O‘zbekiston respublikasi xalq ta’limi vazirligi respublika ta’lim markazi

1 

 

O‘ZBEKISTON RESPUBLIKASI XALQ  

TA’LIMI VAZIRLIGI 

RESPUBLIKA TA’LIM MARKAZI  

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

XALQ TA’LIMI VAZIRLIGINING 2020 YIL 25 FEVRAL 52-SON 

BUYRUG‘I “UMUMIY O‘RTA TA’LIM MAKTABLARI UCHUN 2020-

2021-O‘QUV YILIGA M O‘LJALLANGAN TAYANCH O‘QUV REJA”GA 

MUVOFIQ KIMYO FANIDAN  10-,11-SINFLARGA QO‘SHILGAN 

SOATLAR ASOSIDA DARSLARNI TASHKIL  

ETISH B O‘YICHA 

TAVSIYALAR  

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

TOSHKENT-2020 

 

2 

 

MUNDARIJA 

 

 

1. Kirish……………………………………………………………………. 3 

2. 10-sinf “Organik kimyo” dan taqvim-mavzu reja………………………. 5  

3. 10-sinflarda o‘tkaziladigan laboratoriya ishlari…………………………. 10 

4. Indikator hossasini beruvchi o‘simliklar haqida kerakli ma’lumotlar…... 30  

5. Masalalar  va ularning yechimlaridan namunalar (10-sinf)……………… 31 

6. 11-sinf “Umumiy kimyo” dan taqvim-mavzu reja……………………….. 37  

7. 11-sinflarda o‘tkaziladigan laboratoriya ishlari…………………………... 41 

8. Masalalar  va ularning yechimlaridan namunalar (11-sinf)………………..56 

9. O‘quvchilar laboratoriya mashg‘ulotlari bo‘yicha baholash varaqasi…….. 61 

10. Foydalanilgan adabiyotlar…………………………………………………62 

 

 

 

 

 

Ushbu  qo‘llanmadan  xalq  ta’limi  vazirligining  2020  yil  25  fevral  52-son 

buyrug‘i  “Umumiy  o‘rta  ta’lim  maktablari  uchun  2020-2021-o‘quv  yiliga  m 

o‘ljallangan  tayanch  o‘quv  reja”ga  muvofiq  kimyo  fanidan    10-,11-sinflarning  

har  biriga  qo‘shilgan    34  soat  uchun  darslikdagi  mavzularni  o‘rgatishda 

qo‘shimcha foydalanish maqsadida tayyorlandi.  

Shuningdek, bu tavsiyadan  O‘zbekiston Respublikasi Xalq ta’limi vazirining 

2020  yil  15  iyundagi  144-sonli  buyrug‘i  asosidagi  “Umumiy  o‘rta  ta’lim 

maktablarida variativ o‘quv rejalarni tajriba-sinovdan o‘tkazish bo‘yicha tavsiya” 

sida belgilab qo‘yilgan tartibga muvofiq kimyo fani chuqur o‘rganiladigan davlat 

ixtisoslashtirilgan  umumiy  o‘rta  ta’lim  muassasalarida  2020-2021  o‘quv  yilida 

tajriba-sinovdan  o‘tkaziladigan  kimyo  fani  yo‘nalishi  bo‘yicha  variativ  o‘quv 

rejalar asosida o‘qitiladigan sinflar ham ijodiy yondoshgan holda foydalanishlari 

mumkin. 

  

 

 

 

 

 

 

 

3 

 

Kirish 

 

Kimyo fanini o‘qitishdagi  eng asosiy vazifalardan biri o‘quvchilarning  fanga 

bo‘lgan  qiziqishlarini,  o‘qitish  sifatini  oshirish,  fan  va  texnikani    o‘rganishga  

bo‘lgan  intilishlarini  rivojlantirishdan    iborat.  O‘quvchilarni  mazkur  fanga 

qiziqishini  va  fanning  o‘quv  sifatini  oshirishda  birinchi  navbatda  o‘qituvchining 

o‘zi  mazkur  fanni  chuqur  bilishi,  fan  yangiliklaridan  doimiy  ravishda  xabardor 

bo‘lishi talab etiladi.    

