Sog`lom turmush tarzi, uning evolyutsion asoslari va asosiy bosqichlari

Sog`lom turmush tarzi, uning evolyutsion asoslari va asosiy bosqichlari

REJA:

1. 
   Kirish.
   
2. 
   Hayot evolyutsiyasi.
   
3. 
   Odam evolyutsiyasi.
   
4. 
   Sog`lom turmush tarzining hayotiyligini ta`minlovchi asosiy omillar.
   
5. 
   Xulosa.
   

SOG`LOM TURMUSH TARZI, UNING EVOLYUTSION ASOSLARI VA ASOSIY BOSKICHLARI

O`tgan asrning 80-yillarida salomatlikni saqlash xamda mustahkamlashda, kishilarning uzoq va baxtli umr ko`rishlarida eng muhim tadbir turmush tarzi va uni sog`lomlashtirish ekanligi ham ilmiy, ham amaliy tomondan isbotlandi. Shundan beri sog`lik haqida gap ketganda, kishilar­ning turmush tarzini soglomlashtirish to`g`risida ko`p gapiriladi. Hattoki, bu masala muhim davlat xujjatlari, Prezident farmon va qonunlarida xam uz aksini topgan. Bu masalaga bag`ishlab qanchadan-qancha yig`ilishlar, muhokamalar o`tkazilib, maqolalar, eshittirishlar, ko`rsatuvlar berilmokda. Lekin, sog`lom turmush tarzi nima? Unga erishmoq uchun nima qilmok, kerak, degan savollarni ko`ndalang qo`ysangiz, ko`pchillik bu masalalarda umumiy gapdan boshqa biron-bir mantiqiy tushunchaga ega emaslar. Shuning uchun sog`lom turmush tarzi nima va unga erishishning talablari nimadan iborat, degan savollarga javob berishga xarakat qilamiz.
Sog`lom va uzoq umr kurish insoniyatning azaliy orzusi bo`lganligiga shubxa yo`q. Shu nuqtai nazardan har kan­day jamiyatning oldida turgan asosiy vazifa insoniyat­ning ana shu orzusini ruyobga chiqarishdan, ya`ni kishilar sog`ligi va uzok umr ko`rishlari uchun sharoit yaratishdan iborat. Kishilik jamiyatining turli davrlarida sog`lik masalasi turlicha hal qilingan. Ijtimoiy formatsiyalar rivojlantan sayin sog`lik xususiylikdan umumiylikka, tor doiradagi guruxlar manfaatidan umuminsoniy manfaatlar darajasiga ko`tarilgan. Lekin xamma davrlarda ham sog`lom turmush tarzi sog`likni saqlashning asosiy talablaridan hisoblangan.
Xozirgi zamon sog`lom turmush tarzi to`g`risidagi qarashlar rivojiga nazar tashlaydigan bo`lsak tarixiy ma`lumotlar 1832 yilga — Amerikalik tibbiyotchi Silvester Grexemga (1794—1851) borib taqaladi. Silvester Grexem xristianlikka kuchli e`tiqodi bo`lganligi uchun Angliyadan Amerikaga ko`chib borgan xristianlarga vegetarianlik bo`yi­cha ma`ruzalar o`qiydi. Sababi, xristianlikning ba`zi udumlariga ko`ra, hayvonlar go`shtini, jumladan, tuxumni xam iste`mol qilish gunoh hisoblanar edi. O`sha davrda Amerikaning Filadelfiya shtatida vabo kasalligi keng tarqalib, ko`pchilik bu kasallikdan o`lib ketayotgan edi. Grexem kuzatib ko`radiki, uning maslaxati bilan vegeterianlikka rioya etayotganlardan hech kim vabo bilan og`rimaydi. Shunda u vegetariancha ovqatlanish organizmning himoya kuchlarini oshiradi, degan qarorga keladi va bu fikrni keng targ`ibot, tashviqot qilishni davom ettiradi.
Shu zaylda sog`lik masalasida noan`anaviy fikrlovchi kishilar, aniqrog`i, tibbiyotchilar ko`payib, ular ichida sog`lom turmush tarzi sohasida jaxonshumul ishlar qilgan fidoyilar va olimlar yetishib chiqadilar. Amerikada — Go­vard Xey, Djennings, Trol, Tilden, Djekson, Gerbert SHelton, Pol Bregg, Alisa Cheyz, Yaponiyada — Kotsudzo Nishi, Jorj Ozava, Imamura Motoo, Germaniyada — Maks Gerzon, Isroilda — Mixael Goren, Rossiyada — Yuriy Ni­kolayev, Aleksandr Mikulin, A.N.Kokosov, Nadejda Se­menova va boshqalar.
