Tasavvuf tariqati. 13-asr boshida Xorazmda Najmiddin Kubro asos

---

Kubroviylik

Kubroviylik — tasavvuf tariqati. 13-asr

boshida Xorazmda Najmiddin Kubro asos

solgan. Uning asarlarida tariqatning

mohiyati, oʻziga xos talab va qoidalari

bayon qilib berilgan. Kubroning tasavvufiy

taʼlimotiga koʻra, inson oʻz mohiyati bilan

kichik olamdir, u katta olam boʻlgan

koinotdagi barcha narsalarni va sifatlarni

oʻzida mujassamlashtiradi. Ammo ilohiy

sifatlar yuqori samoviy doiralarda birin-

---

ketin oʻziga xos maqomlarda

joylashganligidan, haqiqat yoʻlini

qidiruvchilar bunday kamoga erishish

uchun maʼlum riyozatli yoʻllarni oʻtishlari

zarur. Bu yoʻlda unga piri komil rahnamolik

qilishi kerak. Kubro kamolotga erishish

asoslarini quyidagi oʻnta talab ("Oʻnta

usul") da ifodalab bergan: tavba — barcha

amallarning boshi boʻlib, Alloh oldida tavba

qilish, bundan keyingi hayotni ilohiy ezgulik

va xayrga bagʻishlashga ahd qilish; zuhd —

taqvo, parhez, haromdan hazar qilib,

halollikka yuz tutish, Alloh man etgan

ishlarni qilmaslik; tanakkul (tanak-kal) —

barcha ishlarni qilishda Allohning

mehribonligi va qudratiga tayanish; qanoat

---

— hayot kechirishda oz narsa bilan

qanoatlanish, moʻʼtadillik, tuban

mayllardan ozod boʻlish; oʻzlat —

tanholikda boʻlish, xilvatda ruhni poklash;

tanajjuh (yuzlanish) — butun vujud bilan

Allohga yuzlanib, undan madad soʻrash, u

sari qalban intilish; sabr — solikning oʻz

eʼtiqodi, niyatini sivashi. Haq yoʻlining

azobu iztirobiga chidagan kishilargina

maqsadga erishadi; muroqaba (tafakkurga

gʻarq boʻlish) — qalb poklangani va tuban

ehtiroslardan holiligini tuyib, xotirjam

boʻlinganini eslab xayolga choʻmish, Haq

taolo rahm-shafqatini koʻtib turish; zikr —

Allohning ismini tildan qoʻymaslik,

kalimayu duolarni muntazam takrorlab

---

turish; rizo — Alloh qudratini chu-qur his

qilgan holda, oʻzini butkul uning irodasiga

topshirish va bundan hoʻzurlanish. Bu

maqom solikni Haqqa, Haqning unga

yaqinlashganligini bildiradi.

Kubro ilohiy maʼrifatni sufiy faqat foniylik

holatida, yaʼni butkul oʻzligini yoʻqotib idrok

eta oladi, degan fikrga eʼtiroz bildiradi va

Juvayd Bagʻdodiyning "sahv" (hushyorlik)

yoʻlini toʻtib, tafakkuriy-aqliy bilimga

eʼtiborni qaratadi. Bunday yoʻlni Ahmad

Yassaviy, Bahouddin Naqshband ham

maʼqullagan.

---

Kubro inson ruhiy kechinmalari, nozik

holatlarini puxta bilgan. Shunga muvofiq

"latoif" ("nozik taʼblilik") nazariyasini ishlab

chiqqan. Bu nazariyaga koʻra, inson ruhi

koʻzga koʻrinmas latif markazlardan iborat.

Bu ong va tuygʻu, ruh va jism orasidagi bir

narsa. Uni ilgʻab olish mushkul. Ammo

inson hayotida bu markazlarning

ahamiyati muhim. Sufiy ayni shu

markazlarni ilgʻab olishi lozim. Ana shu

"latoif" insonning ilohiy hislatidir. Sufiy

riyozatlar, mashqlar davomida bu latoifni

turli holatlarning oʻzgarishi, ranglar va

shakllarning almashinishi tarzida tasavvur

qiladi.

---

Kubro nazarida nuqta, dogʻ va doira murid

ruhiy qolatlari oʻzgarishida muhim xizmat

qiladi. Doira — falak doiralarining aylanishi,

dogʻ — dunyo timsoli, nuqta — vaxdatdir.

Doira doimiy aylanishda, u dogʻni ham oʻz

ichiga oladi. Ammo boʻlar markaz tomon,

yaʼni nuqta sari intiladi. Nuqta mohiyatini

anglash orqali Alloh olamini idrok etsa

boʻladi.

K.da ranglar muhim rol oʻyvaydi, ular

sufiyning ruhiy holatlarini, Alloh tomon

qoʻygan qadamining bosqichlarini bildirib

turadi. Zangori rang solikning tavba qilib

tariqatga qadam qoʻyganida koʻrinadi.

