0 ‘zbekist0n respublikasi oliy va o rta maxsus ta’lim vazirligi p. S. Sultonov ekologiya va atrof-muhitni
Download 3.71 Kb. Pdf ko'rish
|
|
Tabiat yodgorliklari. Bu tabiatning alohida takrorlanmas obyekti b o iib , ilmiy, tarixiy va madaniy-estetik ahamiyatga ega. Masalan, sharsharalar, g‘orlar, tog' jinslari ochilib qolgan joylar, issiq suvli favvoralar, paleontologik obyektlar, ayrim yoshi asrlarga teng daraxtlar shular jumlasidandir. Ular dunyoning ko'p lab mamlakatlarida mavjud. Ba’zan ular katta hududlarni egallaydi. Masalan, AQSHda «Dinazavrlar uyasi» deb nom olgan dara 82 ming gektar maydonni egallaydi. Buyurtmalar. Buyurtmalar chet ellarda «Rezervatlar» deb yuritiladi. Buyurtmalar bir necha yil yoki doimiy ravishda m a ’lum bir faslda sutka davomida b a ’zi bir hayvon - o‘simlik yoki tabiat majmualarini himoya qilishga moMjallangan. Uning r e s u r s la r id a n x o 'ja lik f a o liy a tid a f o y d a l a n is h g a himoyalanayotgan obyekt yoki majmuaga zarar yetqazilmagan holda ruxsat beriladi. Buyurtmalarni tashkil qilishdan ko'zda tutilgan maqsad ov hayvonlari sonini tiklash yoki ko'paytirish, qushlarning in qurish, ko'chish va qishlash vaqtida ular uchun qulay sharoit yaratish, baliqlarni urchish, ko'payish va qishda to'planish joylarini muhofazalash, estetik, madaniy va tarixiy ahamiyatga ega boMgan ayrim landshaft uchastkalarini, noyob o ' r m o n l a r n i s a q la sh d a n i b o r a t. B u y u r t m a la r M D H respublikalarida davlat va mahalliy buyurtmalarga boMinadi. Davlat buyurtmalan Vaziriar Mahkamasining qarorlariga k o ‘ra www.ziyouz.com kutubxonasi tashkil etiladi. Mahalliy buyurtmalarni esa viloyat va mahalliy hokimliklar o'zlari tashkil etadilar. M D H hududida 1500 dan ortiq turli m aqsadlarda tashkil etilgan buyurtmalar mavjud bo'lib, ular egallagan maydon 30 mln. gektarga yaqin. 31-rasm . O 'z b e k isto n n in g m u h o faza q ilin ad ig an h u d u d la ri x aritasi. Tabiiy m illiy parklar c h et el m a m l a k a t l a r i d a ta b iiy uchastkalarni muhofaza qilishning asosiy shakllaridan biridir. M D H davlatlarida ham keyingi yillarda bu muhofaza shakli keng rivojlanmoqda. Milliy parklar sog'lomlashtirish, estetik zavq olish, ilm -fan, m a d a n iy a t va t a ’limni riv o jla n tirish maqsadida ajratilgan tabiiy hududlardir.iDunyoning ko'pchilik mamlakatlarida milliy parklar tashkil etilgan dastlabki davrlarda ular asosan tabiatni muhofazalash vazifalarini bajargan va bu borada juda katta muvaffaqiyatlarga erishilgan.1 Afrikaning yirik hayvonlari hozirgi kunga qadar milliy parklarni tashkil etilganli evaziga saqlanib qolgan. Faqat milliy parklardagina k o'p sonli fillarni, antilopalarni, zebralarni, jirafalar, begemotlar, sher va yo'lbarslarni, gorilla va boshqa shu kabi Afrikaning tropik o'rm o n la ri va cho 'lla rid a yashovchi hayvonlarni uchratish mumkin. Shuningdek, Shimoliy va Janubiy Afrikada, Osiyo mamlakatlarida va Avstraliyada tashkil etilgan milliy parklar ham bu borada muhim ahamiyat kasb etadi. www.ziyouz.com kutubxonasi O'zbekistondagi maxsus muhofazaga olingan hududlar. 