Ta’limdagi  ulkan  rivojlanishlarga  O‘zbekiston  Respublikasi  Prezidentining 

2019  yil  29  apreldagi  PF-  5712-sonli  O‘zbekiston  Respublikasi  Xalq  ta’limi 

tizimini 2030 yilgacha  rivojlantirish  konseptsiyasi hamda 2020 yil 2 martdagi PF-

5953-son  Farmoni  bilan  taqdiqlangan  2017-2021  yillarda  O‘zbekiston 

Respublikasi  rivojlantirishning  beshta  ustivor  yo‘nalishi  bo‘yicha  Xarakatlar 

strategiyasini  “Ilm,  ma’rifat  va  raqamli  iqtisodiyotni  rivojlantirish  yili”da  amalga 

oshirishga  oid  davlat  dasturida  belgilangan  vazifalar  asos  bo‘lmoqda.  Mazkur 

belgilangan  vazifalarga  ko‘ra,  O‘zbekiston  Respublikasi  Xalq  ta’limi  vazirligi 

tomonidan buyruqlar qabul qilindi. Belgilab qo‘yilgan vazifalarda asosan tabiiy va 

aniq  fanlarni  o‘qitishga  ehtibor  kuchaytirilmoqda.  Jumladan,  kimyo  fanini 

o‘qitilishi  bo‘yicha  o‘quv  dasturlar  qaytadan  takomillashtirildi.  Bunda  XTV  ning 

2020  yil  25  fevral  52-son  buyrug‘i  “Umumiy  o‘rta  ta’lim  maktablari  uchun 

2020-2021-o‘quv yiliga mo‘ljallangan tayanch o‘quv reja”ga asosan kimyo fani 

10-,11-sinflarining  har  biriga  34  soatdan  qo‘shib  berilib,  har  bir  sinf  102  soatga 

keltirildi.  Endilikda  2020  yil  sentyabr  oyidan  boshlab  umumiy  o‘rta  ta’lim 

maktablari 10-,11-sinflarida kimyo fani xaftasiga 2 soatdan emas, balki 3 soatdan 

o‘qitilishi belgilab qo‘yildi.  

Ma’lumki,  amaldagi  10-,11-sinf  darsliklaridagi  mavzular  esa  68  soatga 

mo‘ljallangan bo‘lib, 102 soatlik dars uchun ma’lumotlar etarli emas. Shunga ko‘ra 

qo‘shib  berilgan  34  soat  uchun  darslik  mualliflari,  metodist  va  amaliyotchi 

o‘qituvchilar  bilan  hamkorligida  tavsiyalar  tayyorlandi.  Amaldagi  darslikka 

qo‘shimcha  tayyorlangan  tavsiyalardan  foydalanib  darslarni  to‘liq  o‘tish 

imkoniyati yaratiladi.  

Tavsiyada  asosan  takomillashtirilgan  o‘quv  dasturiga  kiritilgan  laboratoriya 

(24  ta  10-sinf  uchun,  20  ta  11-sinf  uchun)  tajribalarining  mavzulari,  ularni 

o‘tkazish  usullari,  masalalalar  va  ularning  yechish  uchun  namunalar  kiritilgan. 

Laboratoriya mashg‘ulotlarini tashkil etish jarayonida o‘quvchilarda hosil bo‘lgan 

amaliy  ko‘nikmalarning  turg‘unligiga,  laboratoriya  ishini  tartib  bilan  olib 

borilishiga  alohida  ehtibor  beriladi.  Dars  boshlashdan  oldin  kerakli  asboblar, 

jihozlar  va  kimyoviy  moddalarni  laborant  tomonidan  tayyorlab  qo‘yilishi  kerak. 

Agar  maktab  laboratoriya  xonasida  kimyoviy  moddalar  (reaktivlar)  bilan  to‘liq 

tahminlanmagan,  yoki  yetishmovchiliklar  bo‘lsa  u  holda  kundalik  turmushda 

foydalaniladigan    ba’zi  kimyoviy  moddalar  va  maishiy  mahsulotlarning  moslari 

bilan almashtirib o‘tkazish mumkin. Masalan, indikatorlar o‘rniga sabzavot, gullar 

sharbati va meva sharbatlaridan foydalanish tavsiya etiladi.  

