& Tildin` ja`miyetlik xιzmeti

Tιrnaqsha qoyιlatug`ιn orιnlar
Tιrnaqsha irkilis belgisinnen go`re, imla` tan`basιna ko`birek uqsaydι. Tιknaqsha ga`pte qoyιlatug`ιn orιnι jag`ιnan da, atqaratug`ιn xιzmeti jag`ιnan da xa`r turli bolιp keledi. Tιrnaqshadan tιrnaqshag`a alιng`an so`zdin yamasa ga`pti basqa bireudiki ekenligi yamasa onιn` o`z ma`nisinde emes al putkilley basqa qarama-qarsι ma`niste jumsalιp turg`anlιg`ι an`lanadι. Sonday-aq tιrnaqshag`a alιng`an so`z yamasa so`z dizbegi o`zlerinin` twura ma`nisinde emes al basqa bir na`rselerdin` sha`rtli atamasι, qoyιlg`an atι ma`nisinde de jumsaladι.
Tιrnaqsha mιnaday orιnlarda jumsaladι.
1. Avtor so`zi emes al basqanιn` so`zi ekenin bildiriu maqsetinde alιng`an siltemeler (tsitotalar) tιrnaqshag`a alιnιp jazιladι. Mιsalι: «miynetti ja`n-ta`ni menen swymegen jerde talantlarda, danιshpanlarda joq» (D. Mendelev).
2. Mιsqιllau ma`nisin yamasa keri ma`nisti an`latιu ushιn ayιrιm so`zler yamasa so`z dizbekleri tιrnaqshag`a alιnιp jazιladι. Mιsalι:
Urιlarg`a qasharg`a jer qalmadι Sonsha ta`sil oylasada bolmadι.
Aqιrιnda qolga twsti «batιrlar» (J. A.)
3. Adam atlarιnan basqa atamalar zavod, fabrikalarg`a atama etip qoyιlg`anda, olar tιrnaqshag`a alιnιp jazιladι. Mιsalι: «Xalqabad» qalasι, «Moynaq» konserva konbinatι, «Ijer» zavodι. Sonday-aq gazeta jurnal atamalarι turli shιg`armalardιn` atlarι tιrnaqshag`a alιnιp jazιladι. Mιsalι: «Erkin Qaraqalpaqstan» gazetasι, «A`miudariya» jurnalι, Aqdariya romanι xam t. b.
Defis qoyιlatug`ιn orιnlar
Defis belgisi auιzsha so`yleuge ta`sir etpeydi. Sonlιqtan da bul belgi, irkilis belgisi emes, al imla` belgisi sanaladι. Solayda qatesiz jazιudι ta`miyinleu maqsetinde, sha`rtli tan`ba retinde irkilis belgilerine ayιrιm uksaslιq jaqlarιn ala otιrιp, dipis belgisine de toqtap o`tiudi maqul ko`rdik. Ko`rinisi (uzιnlιg`ι boyιnsha baspadan shιqqan jazιuda dipis sιzιqshanιn` jartιsιn quraydι). Al bul jazbada dipis penen sιzιqshanι ko`rinisine qaray ayιrιu qιyιn.
Defis to`mendegi orιnlarg`a qoyιladι.
1. Janapaylardιn` ishinde aq-au, a-a`, sa-se janapaylarι o`zleri baylanιsqan so`zinnen dipis arqalι ayιrιlιp jazιladι. Mιsalι: bizler-aq, qaladag`ιlar-aq, solay-au, qoysan`-a, ashsan`-a, kelsen`-a`, ketsen`-a`, ayt-sa, so`yle-se, (ayta g`oy, so`yley g`oy) ma`nisinde.
2. Birgeliki mιsallar salιstιrιu yamasa ma`nisinde jumsalsa yamasa birgelikli qosιmtalar keltirilse, olar dipis arqalι jazιladι. Mιsalι: kitab-kitabι, taraq-tarag`ι, jurek-juregi, paz-por, xan-xana xa`m t. b. qosιmtalar so`zlerge o`zgerissiz jalg`ana beredi.
3. Jup so`zlerdin` sιn`arlarι arasιna defis qo`yιlιp jazιladι. Mιsalι: wlken-wlken, bala-shag`a, ata-ana, til-a`debiyat, nan-pan, baltalιq-shotlιq, barlι-joqlι, bir-eki, on-onbes, mulik-pulik, gun`k-g`wn`k, barιu-jog`ι, qaraqalpaqsha-russha, wgit-na`siyat, oqιu- ta`rbiya xa`m tag`ι basqa.
4.Kusheytiu ma`nisinde jumsalatug`ιn buuιnlar defis arqalι jazιladι. Mιsalι: jab-jaqsι, qιp-qιzιl, o`p-o`tirik, sip-siyrek xam t. b.
5. Qa`niygelikli, ha`meldi, da`rejeni an`latιushι ayιrιm qospa atlιqlar defis arqalι jazιladι. Mιsalι: injener-mexanik, pedogok-ilimpaz, baxarshι ag`za xa`m t. .b
6. Jιynaqlι ma`nisin bildiretug`ιn ayιrιm xalιqlardιn` atamalarι defis arqalι jazιladι. Mιsalι: qara-jay sherkes, xabardin-balkar xam t. b.
7. arab sanlarιnan defis qoyιlιp ol «ιnshι-inshι» degen qosιmtanιn` ma`nisin bildiredi. Mιsalι: to`rt auιl, onιnshι klass, birmιn` tog`ιz juz toqsan ekinshi jιl, 5-mart xam t. b. al Rim sanlarιnan keyin dipis qoyιlmaydι. Mιsalι: XX-asir, 4-bap.