0 ‘zbekiston hududida 17 ta maxsus muhofazaga olingan tabiiy hududlar mavjud. Ulardan 9 tasi qo'riqxonalar bo'lib, u yerlarda noyob hayvon turlarini ko'paytirish bilan shug‘ullaniladi. 2 tasi milliy yoki xalq b o g 'la r i va ta b ia t y o d g o rlik la ri, 6 tasi buyurtmaxonalaridir. Respublika bo'yicha maxsus muhofazaga olingan hududlarning umumiy maydoni 2 mln. gektami tashkil qiladi (31-rasm). Yuqoridagi rasmda tabiatning noyob tabiiy majmualari va boyliklari bilan birga xilma-xil o'simlik va hayvonot dunyosi muhofaza qilinadi. Jumladan, betakror archazor o'rm on lar, to ‘qayzorlar hamda xalqaro «Qizil kitob»ga kiritilgan ko'pchilik o ‘simlik(700 tur) va 350 dan ortiq hayvon turlari muhofazaga olingan. «Jayron» ekomarkazi Respublikadagi hayvonot dunyosini muhofaza qilish borasida katta hissa qo'shayotgan markazlardan biri hisoblanib, bu yerda 1977-yilda 40 bosh jayrondan sun’iy yo‘l bilan jayron populyatsiyasining soni 1000 boshga yetkazildi. Shuningdek, jayronlarning tabiiy tarqalish joylarida ham ularni ko'paytirish bo‘yicha ishlar olib borilmoqda. Bundan tashqari, X a l q a r o d a s t u r «Prejevalsk iy oti» a s o sid a q o p l o n va tuvaloqlaming hayoti o'iganilmoqda. Respublikada muqobil rejalar asosida keyinchalik ham maxsus muhofazaga olingan hududlarni kengaytirish ko 'z d a tutilgan. Hozirgi vaqtda suv bo'yi va botqoqliklarda yashovchi qushlami muhofaza qilish maqsadida, shuningdek, Qizilqumda qumli-cho'l ekotizimini, Ustyurtdagi qo'y lar va sayg‘oqlarni saqlab qolish uchun. qo ‘riqxona tashkil etish ishlari boshlab yuborilgan. Respublikada bir necha b u yurtm axonalar ham tashkil etish rejalashtirilmoqda. Bunday buyurtmaxonalardan biri tuvaloqni muhofaza qilish uchun xizmat qiladi. Kelgusida respublika bo'yicha maxsus muhofazaga olingan hududlarning maydoni 1 mln. gektardan ortadi. Zomin xalq bog‘i 1977-yilda tashkil etilgan. Turkiston tog' tizmasining shimoliy yonbag'riga joylashgan. Uning maydoni 47,7 ming gektar bo'lib, dengiz sathidan 1000-4030 m etr balandlikda joylashgan. Ushbu xalq bog'ida mehnatkashlar dam www.ziyouz.com kutubxonasi olish, sport o ‘yinlari va turizm bilan shug‘ullanishlari uchun sharoit yaratilgan. Ayni vaqtda u yerdagi archazorlar, o ‘tloqlar, hayvonlar va tabiatning ajoyib namunalari muhofazaga olingan. Ugom-Chotqol milliy bog‘i Respublikadagi ikkinchi milliy bog4 hisoblanib, uTyan-Shanningg‘arbiy qismi tizimidagi Ugom va C hotqo l to g 'la ri y o n b a g ‘irlarini egallab yotadi. Uning maydoni 35,3 ming gektar atrofida. Dengiz sathidan 1000-3200 m etr b a la n d lik d a jo y lashg an . U g o m -C h o tq o l milliy b o g 'i respublika va xalqaro sport musobaqalarini o'tkazishda, ayniqsa, Toshkent shahri aholisining dam olish maskani hisoblanadi. B u n d a n t a s h q a r i, m illiy b o g ‘ h u d u d i d a y o n g 'o q z o r l a r , archazorlar, alp o'tloqlari kabi landshaft mintaqalari mavjud. Milliy bog‘ faunasi tarkibida qora bars, oq tirnoqli ayiq, jayra, yovvoyi eh o ‘ehqa, menzbir sug*uri va boshqalar uchraydi. 