4 

 

Yoki,  maktab  kimyo  laboratoriyasida  o‘quv  dastur  doirasidagi  zaruriy 

laboratoriya ishlarini bajarish imkoniyati bo‘lmaganda mavzuni mustahkamlash 

uchun  mos  tajribalarni  axborot  kommunikasion  texnologiyalardan  foydalanib, 

elektron  o‘quv  qo‘lanmalar,  videotasvirlar,  videodarslar,  internet  saytlaridagi 

maktab  kimyo  tajribalarini  o‘tkazishga  mo‘ljallangan  videolavhalardan 

foydalanish maqsadga muvofiq. Bunda nazariy bilimlar ko‘rib tahlil qilish orqali 

mustahkamlanadi. 

Dars  jarayonida  olib  boriladigan  laboratoriya  ishlari  va  alohida  soat  ajratilib 

o‘tkaziladigan amaiy mashg‘ulotlar qayta ko‘rib chiqilib, yagona nom bilan ya’ni 

“laboratoriya mashg‘ulotlari” deb nomlandi va har biriga 1 soatdan vaqt ajratildi. 

Laboratoriya  mashg‘ulotlarida  yangi  materialni  kuzatish,  tabiiy 

obyektlardan keng foydalanish uslubini tatbiq etish ko‘zda tutiladi. Bunday darslar 

real bilimlami to‘plash, amaliy malaka va ko‘nikmalami shakllantirish maqsadida 

o‘tkaziladi. 

Bilimlami shakllantirishda o‘quvchilarda turli jihoalar (evdiometr, kimyoviy 

reaksiyalarda  issiqlik  effektini  aniqlash,  suvni  sintez  qilish,  kimyoviy  reaksiya 

tezligini  aniqlash  va  h.k.lar)  va  kimyoviy  jihozlar  bilan  ishlash  malaka  va 

ko‘nikmalarining  hosil  bo‘lishi  katta  ahamiyatga  egadir.  Bu  o‘quvchining 

kelgusida  ishlab  chiqarish  jarayonlarida  kasb-malakalarini  o‘zlashtieishda 

yordam beradi. 

Kimyo  darslarida  o‘quvchilar  bajarayotgan  laboratoriya  tajribalari  ta’lim  - 

tarbiyaviy  ahamiyatga  egadir.  Mustaqil  bajariladigan  tajribalar  o‘quvchilaming 

bilim - malakalarini ongli uzlashtirishga, fikrlash faoliyati va kimyo faniga bo‘lgan 

qiziqishlarini  rivojlantirishga,  mehnat  malakalarini  tarbiyalashga,  kuzatuvchanlik 

qobiliyatini  oshirishga,  borliqni  to‘g‘ri  idrok  etishni  shakllantirishga  o‘z  ta'sirini 

ko‘rsatadi. 

Laboratoriya ishiga tayyorgarlik ko‘rilar ekan, kirnyo xonasining sanitariya 

- gigienik holatiga e’tibor berilishi lozim: havo almashinuvi, ozodaligi va h.k. 

Kimyoviy  tajribalarni  o‘tkazishga  zarur  bo‘lgan  asbob  -  jihozlar  reaktiv 

qoldiqlaridan tozalangan, yuvilgan va quritilgan bo‘lishi zarur. Tajriba maqsadi va 

ta’limiy  vazifasiga  qarab,  o‘quvchilar  soniga  mos  ravishda  zaruriy  asbob  va 

jihozlar plastik taglikka joylashtiriladi. Bunda, laborant yo‘riqnomada ko‘rsatilgan 

jihoz  va  reaktivlarning  belgilangan  miqdorlarda  taqsimlab,  plastik  tagliklarga 

muayyan tartibda terib chiqadi. 

Har  bir  jihozning  va  kimyoviy  moddalarning  o‘z  no‘mi  yozilgan  bo‘lishi 

lozim.  Tajribalar  o‘tkazilib  bo‘lingandan  so‘ng,  barcha  jihozlar  joy-joyiga 

qo‘yilishi kerak. Bu qoidani o‘quvchilarga singdirib borish lozim va u odat tusiga 

kirishiga erishish kerak. 

