0 ‘zbek3ST0n tarixi umumiy o‘rta ta’lim maktablarining 8- sinfi uchun darslik

Xiva. Ichan qal’a
97

---

Dishan qal’a
Ichan qal’ani bunyod etishda Xiva me’morlari 0 ‘rta Osiyoda qadimdan 
davom etib kelayotgan an’ana - inshootlarni ro‘parama-ro‘para qu- 
rish usulidan foydalanishgan. Bu usul ,,qo‘sh“ deb ataladi. Bundan 
tashqari, binolarni alohida ansambl holida qurish an’analariga ham 
amal qilingan. Masalan, Folvon darvozasi oldidagi bir necha masjid, 
madrasa, hammom, toqi, karvonsaroy va xon saroyi ana shunday 
o‘ziga xos ansamblni tashkil etadi. Noyob me’morchilik obidasi bo‘l- 
gan Ichan qal’a 1961-yilda mc’moriy yodgorlik sifatida alohida mu- 
hofazaga olindi va muzey-qo‘riqxonaga aylantirildi. Uning maydoni 
26 ga. ni tashkil etadi. Unda 54 ta tarixiy-me’moriy obida joylashgan. 
1969-yildan muzey-qo‘riqxona „Ichan qal’a muzey-qo‘riqxonasi“ deb 
ataldi. 1990-yilda Ichan qal’a Butunjahon yodgorliklari ro ‘yxatiga 
kiritildi.
Dishan qal’a — Tashqi qal’a Xiva shahrining rabod 
qismi hisoblanadi. Unda savdo va hunarmandchilik 
do'konlari, mahallalar joylashgan. 1842-yilda Xiva xoni Olloqulixon 
Xiva shahrini tashqi dushmanlar hujumidan saqlash maqsadida 
shaharni uzunligi 6250 metr, balandligi 7 - 8 metr, qalinligi esa 5 — 6 
metr bo‘lgan devor bilan o'ratgan. Ichan qal’a 4 darvozali bo‘lsa, 
Dishan qal’a 10 darvozali bo‘lgan.
Xonlikning ichki va tashqi savdosi tobora ri- 
vojlanib bordi. Ichki savdo-sotiqda Xivaning usti 
i^opiq bozori alohida ahamiyatga ega bo‘lgan. 
Xonlikdan, asosan, qorako‘l teri, gilam, hunarmandchilik mahsulotlari 
Eron, Hindiston, Xitoy va Usmonli kabi davlatlarga eksport qilingan. 
Xiva xonligining Buxoro, Eron va Afg‘oniston bilan savdo qiluvchi 
savdogarlari „buxorochi“ deb atalgan. Xivaliklar Eronga ipak, qora- 
ko‘l teri, barra qo!zi terisi, kunjut, bug‘doy va turkman otlarini 
olib borishgan. Xiva savdogarlari Erondan murch, imbir kabi hind 
mollari bilan birga ipak mato, feruza, salla uchun ishlatiladigan 
kirmonshoh shollari olib kelishgan. Rossiya bilan bo‘lgan savdo-sotiq 
Xiva xonligining iqtisodiy hayotida katta ahamiyatga ega edi. Xiva 
Rossiyaga paxta, jun, ipak chiqarardi. Rossiyadan esa ip, gazlama, 
movnt, qand-shakar, metall buyumlar, temir, mis, cho’yan keltirardi. 
Savdo-sotiq tekis bormasa-da, lekin o!sib borardi. 1844-yilda Xiva 
Rossiyaga 137 ming rublli, 1867-yilda 1,5 million rublli tovar eks-