' G. P. Xomchenko, I. G. Xomchenko
Download 6.95 Mb. Pdf ko'rish
|
|
19.11. U chta probirkada b u ta n o l-1, etilenglikol va fenolning benzoldagi eritmasi bor. Q anday kimyoviy reaksiyalar yordam ida bu m oddalarni bir-biridan farq qilish m um kin? Tegishli reaksiya lam ing tenglam alarini yozing. Yechish. H ar qaysi m o d da nam u n asig a mis (Il)g id ro k sid q o 'sh am iz, bunda etilenglikolga xos och ko'k rangli birikm a hosil qiladi:
2CH2 OH - CH2OH + Cu(OH)2 - » (CH2OH - CH20 )2Cu + 2H20 684
Qolgan ikki m odda nam unasiga bromli suv qo'sham iz, uni fenolning benzoldagi eritmasi rangsizlantiradi: Br
xlorbutan va glitserin bor. Q anday kimyoviy reaksiyalar yordamida bu m o d d a la rn i farq qilish m u m k in ? U sh b u reak siy a lam in g tenglam alarini yozing. 19.13. Quyidagi o'zgarishlarni amalga oshirish uchun o'tkazi- lishi kerak bo'lgan reaksiyalaming tenglam alarini tuzing: a) e ta n o l-> e tile n -> Х-» etanol b) C H 4-* Y -> CHX>H-> C H 3 — О — C H , d) propanol- 1 -> Z,-> Z 2-> 2,3- dim etilbutan X, Y, Z p va Z 2 m oddalam ing nom ini ayting. Qanday sha- roitlarda reaksiyalar borishi mumkin? Javobi: X—xloretan; Y—brom- m etan; Z ,— propilen; Z 2—2-brom propan.
Massasi 15 g bo'lgan propanol- 1 ning massasi 9,2 g bo'lgan natriy bilan o'zaro ta ’siri natijasida natriy propilatning qanday massasi olinishi mum kin? Yechish. Propanol- 1 va natriy m etali orasidagi reaksiyaning tenglam asini yozamiz: P ro p an o l-1 va natriy m oddasining m iqdorini aniqlaymiz: Reaksiya tenglam asidan o'zaro reaksiyaga kirishayotgan spirt va natriy m oddalarining m iqdori teng bo'lishi kerakligi ko'rinib turibdi, binobarin, natriy m o'l m iqdorda olingan.
0
OH + 3Br, -> Br - -О Н + ЗНВг Br 2C3H 7 OH + 2Na -» 2C-H7ONa + H л(С3Н 7 OH) =
;n ( C ,H 7 O H ) . M ( C ; H 7 O H ) ’ ; «(C ,H 7 O H )
— ^ mol = 0,25 mol; « ( N a ) - - y ^ m o l = 0,4 mol. л(С3Н 7 ONa) = л(С3Н 7 ОН); и(С3Н 7 ONa) =0,25 mol Olinishi kerak bo 'lgan natriy propilatning massasini an iq laymiz: /w(C3H 7 ONa) = n(C3H 7 ONa) ■ M (C 3H 7 ONa); m(C3H 7 ONa) = 20,5 ■ 82 g = 20,5 g.
ta ’siri natijasida normal sharoitda 2,8 I hajmni egallaydigan vodorod ajralib chiqdi. B utanol- 1 moddasining qancha miqdori reaksiyaga kirishgan? Javobi: 0,25 mol. 19.16. M odda m iqdori 0,5 mol bo'lgan m etanol m o 'l m iqdor kaliy brom id va sulfat kislota bilan isitildi va massasi 38 g b o ig a n brom m etan olindi. B rom m etan unum ini aniqlang.
80%.
19.17. P ro p a n o l-2 ning degidratlanishi natijasida olingan p ro p ilen m assasi 200 g b o 'lg a n brom li suvni rangsizlantirdi. Bromning bromli suvdagi massa ulushi 3,2 % ga teng. Reaksiya uchun olingan propanol-2 ning massasini aniqlang. Javobi: 2,4 g.
1 9 .1 8 . M assasi 12 g b o 'lg a n to 'y in g a n b ir a to m li sp irt konsentrlangan sulfat kislota bilan qizdirilganda massasi 6,3 g bo'lgan alken hosil bo'ldi. M ahsulot unum i 75% ni tashkil etadi. D astlabki spirtning form ulasini aniqlang. Yechish. Spirtning form ulasini Ca.H2y+i OH ko'rinishida yoza m iz, u h o ld a u n in g deg id ratlan ish reaksiyasining ten g lam asi quyidagi ko'rinishda bo'ladi: bu yerda СхН 2д. — hosil bo'layotgan alken. Spirtning m olyar massasi quyidagidan iborat: M(C,H2, +I OH) = I2x + l(2x + l) + 16 + 1]g/m ol = (1 4x+ 18) g/m ol. Shunga o'xshash quyidagini hosil qilamiz: M(CX H 2x) = (12x + 2x) g/m ol = 14 x g/m ol.