2 0 -ja d va l Davlat qo‘riqxonalari Q^*riqxi>iia m*m\ f o t im lu a M i i MuvdiHH ISjiljy-Tii''цау T o 'cay ... Ш 1 n I ~ Q i/ilqum T o ’yay ^V nv|4i4uiii 13 NiiMia Г ос’-о'гтпоп ! 4 Zasfiicshcc. фУ лсл;«пая 225?7 j I 5 O ro l-P ty g ’a m b jr T o 'c a y «}Vrxj\imdsj 2UiA i 6 /iin n n To'qjj) T t ’LwrM/htfiqiil tibiiy T o g - o 'n ito n V1i»l»> Ын:"1 q o ’nqvvinii^i 15600 ; * К iii Tog* o'n?ri»Ti : •; lii-jx c«.-rrqv*п;м 537* 11,'g* Г‘*П1Ч»?> 7(t. fov:* www.ziyouz.com kutubxonasi № Huyurtmaxonaning nomi Ixtisoslanishi Maydoni (ga) 1 Nuruntcpa To‘qav buyurtmaxonasi 29000 i Oqbuloq Tog‘ buyurtmaxonasi 111000 3 Xorazm Ko‘l buyurtmaxonasi 7800 4 To‘dako4 Ko‘l buyurtmaxonasi 30000 5 Dengiz ko‘l Ko‘l buyurtmaxonasi 86000 6 Chadik Ko‘l buyurtmaxonasi 18600 tslalm a: Davlat qo'riqxonalari buyurtmaxonalari O'zbekistonning 1992- yilda nashr qilingan ekologik xaritasi bo'yicha olindi. T a b ia t yodgorliklari (respublika bo‘ yicha 400 dan ortiq). • Geologik yodgorliklar va unga misollar: 1. Amir Temur g‘ori, Kilsi g ‘ori, Qorlug4 g‘ori, Gunjak g ‘ori, Hazrati Dovud g lori. 2. Zarafshon tizmasidagi karst. 3. N urota atrofidagi buloqlar. • Paleontologik yodgorliklar va unga misollar: 1. T o s h g a a y la n g a n o ‘sim lik va h a y v o n q o l d iq l a r i uchraydigan joylar. • Landshaft yodgorliklari va unga misollar: 1. Ilono‘tdi darasi. 2. Arslonbobdagi katta sharshara. 3. Surxondaryodagi Klif-Sherobod marzasi. 4. Katta va kichik Chimyon soyligi. 5. Oqtosh soyligi. 6. Sangzor darasi. 7. Qizilqiya yaqinidagi Obishir tangligi hamda shovvasi. • Botanik yodgorliklar va unga misollar: 1. Sayrobdagi yoshi 1000 yilga yaqin chinor. 2. Boysundagi chorchinor. 3. Urgutdagi yoshi 1000 yildan ortiq X o ‘ja Chor chinor. 4. Eski X o ‘jakentd?igi chinor. 5. Shofirkon atrofidagi saksovulzorlar. www.ziyouz.com kutubxonasi • A r x e o lo g ik y o d g o r lik la r v a u n g a m isollar: V a rd o n z e, V ara x sh a (B u x o r o v ilo y a tid a ) sh ah ar xaro b a la ri. K o ‘hna U rg a n c h d a g i m in o ra la r. K o ‘h ita n g g ‘arb id a Z a r a o ‘tk a m ir y o d g o r lig i. N u r o ta va b o sh q a jo y la r d a g i k orizlar. C hoM lardagi sard ob alar. O q ch o p so y lig id a g i A b d u lla x o n b a n d i (suv o m b ori) q o ld iq lari. Tekshiruv savollari 1. L a n d s h a ftla r va u larn i m u h o fa z a q ilish d e g a n d a n im a tu sh u n a siz? 2. A n tr o p o g e n la n d sh a ft nim a? 3. A lo h id a m u h o f a z a q i lin a d i g a n h u d u d la r t o ‘g ‘ r is id a n im a la rn i b ilasiz? 4. « Q o ‘ r iq x o n a » q a y e r la r d a v a n im a m a q s a d d a ta s h k il q ilin ad i? 5. « T a b iiy y o d g o r lik la r » n in g a h a m iy a tin i tu sh u n tirin g? 6. « B u y u r tm a la r » n in g « q o ‘riq x o n a » la r d a n farqi n im ad a? 7. « T a b iiy m illiy p ark lar» n im a v a u lar q ayerlard a ta sh k il q ilin a d i? 8. 