£ з б е к и с т о н р е с п у б л и к а с и о л и й в а

orqali bilamiz, tarixining tag-tomirigacha nazar tashlaymiz»

1

, deb aytgan so’zlari 

alohida ahamiyat kasb etadi.  

«O’zbek» atamasi va uning kelib chiqishi, yoyilishi to’g’risida fikr yuritganda, bu 

masalaning yana bir qator muhim jihatlariga e’tibor qaratish kerak bo’ladi. Negaki, bu 

ham o’sha xalqning ma’lum ma’noda o’ziga xos xususiyatlarini, tabiati, mazmuni, 

mohiyatini tushunishda asqotadi. Shu nuqtai nazardan qaraganda «O’zbek» atamasining 

kelib chiqishi, uni xalqimizga nisbat berilishi xususida ham tariximizda turlicha qarashlar 

va yondashuvlar mavjuddir. Zero, ularni ko’zdan kechirish, turli nuqtai nazarlarni 

taqqoslash va aniqlashtirish orqali ham xalqimiz tarixiga oid ko’p narsalarni 

oydinlashtirish, o’z tarixiy xotiramizni yanada boyitib borishimiz mumkin bo’ladi. 

Ma’lum bo’lishicha, «O’zbek» iborasi XIII-XIV asrlarda yashab o’tgan o’sha davrning 

mashhur tarixchilari Juvayniy va Rashididin asarlarida ham uchraydi. Mashhur 

bobokalonimiz, buyuk alloma va davlat arbobi Mirzo Ulug’bekning «To’rt ulus tarixi» 

asarida ham «O’zbekiya», «O’zbeklar mamlakati» degan jumlalarga ko’zimiz tushadi. 

Bunda, bizning nazarimizda, Dashti Qipchoqda yashagan urug’, qabilalar yashagan joy, 

hudud nomlari ko’zda tutilgan bo’lsa kerak.  

Ba’zi manbalarda esa o’zbek nomi Oltin O’rda xonlaridan biri O’zbekxon (1312-

1340) nomidan olinganligiga ishora qilinadi. Rus olimlaridan A.Yakubovskiy, 

                               

1

 I.A.Karimov. Asarlar, 7-tom, 143-bet.  

1

 I.A.Karimov, Asarlar, 7-tom, 144-bet. 

---

 

73

N.Aristov,I.Ivanovlar ham shunday qarashga moyillik ko’rsatadilar. Venger olimi 

Xerman Vamberi esa yanada qiziqroq ma’lumotni ilgari suradi: «O’zbek» so’zining tub 

ma’nosi – «o’z-o’ziga bek, xo’jayin, mustaqil». Nima bo’lganda ham «O’zbek» atamasini 

dastlab Dashti Qipchoqda yashovchi turkiy qabilalar qabul qilgan nom bo’lib, bu qavm, 

elatlarning yurtimizga o’rnashishi, tubjoy aholi odamlari bilan taqdiran qo’shilishi 

jarayonida «O’zbek» atamasi Turkistonda yashagan aholining umumiy nomiga aylanadi. 

 

4. Mustaqillik davrida O’zbekistonda milliy totuvlikning ta’minlanishi 

 

O’zbekiston milliy istiqlolining qo’lga kiritilishi o’zbek xalqining tarixiy taqdirida 

tub burilish yasash barobarida, uning tom ma’nodagi emin-erkinligi, ozodligi va 

mustaqilligini ta’minlab, ijtimoiy taraqqiyotning keng, istiqbolli yo’llariga olib chiqdi. 

Xalqimiz o’zgalarga tobelik va qaramlik asoratidan butunlay xalos bo’lib, o’zligini tanib, 

qaddini tiklab jahon hamjamiyati tomon yuz tutdi. Uning tomonidan ko’p asrlar 

davomida yaratilgan bebaho ma’naviy qadriyatlar, asori atiqalar, moddiy va ma’naviy 

boyliklar barcha-barchasi yurt fuqarolarining umumiy mulkiga aylandi.  

