Xrom va uning birikmalari Tabiatda uchrashi

Aim.uz

Xrom va uning birikmalari
Tabiatda uchrashi. Temirli xromtosh holida uchraydi. Cr₂FeO₄  yoki Fe(CrO₂)₂ xrom miqdori foizlarda 15% dan 40 % gacha boradi..Qo’rg’oshinli qizil ruda PbCrO₄(krokoit ham deyiladi). Xromli oxraCr₂O₃.
Molibden MoS₂-molibdenit tarkibida, volfram bo’lsa – sheelit(CaWO₄) va volframit [(Fe,Mn) WO₄] holatida uchraydi.
Xrom tutgan mineral 1766 y. I.G. leman tomonidan ochilgan “Sibir qizil qo’rg’oshini” deb atalgan. Xrom dastlab 1797 yilda Vokelen tomonidan bo’yoq modda PbCrO₄ tarkibidan ajratib olingan. “Xrom” so’zi “rangli” demakdir.
Xossalari. Xrom – oq yaltiroq metall, qattiq, mo’rt. U qaytaruvchi, 2 tadan 6 tagacha elektron beradi. Shuning uchun kimyoviy reaksiyalarda sharoitga qarab +2, +3 va +6 oksidlanish darajasiga ega bo’ladi.
Kimyoviy jihatdan passiv element. Buning sababi uning sirti juda yupqa va ko’z ilg’amaydigan pishiq oksid pardaning borligidir. Juda qattiq metal.(=7,2 g/sm³). 1890 ^oS da suyuqlanadi. 2430^oS da qaynaydi. Xrom metali hajmi markazlashgan kub holda kristallanadi. Kristall panjarada koordinatsion son 8 ga teng. Kons. nitrat kislota yoki zar suvi (HNO₃+3HCl)xromni passivlaydi.
Unga odatdagi sharoitda kislorod va nam ta’sir etmaydi. Qizdirilganda sirti oson oksidlanadi:
4Cr+O₂=2Cr₂O₃
2Cr+3Cl₂= 2CrCl₃
Ftor bilan oson reaksiyaga kirishadi. Harorat ta’sirida oltingugurt, kremniy va brom bilan ta’sirlashadi. Maydalangan holda suvni parchalaydi.
2Cr + 6H₂O =2Cr(OH)₃ + 3H₂O
Suyultirilgan HCl da va H₂SO₄ da erib, xrom +3 tuzlariga aylanadi:
2HCl + Cr = CrCl₂ + H₂
4HCl + 4CrCl₂ + O₂ = 4CrCl₃ + 2H₂O
HNO₃ , zar suvi ( 1:3 HNO₃ va HCl ) oddiy haroratda xromni passivlashtiradi. Lekin HCl da uzoq vaqt qaynatilsa vodorod ajraladi. Keyin bu reaksiya sovuqda ham davom etadi. Passivlangan xrom o’zini nodir metallga o’xshab tutadi,