0 ‘zb ek isto n d a alo h id a m u h o fa z a q ilin ad igan h u d u d lard an q a y sila r in i b ilasiz? www.ziyouz.com kutubxonasi O S I M L I K V A H A Y V O N L A R N I M U H O F A Z A L A S H 5.1. Biologik resurslar In so n la m in g to 'la q o n li h a y o tin i t a ’m in lo v c h i b arch a tu rd agi tirik o r g a n iz m la r : o ‘s im lik la r , h a y v o n la r , z a m b u r u g M a r v a b a k t e r i y a l a r in s o n u c h u n b i o l o g i k r e s u r s l a r ( b i o r e s u r s ) h i s o b l a n a d i . U l a r a h a m i y a t i g a k o ‘ ra b ir in c h i d a r a j a l i resurslardir, ch u n k i ular in son h a y o tin in g b io lo g ik a so sin i(o z u q a ) tashk il eta d ila r. B ioresu rslarn in g e k o lo g ik jih a td a n a h a m iy a ti u larn in g ch ek siz q a y ta tik la n a o lish x u su siy a tid ir . S h u tu fa y li in so n h a y o t in in g u z lu k siz d a v o m e t is h ig a ta b iiy im k o n iy a t y a r a tilg a n d ir . B io r e su r sla r d a n o q ilo n a , t o ‘g ‘ri fo y d a la n ils a u la r d a n c h e k s iz v a u n u m li f o y d a o lis h m u m k in . M a s a la n , A ly a sk a d a g i o ltin k o n la r id a n 75 yil ( 1 8 7 5 - 1 9 5 0 -y il) fo y d a la n ish d a v o m id a I m lrd. d o lla rlik fo y d a o lin g a n va u la rn in g za x ira si h ozirga k elib tu g a g a n boMsa, K a m c h a tk a lo s o s baligM ni o v la sh h is o b ig a 7,5 m lrd . d o lla r lik f o y d a k o ‘rilg a n va b a liq la r n in g zaxirasi tu gab q o lg a n i y o ‘q. S h u n i ham u n u tm aslik zarur-ki, agar b ioresurslardan n o o q ilo n a foy d a la n ilsa tu gab q o lish i va u m u m an q a y ta tik la n m a slik la r i m u m k in . Y a ’ni u lar tu g a y d ig a n , q a y ta t i k l a n a d ig a n r e s u r s la r g u r u h ig a m a n s u b d ir la r . I n s o n i y a t h a y o t i n i n g m o d d i y v a m a ’ n a v i y j i h a t d a n t a ’m i n l o v c h i b ioresu rslarn i 3 to ifa g a boMish m um kin: 1. B io sfera h a y o tin i t a ’m in lo v c h i resurslar. 2. I n s o n n in g is h la b c h iq a r is h f a o l i y a t i g a j a l b e t i l g a n bioresurslar. 3. I n s o n i y a t n i n g m a ’n a v i y t a r a q q i y o t i u c h u n z a r u r boM adigan b ioresurslar. Biosfera hayotini ta ’ minlovchi resurslar - tabiiy va a n tr o p o g e n tizim larn i, pirovard natijad a esa b utun b io sfera n in g c h id a m lilig i va b ir m a r o m d a f a o liy a t k o ‘r s a tis h in i t a ’m in lo v c h i b a r c h a tu r d a g i tirik m a v ju d o tla r n i o ‘z ic h ig a o la d i. B u la r b io lo g ik m o d d a la r a y la n ish in in g tezligi va toM iqligi. a tm o sfe r a n in g ga z www.ziyouz.com kutubxonasi tark ib i, su v la r n in g sifa ti, tu p ro q la r n in g u n u m d o rlig i, tu p roq va s u v