& Tildin` ja`miyetlik xιzmeti

Qaratpa so`z-ga`pler
Qaratpa ma`nisindegi so`zlnr o`z aldιna ga`plik intonatsiyag`a iye bolιp, qaratpa (vokativ) so`z-ga`p xιzmetinde keledi. Olar tιn`lawshιg`a qarata dιqqat awdarιw, qaratιw, shakιrιw ma`nilerin bildiredi. Qaratpa so`z-ga`plerden keyin u`ndew belgisi qoyιladι: Balam, kel qasιma. A`diwli xalqιm! Hu`rmetli bawιrlaslarιm! o`sken jerimdi, sizlerdi ko`rip sheksiz quwanιshlιman.
Qaratpa so`z-ga`pler, ko`binese apa, ag`a, ata, balam, xalayιq, joldaslar t.b. sιyaqlι g`alabalιq atlιqlar, geypara menshikli adam atlarι ha`m turaklι so`z dizbekleri arqalι bildiriledi.
Qaratpa so`z-ga`pler tiykarg`ι ga`pke qatnaslι to`mendegi ma`nilerdi an`latadι:
1) jay qaratιw, dιqqat awdarιw ma`nisinde keledi.
Mιsalι: Balam! Men aqιlsιzlιq etip, jasιmda medresege tu`se almadιm.
2) buyrιq ma`nisin bildiredi: mιs: 1. - A`y, tabelshi! Qosjanovqa aytιp bar, o`zin-o`zi urlaytug`ιn tabelshi kerek emes.
2. Tolg`anay! Brigader! Tur. Uyqιn`dι ash! –dep daladan birew baqιrdι.
3) Emotsional-ekspressiplik ma`nide keledi:
Mιs: ha`y, shιmshιq! Qιrg`ιy bolg`ιsι kelgen shιmshιq! Ιzg`ardan shan` shιg`arajaqsan` ba? – dedi Maman biy.
Ga`ptin` birgelikli ag`zalarι
Birgelikli ag`zalar ga`p ishinde eki yamasa binneshe so`zlerdin` bir-birine g`a`rezsiz sintaksislik baylanιsιnan du`ziledi. Olar ga`p ishinde neshew bolsa da , bir sorawg`a juwap beredi. Ha`m bir ag`zanιn` xιzmetin atqaradι. Ga`ptin` barlιq ag`zalarι birgelikli ag`za xιzmetin atqaradι.
Birgelikli ag`zalar intonatsiya ha`m dizbeklewshi da`nekerler arqalι baylanιsadι. Intonatsiya arqalι baylanιsqan birgelikli ag`zalardιn` arasιna u`tir qoyιlιp jazιladι. 1. ko`z ushιnda tolqιnlanιp ko`ringen bag`lar, qalιn` terekler a`tiraptι a`jayιp tu`ske bo`lep tur. 2. Bul saparι ol tawg`a durmiyin de, portfelin de alιp kelgen edi. 3. Da`r`yanιn` arg`ι jag`asι tikjarlι ha`m tog`aylιq.
Ma`nileri bir-birine g`a`rezsiz, o`z ara dizbeklese baylanιsqan eki ya birneshe ag`zalarg`a ga`ptin` birgelikli ag`zalarι dep ataladι.