Mustaqillik ayni paytda milliy munosabatlarga ham bevosita daxl etib, bu sohadagi 

muammolar echimini muvaffaqiyatli hal etish yo’llarini belgilab berdi. O’zbekiston ko’p 

millatli mamlakat bo’lganligi bois ham milliy masalani to’g’ri, oqilona hal etish uning 

demokratik rivojlanish yo’lidan ilgarilab borishida muhim ahamiyat  kasb etadi. Buning 

ustiga respublikada ijtimoiy-siyosiy vaziyat barqarorligi, fuqarolar totuvligi, bunyodkorlik 

va yaratuvchilik ishlarining maromi ko’p jihatdan milatlararo munosabatlarni to’g’ri 

tashkil etish, ularni aniq maqsadlar sari yo’naltirishga  bog’liqdir.  

Mustaqil 

O’zbekiston hozirgi murakkab o’tish davrining barcha qiyinchiliklarini asta-sekin bartaraf 

etib, ilgarilab borar  ekan, bunda sobiq sovetlar tuzumidan meros bo’lib qolgan milliy 

munosabatlar masalasidagi ko’plab ziddiyatli, muammoli masalalarni hal etish yo’lidan 

bormoqda. Ma’lumki, mustabid sovet hokimiyatining milliy siyosati shu darajada bir 

yoqlama yo’nalishda olib borilganki, millatlarning o’ziga xoslik, milliylik jihatlari 

muttasil inkor etilib kelingan. Xususan, o’zbek xalqining ko’p asrli asl ma’naviy 

qadriyatlari, islomiy diniy e’tiqodi, milliy udumlari, an’analari, marosimlarining 

cheklanib, tahqirlanib kelinganligi, ko’hna boy tarixi soxtalashtirilib, buzib talqin 

etilganligi, milliy tilining doimiy kamsitilganligi va shu singari salbiy holatlar buning 

yaqqol ifodasidir.  

Xususan, 1924 yilda O’rta Osiyoda o’tkazilgan milliy-davlat chegaralanishi va 

buning orqasida yagona Turkiston hududining bo’lib tashlanishi, bu erda asrlar davomida 

birga yashab kelgan qon-qardosh xalqlarning bir-biridan ajratilishi hamda ular orasiga 

sun’iy to’siqlar tortilishi - bular sovetlar yuritgan  shovinistik siyosatning klassik namunasi 

edi. Binobarin, 1924 yilda tashkil topgan O’zbekiston respublikasi qariyb 70 yil davomida 

hukmron Markazga qo’l-oyog’i bilan bog’lanib, uning izmida yashab keldi. 

Ittifoqdosh respublikalar milliy manfatlarining muttasil inkor etilishi, ularning 

suveren haq-huquqlarining poymol qilinishi, ularga taalluqli hamma narsaga ittifoq 

davlatining hukumronligi oxir-oqibatda bu qizil saltanatni tarixning kutilmagan sinov-

sinoatlariga duchor etdi. SSSR hayotining so’ngi kezlarida uning turli milliy hududlarida, 

---

 

74

jumladan, Boltiqbo’yi, Gruziya, Ozarbayjon, Qorabog’, Qozog’iston, O’zbekiston singari 

joylarda voqe bo’lgan qator yirik mojarolar, qon to’kishlar ko’p jihatdan milliy-etnik 

ziddiyatlarning kuchayib borishi negizida yuz berganligi tasodifiy emasdir. O’tgan 

asrning 80-yillar oxiri-90 yillari boshida sodir etilgan Farg’ona, O’sh qonli voqealari, 

ularning mudhish oqibatlari ham ayni shu noto’g’ri, bir yoqlama yuritilgan siyosat natijasi 

bo’lgan edi. Bular pirovardida SSSR qudratini tanazzulga yuz tuttirgan, uni 

parchalanishga olib kelgan asosiy sabablardan biri bo’lgan. 

Binobarin, O’zbekiston o’z mustaqilligiga erishgach, millatlar o’rtasida totuvlikni 

mustahkamlash, barcha millat va elat vakillari uchun teng imkoniyatlar yaratish yo’lidan 

bormoqda. Milliy istiqlol arafasida (1989 yil 21 oktyabrda) O’zbekiston yangi rahbari 

tashabbusi bilan o’zbek tiliga davlat tili maqomining berilishi va shundan e’tiboran uning 

iste’mol doirasining kengayishiga keng ufqlar ochilishi respublikamiz hayotida chinakam 

favqulodda ahamiyatga molik voqea bo’ldi. Yurt mustaqilligining qo’lga kiritilishi esa 

ona tilimiz mavqei va nufuzini yuksakka ko’tarib, uni jahon xalqlarining erkin milliy 

tillari qatoridan munosib o’rin egallashini ta’minladi. Ayni chog’da milliy tariximiz va u 

bilan uzviy bog’liq teran ma’naviy sarchashmalarimizning yuzaga chiqishi, tarixiy 

haqiqatning qaror topishi, o’zlikning anglanishi o’z navbatida o’zbek xalqining millat 

sifatidagi muhim, o’ziga xos xususiyatlarini chuqur o’rganish, uning ertangi porloq 

istiqbolini belgilashda muhim ahamiyatga ega bo’ldi.  