la r n in g o ‘z - o ‘z i n i t o z a la s h x u s u s i y a t l a r i k a b i m u h im j a r a y o n la m in g k e ch ish id a va ularni b o sh q a r ib tu rish d a y eta k c h i o ‘rin tu ta d ila r. B u n d a n ta sh q a ri, b u tu rd agi b ioresu rslar ta b iiy m u h itn i b arp o etish d a v a p o p u ly a tsiy a la r d a g i o rgan izm lar s o n in i ta b iiy id o r a e tilish id a ish tiro k eta d ila r. Insonning ishlab chiqarish faoliyatiga ja lb etilgan bioresurslar - oziq -ovq at yetishtirishda, texnologik x o m a sh y o va d ori-darm onlam i olishd a fo y d a la n ila d ig a n tirik organ izm larn i o ‘z ichiga olad i. Bu toifaga birinchi n avb atd a in son to m o n id a n o'stirilad igan ek in lar v a b o q i l a d i g a n h a y v o n la r h a m d a k o ' p a y t i r i l a d i g a n m ik ro o rg a n izm la m i kiritish m u m kin. B u nd an tashqari, o v ch ilik , b aliqchilik, o 'rm o n ch ilik d a g i b io lo g ik ob yek tlar ham shu to ifa g a kiradilar. In so n n in g m a ’ n a v iy t a ra q q iy o t i uch u n z a ru r boM adigan bioresurslar - k is h ila m in g m a ’n a v iy k a m o l to p ish i, jis m o n iy va r u h iy j i h a t d a n d a m o l i s h i n i t a ’m i n l a y d i g a n 0 ‘ s i m l i k l a r , h a y v o n o tla r v a b o sh q a b io lo g ik o b y e k tla r n i o ‘z ich ig a o la d i. T irik tabiat in so n s a lo m a tlig i, ijodi, ta rb iy a va ta ’lim in in g m o d d iy m a n b a si h iso b la n a d i. 5.2. 0 ‘ sim liklarning biosfera va inson hayotidagi ahamiyati 0 ‘ s im lik la r d e b o d d iy , b ir h u j a y r a li, j u d a m a y d a su v o ‘tlarid an to u lk a n d a ra x tla rg a c h a boM gan, m u sta q il ra v ish d a o r g a n i k m o d d a l a r n i s in t e z q ila o l a d i g a n a v t o t r o f t ir i k o r g a n i z m l a r g u r u h i g a a y t i l a d i . B u la r q a t o r i g a o r g a n i k m o d d a la r n i a t r o f-m u h it d a n t a y y o r h o ld a o lu v c h i g e t e r o t r o f o r g a n iz m la r-za m b u ru g M a r ham kiritiladi. U larn in g b io sfera d a g i va in so n h a y o tid a g i a h a m iy a ti tu r li-tu m a n va k en g m a ’n o g a eg a . E k o lo g ik n u q ta i n a za rd a n q u y id a g ila r n i t a ’k id lash m a q sa d g a m u vofiq : Tab iatn in g muhim ta rk ib iy qismi sifatid a o 'sim lik la r y er n in g a s o s iy b io m a s s a s in i t a s h k il e t a d ila r v a b io s fe r a d a g i m o d d a a y l a n i s h i n i t a ’m i n l a y d i l a r . Y e r d a g i b i o m a s s a n i n g 9 9 % i o 'sim lik la r h issa sig a to 'g 'r i k ela d i. O ksim lik la r d a g i fo to s in te z jarayon i n a tija sid a b arch a su v la r 5,8 m ln . y ild a , a tm o sfe r a d a g i k is lo r o d 5 8 0 0 y ild a , k a r b o n a t a n g id r id i 7 y ild a bir m a r ta www.ziyouz.com kutubxonasi y a n g ila n ib turadi. U lard a k ech a d ig a n fo to sin te z ja r a y o n i tu fa y li Y erda d a stla b k i organ ik m o d d a sin tez boMadi. Bu b ilan ular Y er b i o s f e r a s in i n g b ir m e ’y o r d a g i f a o l i y a t i n i t a ’m in l a y d il a r . 