Shu m oddaning unum i miqdoriy bo'lganda, olinadigan alken ning massasini aniqlaymiz: С ,Н 2, +10 Н ^ С , Н 2, + Н 20
=
m , ( C , H 2J 100 " 0 H > ‘ U S ' n,ol; ~ Ш Ж 7 ) •
m o 1 • T
m o 1 ' Reaksiya tenglam asidan quyidagi kelib chiqadi: л ( С , Н 2л+1О Н ) = « ( C VH2J yoki
12 0,6
14x+18 ~ x Olingan tenglam ani yechib, x - Ъ ekanligini topam iz, ya’ni spirtning form ulasi C 3H 7O H . Bu propanol.
atom li spirt nam unasining degidratlanishi natijasida 39,2 g massali alken olinsa, shu spirtning form ulasini aniqlang.
C 4H 9OH. 19.20. Zichligi 0,8 g/m l bo'lgan 23 ml hajmdagi etanolga massasi 12 g bo'lgan natriy solindi. Suvning etanoldagi massa ulushi 5% ni tashkil etadi. Bunda qancha hajm vodorod ajralib chiqadi? Hajmni norm al sharoitda hisoblang.
Tarkibida suv bo'lgan etanolga solingan natriy suv bilan ham , spirt bilan ham o'zaro ta ’sir etadi: 2Na + 2H20 -> NaOH + H 2 ( a ) 2Na + 2C2H 50 H -> 2C2H5O Na + H 2 (b ) Reaksiya boradigan sistemaga solingan suv, etanol va natriy m oddalarining massasi va miqdorini aniqlaym iz. Etanolning suv bilan birga massasi quyidagidan iborat: m = V p;
m = 23-0,8 g = 18,4; m(H20 ) = w (H 20 ); m(H20 ) = 18,4 • 0,05 g = 0,92 mol;
" (H ’0 ) = i ? mo1 = ° -051 mo1; /и(С2Н 50 Н ) =
/и(Н20 ) ; /n(C2H5O H ) = (18,4 - 0 ,92)g =17,48 g; а д О Н ) ^ ^ ; «(C2H 50 H ) = - ^ mol = 0,380 mol; " (Na) = ; rt(Na) = i f mo1 = °>522 moL (a) reaksiya uchun zarur bo'lgan natriy m oddasining m iqdo- rini aniqlaymiz: rta(N a) = / j (H 20 ); /ja(N a) = 0,051 mol; (b) reaksiya uchun: rt4(N a) = я(С 2Н 5ОН); «,(N a) = 0,380 mol. Suv va spirtning o 'z a ro ta ’siri uch u n zaru r b o 'lg an natriy m oddasining m iqdorini aniqlaymiz: /i'(Na) = /ia(N a) + /?4(N a); //(N a) = (0,051 + 0,380)m ol = 0,431 mol. B inobarin, natriy reaksiya boradigan sistemaga m o 'l m iqdorda solingan. (a) va (b) reaksiyalarda olingan m olekular vodorod m oddasi ning m iqdorini aniqlaymiz: яа(Н 2) Л я ( Н 20 ) ; лв(Н 2) = ± 0,051 mol = 0,026 mol; яД Н 2) = ^ л (С 2Н 5О Н); лА(Н 2) = ^ 0 ,3 8 0 mol = 0,190 mol. (a) va (b) reaksiyalarda olingan vodorod m oddasining um um iy m iqdorini topamiz: л(Н 2) = ла(Н 2) + л ,(Н 2); n( H 2) = (0,026+ 0,190)mol = 0,216 mol. V odorodning norm al sharoitdagi hajm ini aniqlaymiz:
K(H2) = 0,216-22,4 1 = 4,84 litr. 19.21. Suvning massa ulushi 10% bo'lgan, 200 g massali p ro p a n o l-1 eritmasi bilan natriy m etalining qancha massasi reaksiyaga kirishadi? Bu reaksiyada vodorodning normal sharoitda o'lchangan qanday hajmi ajralib chiqadi? Javobi: 94,5 g N a; 46 litr H r 19.22. Agar etanolning spirtdagi massa ulushi 96% ni tashkil etsa, absolut (suvsiz) spirt olish uchun, zichligi 0,8 g/m l bo'lgan 150 ml hajm spirtga kalsiy karbidning qancha massasini qo'shish kerak? Bunda qancha massa absolut spirt hosil bo'ladi? Javobi: 8,53 g C aC 2; 115,2 ml absolut spirt. 19.23. Massasi 4 g bo'lgan texnik kalsiy karbidga m o 'l m iqdor suv ta ’sir ettirilganda 1,12 1 hajm (norm al sharoitda) gaz olinishi m u m k in . M assasi 240 g su v n in g m assa ulu sh i 6% b o 'lg a n propanoldan, suvsiz propanol olish uchun texnik kalsiy karbidning qancha massasi ishlatilishi kerak?
32 g.
19.24. Massasi 1,84 g bo‘lgan etanolning katalitik degidratlanishi natijasida ajralib chiqqan gaz, massasi 50 g bo'lgan brom ning xloroformli eritmasi tarkibidagi brom bilan reaksiyaga kirishadi. Bu eritmadagi brom ning massa ulushi 8% ga teng. Agar brom lanish reaksiyasidagi unum miqdoriy bo'lsa, spirtning degidratlanish m ah suloti unum ini aniqlang. Javobi: 62,5%.
19.25. Massasi 30 g bo'lgan to'yingan bir atomli spirt m o'l m iqdor natriy m etali bilan o'zaro ta ’sir etishidan norm al sharoitda o'lchangan 5,6 1 hajm vodorod hosil bo'ladi. Spirtning formulasini aniqlang. Javobi: C 3H 7OH. 19 26. Lebedev usuli bilan sintetik kauchuk olishda dastlabki xomashyo sifatida etanol ishlatildi, uning bug'i katalizator ustidan o'tkazildi va butadien-1,3, vodorod va suv olinadi. Agar etanolning spirtdagi massa ulushi 95% ga teng bo'lsa, hajmi 230 1 va zichligi 0,8 kg/1 bo'lgan spirtdan butadien-1,3 ning qanday massasi olinishi mumkin? M ahsulot unumi 60% ekanligi hisobga olinsin! Javobi: 61,56 kg. 19.27. Uglerod (II) oksid bilan vodorodning o'zaro ta ’siri natija sida metanol olindi. Reaksiya uchun 2 m3 hajm uglerod (II) oksid va 5 m 3 hajm (hajm lar normal sharoitga keltirilgan) vodorod olindi. N atijada massasi 2,04 kg bo'lgan m etanol olindi. M ahsulot u n u mini aniqlang.
71,4%.
19.28. Etanoldagi natriy etilatning massa ulushi 10,2% ga teng bo'lgan, 200 g massa eritmasini olish uchun qancha massa natriy metali va absolut etanol olish kerak?
N atriy va etanol o'rtasidagi reaksiya tenglam asini yozamiz: 2Na + 2C2H 5OH 2C2H 5ONa + H 2 Hosil bo'lishi kerak bo'lgan natriy etilat m oddasining massasi va m iqdorini aniqlaymiz: w(C2H 5ONa) = mco(C2H5ONa); m(C2H 5ONa) = 200 0,102 = 20,4 g. n(C=H>0 N a ) - м Ш & Л Г "«==«,ONa) ='W тЫ = ° ' 3 mo1 Reaksiyadan keyin eritmadagi etanolning massasi quyidagicha bo'ladi: ot,(C ,H sOH) = m - m (C,H5ONa); /^ ( Q H jO H ) = (200 - 20,4) g = «(N a) + «(C 2
5
2
5
2
5
2
5
2
5
2
5
2
5
2
w(C 2
5
- 2
ning bromli hosilasi olindi va undan massasi 3,99 bo'lgan 3,4- dimetilgeksan sintez qilindi. Reaksiya m ahsuloti unum ini aniqlang. Javobi: 70%. 19.32. To'yingan bir atomli spirtning degidratlanishi natijasida massasi 24 g bo'lgan brom bilan o'zaro ta’sirlashadigan, massasi 8,4 g bo'lgan tarmoqlanmagan zanjirli, simmetrik luzilishdagi al ken olindi. Dastlabki spirtning struktura formulasini aniqlang va uning nom ini ayting. Javobi: butanol-2. 19.33. To'yingan bir atomli spirt konsentrlangan bromid kislota bilan qizdirilganda tarkibida brom ning massa ulushi 73,4% bo'lgan birikmasi hosil bo'ladi. Dastlabki spirtning formulasini aniqlang. Javobi: C 2
5
normal sharoitda o'lchangan qancha hajm vodorod olinishi mumkin? M etanolning aralashmadagi massa ulushi 25,8% ni, etanolniki 74,2% ni tashkil etadi. Javobi: 336 ml. Fenol ishtirokidagi reaksiyalarni tenglam alari b o ‘yicha h isob lashlar 19.35. Massasi 4,7 g b o ig a n fenolning hajmi 4,97 ml va zichligi 1,38 g/m l b o ig a n natriy gidroksid eritmasi bilan o'zaro ta’siri natijasida natriy fenolatning qanday massasi olinishi m umkin? Natriy gidroksidning eritmadagi massa ulushi 35% ni tashkil etadi. Javobi: 5,8 g. 19.36. Fenolning benzoldagi 200 g massali eritmasi mo'l miqdor bromli suv bilan o'zaro ta'siri natijasida massasi 6 6 , 2
g bo'lgan fenolning bromli hosilasi olindi. Fenolning eritmadagi massa ulushini aniqlang. Javobi: 9,4%. 19.37. Fenol bilan etanol aralashmasi bor. Aralashmaning birinchi yarmiga mo'l miqdor natriy metali qo'shildi va 672 ml hajm (normal sharoitda) vodorod olindi. Aralashmaning ikkinchi yarmiga mo'l m iqdor brom eritmasi qo'shildi, bunda massasi 6,62 g bo'lgan cho'kma hosil bo'ldi. Aralashmadagi fenol va etanolning massa ulushini aniqlang. Yechish. Aralashmaning yarim massasini m harfi bilan belgi- laymiz, ya’ni bu har bir tajriba uchun olinadigan aralashma nam u nasining massasi. Aralashmaning faqat bitta kom ponenti — fenol bilan brom o'zaro reaksiyaga kirishadi: C 6
2
6
2
6
laymiz: u D - n u \ - /я(С 6
2
3
л ( С , Н гВг]О Н ) - м ( С Л В г О Н ) , n { C ,H .B r .O H l= |^ m ol = 0 ,0 2 m ol. (a) reaksiya tenglamasidan quyidagi kelib chiqadi: л ( С 6Н 5О Н ) = п ( С 6Н 2Вг3О Н ) ; /г(С6Н 5О Н ) = 0 , 0 2 m ol. M assasi m bo'lgan aralashmadagi fen oln in g massasi quyidagi dan iborat: m(C 6
5
6
5
9
5
6
5
6
6
2
( b ) (b) tenglam a asosida quyidagini yozamiz: « 4
6
5
0 , 0 1
2
2
2
(d ) (b) va (d) reaksiyalarda hosil bo'lgan vodorod m oddasining um um iy miqdori quyidagidan iborat: л(Н2) = и(Н2) = ^ mol = 0,03 mol. (d) reaksiyasi bo'yicha olingan vodorod m oddasining m iq dorini aniqlaymiz: nd(H 2) = л(Н 2) - nb(H 2); n„(H 2) = (0,03 - 0,01) mol = 0,02 mol. (d) reaksiyasi tenglam asidan kelib chiqishicha: л(С 2
5
2
5
2
5
2
5
2
5
6
5
6
5
2
5
2
5
6
5
6
5
19.38. Fenol bilan etanol aralashmasini neytrallash uchun zichligi 1,2 g /m l va massa ulushi 18% bo'lgan 50 ml hajmdagi natriy gidroksid eritmasi sarflandi. Aralashmaning xuddi shunday massasi 9,2 g massadagi natriy metali bilan o'zaro reaksiyaga ki- rishdi. Aralashmadagi fenol va etanolning massa ulushlarini aniq lang. Javobi: fenolniki 80,9%; etanolniki 19,1%. 20. ALDEGIDLAR 20.1. Quyidagi aldegidlam ing struktura formulalarini yozing: 2- m etilpentanal, 2, 3- dimetilbutanal, geksanal. 20.2. Quyidagi aldegidlaming o ‘rin olish nomenklaturasiga ko‘ra nom ini ayting: CH, - CH 2 - CH, - c t f CH 3 - CH - CH - CH - C t f T ¥ 3 2
2
3
I I I ^ H CH 3 CH 3 CH 3 CH 3 - CH 2 - CH - CH, - CH, - CH 2 - c ^
I H CH, Download 6.95 Mb. Do'stlaringiz bilan baham: 
|