d a qiyin v a shuningdek, favqulodda xolatlarda bu tavsiyalar em izikli va erta yoshdagi bolaning extiyojlariga qarab m oslashtirilishi m um kin OIV bilan kasallangan onalardan tug'ilgan bolalar uchun m uayyan tavsiyalar beriladi. Olti oy davom ida chaqaloqlam ing 34,8 foizi istisnosiz k o 'k rak suti bilan em izib boqiladi, shu bilan birga kupchilik bolalar birinchi oylar davom ida boshqa ovqat yoki suyuqlik bilan xam boqiladi. K o'k rak sutining tarkibi va boshqa alternativ usullar. O dam k o 'k ra k suti barcha uni o 'm in i bosuvchi ovqatlardan , shu qatorda suniy sanoat m iqyosida ishlab chiqariladigan bolalar suniy aralashm aiardan ustunlik qilishi aniq isbotlangan. Odam k o 'k ra k suti tarkibi doim iy em as., u em izish paytida va kunning 9
vaqtiga qarab, ham da iaktasiya jaray o n ig a qarab o 'z g a rib turadi Ona suti ishlab chiqarishning um um iy m iqdori va uni bola tom ondan iste ’mol qilinishi o ‘ta o ‘zgaruvchandir, va aytaylik g o ‘dak bolaning o ‘rtacha kunlik sut qabul qilishi 6 5 0 -8 5 0 ml ni tashkil qilsa, uning miqdori bir k u n d a ju d a kam m iqdordan bir litrdan k o 'p ham b o 'lish i m um kin, bu o 'z navbatida bola ko'krakni so ‘rishining soni va effektivligiga b o g 'liq bo 'lad i. Istisnosiz ravishda k o 'k ra k sutini qabul qilish davrida bolaning k o 'k ra k sutini qabul qilishi k o 'p ay ad i, dastlab bir kunda 7 0 0 -8 0 0 ml, 1-2 oydan s o 'n g esa ju d a kam m iqdorda ortadi.
O na suti tarkibi sanoat m iqyosida ishlab chiqariladigan sutli aralashm alar, mol suti va uy sharoitida tayyorlanadigan ovqat aralashm alariga nisbatan farq qilishi I ja d v ald a keltirilgan. Jadval 1. Y etilgan ona sutining (100 ml ga) va mol sutining tarkibi va bolalar ovqat aralashm alari haqida tavsiyalar Yetilgan Uy sharoitida Komponentlar ona suti uchun o'rtacha miqdor Bolalar ovqat aralashmalari Mol
suti tayyorlangan ovqat aralashmalari Energiya(kDj) 280
250-315 278
221 (kkal)
67 60-75
66 63 Oqsil (g) 1,3 1,2-1,95
3.2 2,1
Yog' (g) 4,2
2,1-4,2 3,9
2.5 Uglevodlar (g) 7 4,6-9,1
4,6 8,0
Natriy (mg) 15 13-39 56 36 Xlor (mg) 43 32,5-81
97 63 Kalsiy (mg) 36 59 120 75 Fosfor (mg) 15 16,3-58,5 92 60 Temir (|ig) 76 325-975e
60 39 Vitamin A ((.ig) 60 39-117
35 23 Vitamin S (mg) 3,8 5,2
1,8 1,2
Vitamin D (ng) 0,01
0,65-1,63 0,08
0,06 Martba: D epartm ent o f H ealth, U nited K ingdom (1). Download 1.15 Mb. Do'stlaringiz bilan baham: 
|