Shuni ham ta`kidlash lozimki, sog`lom turmush tarziga utgan kishilarning ko`pchiligi o`zlari og`ir dardlarga duchor bo`lib, ularning ayrimlari rasmiy tabobat tomonidan davolab bo`lmasligi tan olingan kishilar bo`lganlar. Lekin, ular dard oldida tiz cho`kib o`tirmasdan, o`zlarining xayotlari uchun o`zlari kurashganlar. Masalan, Govard Xey — buyrak shamollashi (glomerulonefrit), Pol Bregg — o`pka sili, Kotsudzo Nishi — ichak sili, Maks Gerzon — mig­ren, Mixael Goren — buyrak sili, Aleksandr Mikulin — yurak infarkti, Nadejda Semenova — poliartrit, Lui­za Xey — bachadon raki bilan og`rib, faqatgina turmush tarzlarini sog`lomlashtirishlari hisobiga og`ir dardlardan xalos bo`lganlar.
Shunisi diqqatga sazovorki, ularning ko`pchiligi vrach bo`lmaganlar. Kotsudzo Nishi — metropoliten injeneri, Mixael Goren — botanik, Nadejda Semenova — injener texnolog, Aleksandr Mikulin — aviakonstruktor, Luiza Xey — cherkov xodimi bulishgan. Shu bilan birga, ular uz vaqtida ancha an`analashib borayotgan, nuqul dorilar va jarrohlik usullari bilan davolashga asoslangan tabobatga tanqidiy qaraganlar. Sog`likni saqlashni tabiiylikda, badan xususiyatlarini hisobga olgan holda turmush tarzini tashkil etishda, deb bilganlar. Ular o`zlarining bu sohadagi fikrlarini jaxon jamoatchiligiga yetkazish maqsadida kuchli tashkilotchilik va targ`ibotchilik ishlarini xam olib borganlar.
Sog`lom turmush tarzining bu fidoyilari fikr va qarashlarini rasmiy tabobatning eng nomdor vakillari, akademiklar Yuriy Lisitsin, Nikolay Amosov, Fedr Ug­lov, Yevgeniy Chazov, G. I. Saregorodsev, Galina Shatalova va shular singari ko`pgina olimlar ko`llab-kuvvatlaganlar Xamda ularning takliflarini uz turmushlarida kullaganlar.
Akademik Y. Lisitsin uzok, yillardagi ilmiy izlanishlar hamda bu sohadagi mavjud fikr va mulohazalarni umumlashtirib, kishilar sog`ligi 50—55% ularning tur­mush tarziga, 20—25% irsiy omillarga, 15—20% atrof-muhitga bog`liq, tibbiy xizmat esa kishilar sog`li- gini atigi 8—10% gina ta`minlay olishi mumkin, de­gan qarorga keladi.
Demak biz qanchalik ko`plab kasalxonalar qursak ham, tabobat xodimlarini tayyorlasak ham, dori va tibbiy asbob-uskunalarni ishlab chiqarsak ham, yangi va yangi davolash usullarini tabobat amaliyotiga tatbiq etsak ham, kishilar sog`ligini 8—10% dan ortiq ta`minlay olmas ekanmiz.
Bundan 5 ming yil muqaddam Misr tabobatida sog`lom turmush tarzining asosiy talablari badanni tozalash, parxezga rioya qilish, ozodalikni ta`minlash, tanani chiniqtirish tarzida belgilangan. Gippokrat (eramizdan oldingi VI asr) ham asosan yuqoridagi yo`nalishlarni tasdiqlab, ularni to`g`ri ovkdtlanish, jismoniy faollik va gigiyena deb, ular­ni biroz umumlashtirgan. Keyingi ko`pgina qarashlar aso­san yuqoridagi yunalishlar asosida bo`lib, ular ancha kengaytirib, to`ldirilgan. Chunonchi, buyuk vatandoshimiz Abu Ali ibn Sino Gippokrat qarashlarini to`la kullab-kuvvatlagan holda yuqoridagilarga ichki tozalanish va ruxiy osoyishtalik, qomatning mutanosibligini saqlash, kiyinish gigiyenasi, xavoning tozaligi hamda mu`tadil uyku va dam olishni ta`minlash kabi talablarini ham kiritgan.
Bu masalada, ayniqsa Pol Breggning dastur va g`oyalari tahsinga loyiq. U sog`lom turmush tarzini quyosh nurlaridan tug`ri foydalanish, sof havo, toza ichimlik suvi, tabi­iy ovqatlar, vaqti-vaqti bilan ochlik o`tkazish va to`g`ri ovqatlanish, jismoniy mashqlar, yaxshi dam, qomatning rasoligini ta`minlash va ongli, muloxazali bo`lish kabilardan iborat desa, Kennet Kuper uni ma`lum bir ritmga bo`ysundirilgan musiqaga jo`r bulib, raqs mashkdaridan iborat deb taklif qiladi. Kuper bu harakatni «aerobika» deb ataydi. «Aerobika» suzi o`zbek tilida badanni havolatish, ya`ni ichki a`zolarga kislorod yetkazib berish, degan ma`noni anglatadi. Aerobika harakati xam sog`lom turmush tarzi sifa­tida ancha keng tarqalgan.
Shuningdek, boshqa Amerikalik olimlar Bellok hamda Bresloular salomatlikni mustaxkamlovchi tadbir sifatida kuyidagilarni taklif qiladilar: