£ з б е к и с т о н р е с п у б л и к а с и о л и й в а

Butunxorazm qurultoyi xonlik tugatilganligi va yangidan Xorazm Xalq Sovet 

Respublikasi tuzilganligini e’lon qildi. Qurultoy XXSRning muvaqqat Konstitutsiyasini 

qabul qildi. Qurultoy shuningdek 15 kishidan iborat hukumat - Xalq Nozirlar 

Kengashini sayladi. Yosh xivaliklar rahbarlaridan Polvonniyoz Yusupov uning birinchi 

---

 

208

raisi bo’ldi. Tsz orada (iyunda) Rossiya bolshevik rahbarlari ko’magida Xorazm 

Kompartiyasi tashkil etilib, uning hukmronlik mavqei hayotda tayin etib borildi. Sovet 

Rossiyasi ayni paytda yangi tug’ilgan Xorazm Xalq Sovet Respublikasini o’z ta’sir 

doirasiga olish maqsadida 1920 yil 13 sentyabrda XXSR bilan ittifoq shartnomasini 

tuzadi. Bu shartnoma bilan birga ikkala respublika o’rtasida imzolangan xarbiy-siyosiy va 

iqtisodiy kelishuvlar asosida Xorazm Xalq Sovet Respublikasiga sovet Rossiyasi 

tomonidan tegishli harbiy, iqtisodiy va madaniy yordam ko’rsatish ko’zda tutilgan edi. 

Biroq “katta og’a”ning bunday yordami zamirida Xorazm Xalq Sovet 

Respublikasining ichki ishlariga aralashish, uning siyosatini o’z manfaatlariga 

bo’ysundirish maqsadlari yotardi. Faqatgina 1921 yil davomida Xorazm Xalq 

Sovet Respublikasida  uch marta (mart, sentyabr, noyabrda) hukumat o’zgarishi 

yasalib, Moskvaga ma’qul kelmagan uning tarkibi o’zgartirildi. O’z xalqining milliy 

manfaatlarini ko’zlab siyosat yuritgan Polvonniyoz Yusupov, M. Ibniyaminov, O. 

Muhammadrahimov bosh bo’lgan hukumat tarkiblari bekor qilindi, ularning rahbarlari 

asossiz qoralandi, so’ngra turli jazolarga giriftor etildi. 

1923 yil oktyabrida bo’lib o’tgan IV Butunxorazm Sovetlari Qurultoyi 

 

Xorazm Xalq Sovet Respublikasini Xorazm Sovet Sotsialistik Respublikasi deb 

e’lon qildi va respublikaning yangi konstitutspyasini qabul qildi. Unda Xorazmda 

Sovetlar rahbarligida amalga oshirilgan jiddiy o’zgarishlar orqasida bu respublika 

endilikda o’z taraqqiyotining yangi, sotsialistik bosqichiga kirganligi alohida 

ta’kidlandi. Konstitutsiya erga bo’lgan xususiy mulkchilikni bekor qildi, barcha erlar 

umumxalq mulki deb e’lon etildi. Vaqf mulklari maorif nozirligi ixtiyoriga olindi. 

Xorazm xalqlarining xohish-irodasiga zid tarzda amalga oshirilgan bu xil tadbirlar va 

eng asosiysi, respublikani boshqarish jilovini tobora Sovetlar hukmronligi qo’l ostiga 

o’tib borishi, pirovardida voha aholisining umumiy noroziligining kuchayib borishiga 

sabab bo’ldi.