Qurilgan  uskunalar,  ishlatilgan  probirka  va  jihozlar  yuviladi  va  quritilgan 

holatda  shtativlarga  o‘rnatiladi.  Reaktivlar  solingan  idishlar  mahkam  yopiladi  va 

“kimyoviy  moddalarning  ishlatilishini  qayd  qilish  daftarida”  qancha  miqdori 

ishlatilganligi yozib boriladi. 

O‘quvchilar  tomonidan  bajariladigan  tajribalar  darsning  qaysi  bosqichida 

bajarilishini,  qachon,  qanday  tashkil  etilishi,  jihozlarni  laboratoriya  ishiga 

tayyorlash,  ulardan  samarali  foydalanish,  kam  miqdordagi  reaktivlar  bilan 

5 

 

ishlashga  e’tiborlarini  kuchaytirish,  shuningdek,  o‘quvchilarda  tejamkorlikni 

tarbiyalash,  tajribalarning  xavfsizligini  ta’minlash,  tajriba  natijalarini  taqqoslab, 

qonuniyatlarini aniqlash, to‘g‘ri va ilmiy asoslangan xulosalar chiqarish, tajribada 

aniqlangan faktlar asosida umumlashtirish kabi bilim va malakalarini hosil qilishga 

yo‘naltirilgan. 

Darsni  tashkil  etishda  o‘qituvchi  yangi  pedagogik  texnologiyalardan  keng 

foydalanib,  darsga  qo‘shimcha  holda  yo‘riqnomalar,  tavsiya  va  topshiriqli 

varaqalar  tayyorlashi  mumkin.  Tajribalar  jarayonida  o‘quvchilarda  qo‘yilgan 

masalani mustaqil yechish, kimyoviy tajribalami qadam-ba qadam amalga oshirish, 

tartib  bilan  ishlash  va  o‘z  ishini  rejalashtirish  malakalari  rivojlanadi.  Muntazam 

olib borilgan ishlar o‘quvchilarning ilmiy tadqiqotchiligi, faolligini oshirib boradi. 

Maktabda kimyo fanidan nazariy olingan bilimlarni amaliy vasalalar yechish 

orqali  mustahkamlashda  darsliklarda  berilgan  masala,  mashlar,  misollar  va  testlar 

echish ijobiy samara beradi. Bu o‘z navbatida o‘quvchini  oliy o‘quv yurtiga kirish 

imtixonlarini  muvaffaqiyatli  topshirishi  uchun  nazariy  bilimlar  bilan  bir  qatorda 

turli mavzularga taaluqli bo‘lgan masalalarni oson yechishini ta’minlaydi. 

Mazkur tavsiyada mavzular kesimida “Mavzuga  doir masala va mashqlar  

yechish” soatlarida oliy o‘quv yurtiga kirish imtixonlarida uchraydigan testlarni 

(DTM  testlari)  sodda,  oson  usullarda  yechishga  yo‘naltiruvchi  misollardan 

namunalar keltirildi. 

 

 

10-SINF 

ORGANIK KIMYO 

(haftasiga 3 soatdan, 102 soat) 

 

Darslar 

tartibi 

Mavzu nomi 

Soati 

Taqvi-

miy 

muddat 

Uyga 

vazifa 

Izoh  

I chorak 

1-dars 

Organik kimyo tarixi. Organik 

birikmalarning o‘ziga xos xususiyati 

 

1 

 

 

 

2-dars 

Mavzuga  doir testlar  yechish 

1 

 

 

 

3-dars 

Organik birikmalar tuzilish nazariyasi 

1 

 

 

 

4-dars 

Mavzularga  doir  masalalar  yechish 

va mashqlar bajarish 

1 

 

 

 

5-dars 

Organik  birikmalarning  namunalari 

bilan tanishish va qiyoslash. 