Sariq rangda solikning Alloh yodi bilan

---

yashashi tushuniladi. Qizil rang solikning

ruhi vujudidan ajrala boshlaganini,

maʼrifatga yaqinlashganini bildiradi. Oq

rang yurakning poklanishiga ishora va

haqiqatni anglashning boshlanishidir.

Yashil rang vahiylikdan nishova. U

sirlarning siriga, gʻaybga oshnolikni

bildiradi va solikning asl mohiyatlarga

yetishayetganligini ham anglatishi

mumkin. Mazkur ranglar solikning Alloh

tomon ruhiy safarini anglatsa, qora rang

Alloxdan xalq sari safarini bildiradi, sirlar

xazinasini egʻallashni va hayratga gʻarq

boʻlishini ifodalaydi. Hayratdagi ruh

shariatning magʻzi — hikmatini

boshqatdan idrok etib, qorongʻi bir dogʻ

---

rangiga oʻraladi. Nihoyat solik ruhi yana

Alloh huzurida paydo boʻladi. U qora

rangdan qutulib, rangsizlik holatiga kiradi.

Zoti kull (barcha haqiqatga yetishish)

darajasini egallagan solik yakranglik

holatida maqsadiga erishadi.

Najmiddin Kubrodagi ranglar va ularning

maʼnolari baʼzi mutassaviflar taʼriflagan

ranglarning sharhidan farq qiladi.

Kubro yetti rang hislatini yetti tushunchaga

moslab tushuntirgan. Uningcha, oq rang —

islomni, sariq rang — imonni, zangori rang

— ehsonni, yashil rang — itminon

(ishonch)ni, koʻk rang — iqon (toʻliq

---

ishonch)ni, qizil rang — irfonni, qora rang —

hayajon (hayrat)ni anglatadi. Solik ruhi

holatlarini, qaysi rang koʻz oldida namoyon

boʻlayotganini piriga aytib turishi kerak. Pir

shunga qarab, muridning qaysi bosqichda

turganini bilib, unga yangi vazifalar

yuklaydi. Keyingi sufiylar ham Kubro

singari qora rangni hayrat belgisi hisoblab,

uni ruhning fanoga gʻarq holati ramzi

sifatida taʼkidlashgan.

K.da tariqat aʼzolarining yagona tashqiliy

tizimi boʻlmagan. Ularni taʼlimotning ruhi

va maqsadi birlashtirgan. Kubroning

shogirdi Sayfiddin Boharziy (1261 yilv.e.)

Buxoro yaqinidagi Soktariy qishlogʻida

---

Vajmiddin Kubro nomi bilan atalgan

xonaqoh tashqil qilgan. Bu yerda K. tariqati

18-asr oxirlarigacha keng tarqalgan edi.

Uning aʼzolari Kubro gʻoyalarini

Movarounnahr shaharlarigagina emas,

balki Eron, Misr, Iroq va Afgʻonistonga ham

yoydilar.

Ayniqsa, K. Hindistonda chuqur ildiz otdi.

Keyinchalik K.ning bir qancha mustaqil

shoxobchalari vujudga keldi. Boʻlar —

firdavsiya, nuriya, rukniya, hamadoniya,

igʻtishoshiya, zahabiya, nurbaxshiya.

K. tufayli irfoniy hikmat va insoniy poklik,

ilohiy maʼrifat gʻoyalari butun Sharqqa

---

tarqaldi, bu tariqat islomning shuhratiga

shuhrat qoʻshdi.

Komi lov N., Tasavvuf (2-kitob), T., 1999;

Snesarev G. P., Xorezmiyskiye legendi

kak istochnik po istorii religioznix kultov

Sredney Azii, M., 1983; Tri-mingem Dj. S,

Sufiyskiye ordeni v islame, M., 1989.

Najmiddin Komilov.

[1]

1. OʻzME. Birinchi jild. Toshkent, 2000-yil

Adabiyot

Manbalar

---

Bu maqolada boshqa til boʻlimlariga

ishorat yoʻq. 

Siz ularni topib va ushbu maqolaga

qoʻshib, loyihaga yordam berishingiz

mumkin.

 

 

Ko‘proq o‘rganish Ushbu maqolada

Oʻzbekiston milliy ensiklopediyasi (2000-

2005) maʼlumotlaridan foydalanilgan.

 

 

---

  Soʻnggi tahrir 20 kunlar avval ВМНС tomonidan amalga oshirildi  

Matndan CC BY-SA 3.0  litsenziyasi boʻyicha

foydalanish mumkin (agar aksi koʻrsatilmagan

boʻlsa).

Ushbu maqola chaladir. Siz uni boyitib,

Vikipediyaga yordam berishingiz mumkin. 

Bu andozani aniqrogʻiga almashtirish kerak.

"

https://uz.wikipedia.org/w/index.

php?

title=Kubroviylik&oldid=2160569

" 

dan olindi