Tuproqning mexanik tarkibi, fizik, kimyoviy, biologik xossalari

Reja:

1. 
   Tuproqning mexanik tarkibi, fizik, kimyoviy, biologik xossalari.
   
2. 
   Biogeoximiyaviy provinsiya tug’risida ta’limot. Tuproqni o’z - o’zidan tozalanishi va uning sanitariya gigiyenik ahamiyati.
   
3. 
   Tuproqni sanitariya tomondan baholash. O’liklarni zararsizlantirish usullari.
   

Tuproq tashqi muhitning eng asosiy elementi bo’lib, gigiyena tomondan ahamiyati katta. Chunki qishloq xo’jalik hayvonlari doimo tuproq bilan aloqada bo’lib, qaysikim ularning Sog’ligiga va mahsuldorligiga ta’sir etib boradi. O’sayotgan o’simliklarni turi, kimyoviy tarkibi va yer osti suvlarini sifati tuproqning tozaligiga va tuzilishiga bog’liq bo’ladi. Hayvonlar orasida ko’pgina kasalliklarni paydo bo’lishiga tuproq tarkibidagi mineral tuzlar va mikroelementlarni ko’p yoki yetishmasligi sabab bo’ladi. Tuproqni sifatiga, uning tarkibiga qarab tuproqda o’sadigan o’simliklarning kimyoviy tarkibi ham o’zgaradi. Uchraydigan ko’p kasalliklar tuproqda yetishmaydigan mineral tuzlarni oz bo’lishi yoki yetishmasligi natijasida kelib chiqadi. (Sa, Mg, P, Na, K, Fe). Mikroelementlardan (I, Co, Cu, Mn, Zn) va boshqalar. Tuproq – tabiiy har xil chiqindilar va iflosliklarni yutuvchan bo’lib, mikroorganizmlarni manbai hisoblanadi. Tuproqqa jami chiqindilar tashlanishi tufayli xilma-xil mikrofloraning ko’payishiga sharoit tug’iladi. Bu esa har xil kasalliklarni ko’payishiga sababchidir. Tuproqning sanitariya - gigiyena holati chorvachilik fermalari uchun joy tanlash, ishlab chiqarish binolari qurish, yaylovlardan foydalanish, yem - hashak tayyorlash va boshqalarda katta ahamiyatga ega. Tuproqning mexanik tarkibi - fizik, kimyoviy va biologik xususiyatiga qarab gigiyena tomondan ahamiyati yuqori bo’ladi.

Tuproqning mexanik tarkibi deb qattiq jinslarning foizlarda bo’lishiga aytiladi. Tuproq donachalari har xil kattalikda bo’lib, u mexanik analiz tufayli aniqlanadi, yirik qum 0,5-3 mm, o’rtacha qum 0,3-0,5 mm, mayda qum 0,3 mm dan kichik va loyqa 0,01 mm dan kichik bo’lgan bo’lakchalar. Tuproqning mexanik tarkibiga qarab toshli, shag’alli, tog’ayli, qumli, 80% dan ortig’i qum va 10% dan 0,01 mmdan mayda bo’lgan bo’lakchalar, qumloq tuproqli 10-20% va 0,01 mm dan kichik bo’lakchalar, o’rtacha qumoq tuproq 30-45% va 0,01 dan kichik bo’lakchalar, yengil va o’rta loyqali 60-80% va 0,01 mm dan kichik bo’lakchalar, og’ir loyqali 80% dan ko’pi va 0,01 mm li bo’lakchalar, ohakli 20% dan ko’pi ohak, qora tuproqli 20% chirindi, torfli va boshqalar bo’ladi.
Tuproqning fizik xususiyatlariga uning g’ovvakligi, suv va havo o’tkazuvchanligi, tuproq suvi, issiqlik saqlash, yutuvchanlik va boshqalar kiradi. Qanchalik tuproq g’ovvak bo’lsa uni suv va havo o’tkazuvchanligi yuqori bo’ladi. G’ovvaklarni suv bo’lmagan joylarini havo egallaydi. Botqoqlik va organik chiqindilarga boy tuproqlarda esa g’ovvaklarda 10% gacha CO₂, 1-20% gacha O₂ 78-80% N dan tashqari vodorod, metan, H₂S, NN₃, indol, skatol va boshqa gazlar ham uchraydi. Yer osti suvini ko’payishi yoki kamayishiga qarab bu gazlar atmosfera havosiga qo’shiladi, molxonalarga kirib, hayvonlarni so’ligi va mahsuldorligiga ta’sir etadi.
Tuproq suvining eng asosiysi yomg’ir - qor suvlari hisoblanadi. Yutuvchanlik xususiyati yuqori bo’lgani uchun havodagi namlikni ham shimadi. Tuproq suvida erigan har xil moddalar tuproq yuzasida o’sib turgan o’simliklar va tuproqda yashaydigan mikroorganizmlar tomonidan yutiladi (biologik yutish xususiyati). Yoki erigan holdagi bir qancha birikmalar tuproq tarkibidagi birikmalar bilan reaksiyaga kirishib hosil bo’lgan mahsulotlar tuproqda ushlanib qoladi. Shuning uchun ham biz tuproq suvini gigiyenik tomondan o’rganganimizda, uning namligi, sig’imi, o’tkazuvchanligi, kapillyarligi, gigroskopligi (yutuvchanligi) bug’lanishi va boshqa xususiyatlariga ahamiyat beramiz.
Tuproqning namligi deb, undagi suv miqdoriga aytiladi. Mayda donachali, mayda teshikli tuproqda namlik yuqori bo’ladi. Tuproqning namligi, namlik sig’imi, gigroskopligi yog’in-sochin suvlariga bog’liq bo’ladi.