Organik 

birikmalar 

tarkibida 

vodorod,  uglerod  va  xlor  borligini 

aniqlash 

1 

 

 

 

6-dars 

Mavzularga  doir  masalalar  yechish 

va mashqlar bajarish  

1 

 

 

 

6 

 

7-dars 

Organik birikmalar tarkibidagi 

uglerodning oksidlanish darajasini 

va valentligini to‘ish 

1 

 

 

 

8-dars 

Organik birikmalar tarkibidagi 

uglerodning oksidlanish darajasini 

va valentligini to‘ishga doir 

masalalar yechish va mashqlar 

bajarish 

1 

 

 

 

9-dars 

Izomeriya va uning turlari 

1 

 

 

 

10-dars  To‘yingan uglevodorodlar 

izomeriyasi 

1 

 

 

 

11-dars  Izomeriya va uning turlariga doir 

masala, mashqlar bajarish 

1 

 

 

 

12-dars  Organik birikmalarning sinflanishi  

1 

 

 

 

13-dars  Organik birikmalarga xos reaksiya 

turlari  

1 

 

 

 

14-dars  Mavzular kesimida amaliyotga 

yo‘naltirilgan va fanlararo 

bog‘liqlikka doir masalalar yechish 

1 

 

 

 

15-dars  1-Nazorat ishi  

1 

 

 

 

16-dars  Xatoliklar ustida ishlash 

1 

 

 

 

17-dars  Alkanlar. Alkanlarning umumiy 

formulasi. Gomologik qatori. 

Ratsional nomenklatura  

1 

 

 

 

18-dars  Alkanlarning xalqaro nomenklatura 

bo‘yicha nomlanishi. Izomeriyasi  

1 

 

 

 

19-dars  Mavzuga  doir masala va mashqlar  

yechish 

1 

 

 

 

20-dars  Alkanlar. Olinishi va Fizik xossalari 

1 

 

 

 

21-dars  Mavzuga  doir masala va mashqlar  

yechish 

1 

 

 

 

22-dars  Alkanlar. Kimyoviy xossalari va 

ishlatilishi  

1 

 

 

 

23-dars  Alkanlar mavzusiga doir masalalar 

yechish 

1 

 

 

 

24-dars  Sikloalkanlar. Nomenklaturasi. 

Izomeriyasi. Olinishi  

1 

 

 

 

25-dars  Sikloalkanlar. Fizik va kimyoviy 

xossalari. Ishlatilishi 

1 

 

 

 

26-dars  Mavzuga  doir masala va mashqlar  

yechish 

1 

 

 

 

27-dars  2-Nazorat ishi 

1 

 

 

 

28-dars  Alkenlar va ularning nomenklaturasi  

1 

 

 

 

II chorak 

7 

 

29-dars  Alkenlarning galogenli hosilalarini 

nomlash 

1 

 

 

 

30-dars  Mavzuga    doir  masala  va  mashqlar  

yechish 

1 

 

 

 

31-dars  Alkenlar izomeriyasi  

1 

 

 

 

32-dars  Alkenlarning olinish usullari  

1 

 

 

 

33-dars  Alkenlarning  fizik  va  kimyoviy 

xossalari  

1 

 

 

 

34-dars  Amaliy 

mashg'ulot. 

Etilenning 

olinishi 

1 

 

 

 

35-dars  Mavzuga    doir  masala  va  mashqlar  

yechish 

1 

 

 

 

36-dars  Alkadienlar. Olinishi va xossalari  

 

1 

 

 

 

37-dars  Mavzuga    doir  masala  va  mashqlar  

yechish 

1 

 

 

 

38-dars  Alkinlar. Olinishi va xossalari  

1 

 

 

 

39-dars  Amaliy  mashg'ulot.  Asetilenning 

olinishi 

1 

 

 

 

40-dars  Mavzuga    doir  masala  va  mashqlar  

yechish 

1 

 

 

 

41-dars  3-Nazorat ishi  

1 

 

 

 

42-dars  Xatoliklar ustida ishlash 

1 

 

 

 

43-dars  Aromatik  uglevodorodlar.  Olinishi 

va xossalari  

1 

 

 

 

44-dars  Mavzuga    doir  masala  va  mashqlar  

yechish 

1 

 

 

 

45-dars  Organik 

birikmalarda 

uglerod 

atomining gibridlanishi  

1 

 

 

 

46-dars  Mavzuga    doir  masala  va  mashqlar  

yechish 

1 

 

 

 

47-dars  Uglevodorodlarning 

tabiiy 

manbalari.  Neft  va  neftni  qayta 

ishlash mahsulotlari  

1 

 

 

 

III chorak 

48-dars  Uglevodorodlarning tabiiy 

manbalari. Tabiiy gaz va toshko‘mir  

1 

 

 

 

49-dars  Mavzuga  doir masala va mashqlar  

yechish 

1 

 

 

 

III BOB. Kislorodli organik birikmalar (29 soat) 

 

50-dars  Spirtlar. 

To‘yingan 

bir 

atomli 

spirtlarning 

nomenklaturasi, 

izomeriyasi, va olinishi. 

1 

 

 

 

8 

 

51-dars  To‘yingan  bir  atomli  spirtlarning 

fizik 

va 

kimyoviy 

xossalari. 

Ishlatilishi  

1 

 

 

 

52-dars  Mavzuga    doir  masala  va  mashqlar  

yechish 

1 

 

 

 

53-dars  4-Nazorat ishi  

1 

 

 

 

54-dars  Xatoliklar ustida ishlash 

1 

 

 

 

55-dars  Ko‘patomli  spirtlar.  Ikki,  uch  atomli 

spirtlarning 

izomeriyasu 

va 

nomenklaturasi  

1 

 

 

 

56-dars  Ko‘patomli 

spirtlarning 

olinishi. 

Fizik 

va 

kimyoviy 

xossalari. 

Ishlatilishi  

1 

 

 

 

57-dars  Amaliy  mashg'ulot.  Glitserinni 

suvda  eritish  va  uning  mis  (II)-

gidroksid bilan reaksiyasi. 

 Mavzuga    doir  masala  va  mashqlar  

yechish 

1 

 

 

 

58-dars  Fenollar 

va 

aromatik 

spirtlar. 

Olinishi va xossalari  

1 

 

 

 

59-dars  Oksobirikmalar.  Aldegidlar.  Olinish 

usullari  

1 

 

 

 

60-dars  Aldegidlarning  fizik  va  kimyoviy 

xossalari  

1 

 

 

 

61-dars  Ketonlar. Olinishi va xossalari  

1 

 

 

 

62-dars  Mavzular 

kesimida 

amaliyotga 

yo‘naltirilgan 

va 

fanlararo 

bog‘liqlikka doir masalalar yechish.  

1 

 

 

 

63-dars  Karbon  kislotalar.  Nomenklaturasi 

va olinishi  

1 

 

 

 

64-dars  To‘yingan 

bir 

asosli 

karbon 

kislotalarning  

1 

 

 

 

65-dars  Amaliy 

mashg'ulot.Sirka 

kislotaning olinishi va xossalari  

1 

 

 

 

66-dars  Mavzuga    doir  masala  va  mashqlar  

yechish 

1 

 

 

 

67-dars  5-Nazorat ishi  

1 

 

 

 

68-dars  Xatoliklar ustida ishlash 

1 

 

 

 

69-dars  Oddiy efirlar. Olinishi va xossalari  

1 

 

 

 

70-dars  Murakkab 

efirlar. 

Olinishi 

va 

xossalari. Ishlatilishi 

1 

 

 

 

71-dars  Yog‘lar. Olinishi va xossalari  

1 

 

 

 

72-dars  Mavzular 

kesimida 

amaliyotga 

yo‘naltirilgan 

va 

fanlararo 

1 

 

 

 

9 

 

bog‘liqlikka  doir  tajribalar  asosidagi 

masalalar yechish.  

73-dars  Uglevodlar. 

Monosaxaridlar. 

Olinishi va xossalari  

1 

 

 

 

74-dars  Disaxaridlar:  maltoza  va  saxaroza. 

Tabiatda 

uchrashi. 

Fizik 

va 

kimyoviy xossalari. Ishlatilishi  

1 

 

 

 

75-dars  polisaxaridlar.  Kraxmal.  Selluloza. 

Tabiatda 

uchrashi. 

Fizik 

va 

kimyoviy xossalari. Ishlatilishi  

1 

 

 

 

76-dars  Amaliy