Mustaqillikning dastlabki qadamlaridan boshlaboq respublikada istiqomat qiluvchi 

barcha millat va elat kishilarining milliy tili, madaniyati, adabiyoti, sa’nati, urf-odatlari, 

rasm-rusmlari, an’analarini avaylab saqlash, ularni jonlantirish va yanada rivojlantirish 

uchun keng imkoniyatlar ochildi. Mazkur elat va xalqlarning hayotiy masalalarini amalda 

hal etish va bu ishlarni yuksak darajada tashkillashtirish uchun milliy madaniyat 

markazlari tuzilib, faoliyat ko’rsata boshladi. Hozirda yurtimizda yuzdan ziyod shunday 

markazlar mavjud bo’lib, ular bu borada  to’laqonli ish yuritmoqdalar.                    

Milliy madaniyat markazlar va ularga  uyushgan madaniyat, adabiyot sa’nat va 

ilm-fan namoyandalari, faollar ishtirokida o’sha xalq va elatga xos milliy udumlar, 

marosimu bayramlar, qiziqarli mavzularga bag’ishlangan kechalar, uchrashuvlar, turli xil 

anjumanlar muntazam, an’anaviy tarzda o’tkazilib borilyapti. Bu esa shu xalq, elat 

odamlari hayotining jamiyatda to’la mazmunli kechishigagina samarali ta’sir ko’rsatib 

qolmay, ayni zamonda ularning ijtimoiy-siyosiy faoliyatining oshishiga, ma’naviy-

madaniy hayot ne’matlaridan to’la bahramand bo’lishiga ham muhim omil bo’lib hizmat 

qilmoqda. Shuningdek, mavjud milliy-madaniy markazlar faoliyatini muvofiqlashtirish, 

ularning ibratga loyiq ish tajribalarini to’plash, umumlashtirish maqsadida Toshkentda 

Respublika Baynalmilal madaniyat markazi tashkil etilgan. Uning faoliyati ham 

respublikada yashovchi barcha xalqlar, elatlarning o’zaro do’stlik, qardoshlik aloqalarini 

bundan buyon ham jipslashtirib, ularning madaniy va ma’naviy hayotini yaxshilash, 

takomillashtirib borish, O’zbekiston diyorining gullab-yashnashi va ravnaqiga munosib 

hissa qo’shishga yo’naltirilgan. 

 

Hozirda respublikamizning ko’pgina maktablarida va boshqa ta’lim tizimlarida 

o’qishlar rus, qozoq, tojik, qirg’iz, qoraqalpoq va boshqa tillarda tashkil etilgan. Ular 

uchun har yili etarli miqdorda o’quv darsliklari, qo’llanmalar nashr etilib, o’quvchilarga 

---

 

75

etkazib berilmoqda. Shuningdek, rus, tojik, qoraqalpoq va boshqa tillarda vaqtli matbuot 

nashrlari  chop etilmoqda. Turli tillarda radio, televidenie eshitirishlari va ko’rsatuvlari 

muntazam namoyish etib borilmoqda.   

  O’zbek xalqining o’z davlat mustaqilligini qo’lga kiritishi, demokratik xuquqiy 

davlat asoslarining yaratilishi, xalqimizning ijtimoiy hayotning barcha sohalarida o’zini 

to’la-to’kis namoyon etayotganligi, ko’p asrlik boy tarixi tilga kirganligi, milliy tilining 

yuksak mavqega ko’tarilgani, betakror ma’naviyati, buyuk ijodkorlik salohiyati e’tirof 

topgani – bular uning to’la ma’noda millat sifatida shakllanib, yuksalib borayotganligiga 

asosli dalolatdir. Zero, mana shu muhim hollarni ko’zda tutgan holda Yurtboshimiz ham 

«millatimiz hozir shakllanyabdi», deb bejiz ta’kidlab o’tmagan.