0 ‘sim lik lar in son va b osh q a tirik o rg a n iz m la r u ch u n o zu q a va m u h it h o s il q ilu v c h i m a n b a h i s o b l a n a d ila r . B a r c h a tir ik m a v ju d o tla r o zu q a sin in g d a stla b k i a so sin i o ‘sim lik m a h su lo tla ri tashk il eta d i. In so n va b o sh q a tirik o rg a n iz m la r o ‘zlari u ch u n zarur boM gan o q s il, u g le v o d , y o g ‘, v ita m in la r , turli m in e ra l m o d d a la r v a b o s h q a b ir ik m a la m i o ‘s im lik la r d a n o la d ila r . 0 ‘sim lik lar b o sh q a tirik m a v ju d o tla r u ch u n m u h it h osil q ilu v ch i v o s ita v a z ifa s in i h am b a ja r a d ila r. M a s a la n , f a q a tg in a b itta turdagi o ‘sim lik n i y o ‘q o lib k etish i o ‘rta h iso b d a 1 0 -3 0 ta turdagi h a sh a r o tla rn in g y o ‘q o lish ig a sa b a b boM ishi m u m k in . 0 ‘sim liklarning yana bir aham iyati ularning ilm iy-am aliy jih a ti b ilan x a rak terlan ad i. Y a n g i m o d d a la rn i k a s h f etish , yer tarixin i o ‘rg a n ish k ab i ja b h a la rd a u lar q im m a tli ilm iy m a n b a boM ib x iz m a t q ila d ila r. A y n iq sa , y a n g i y u q o r i h o silli ek in n a v la rin i y a ra tish d a y o v v o y i o ‘sim lik lar g e n o fo n d in in g m avju d ligi k a tta im k o n iy a t la r o c h ib b e r a d i. B u o ‘z n a v b a t id a o ‘s im lik la r g e n o fo n d in i sa q la b q o lish q a n c h a lik m u h im lig in i k o ‘rsatad i. 0 ‘sim lik la r yer a tm o sfe r a sid a g i k islo r o d , u g ler o d , a z o t va b o sh q a b ir q a to r gazlar b a la n sin i t a ’m in la sh d a m u h im o ‘rin tu ta d ila r . U la r h a v o d a n k a r b o n a t a n g id r id in i y u tib , h a v o g a k is lo r o d n i a jr a tib c h iq a r is h o r q a li in s o n v a b o s h q a tir ik o r g a n iz m la r n in g y a sh a sh i u ch u n e n g zaru r sh a ro itn i y a r a tib beradilar. H iso b -k ito b la rg a k o ‘ra yer y u za sid a g i o ‘sim lik lar 180- 2 0 0 m lr d . t o n n a S 0 2 n i y u t ib , h a v o g a k is lo r o d n i a j r a t ib ch iq arad ilar. Bir gek tar yash il ek in zo r su tk a m o b a y n id a 5 m in g k ish in in g n a fa s ch iq a rish id a n h o sil b oM ad igan S 0 2 ni y u tis h im k o n iy a tig a ega. A gar o ‘sim lik lar q o p la m i, a y n iq sa , o ‘rm o n la r k en g a y tir ilsa h ozirgi p aytd a h a v o d a S 0 2n in g k o ‘p ayib b orish i h iso b ig a yu z b erayotgan h a v o d im iq ish i y o k i issiq x o n a effek ti m u a m m o s in in g old in i olish m u m k in . 0 ‘ s im lik la r iq lim n i m o‘ t a d illa s h t iris h d a ham k a tt a ro l o‘ y n a yd ilar. F o to sin tez , tran sp iratsiya ja ra y o n la rid a ular k o ‘p m iq d o r d a g i e n e r g iy a n i v u tis h va s u v n in g bugM atish h is o b ig a a tro f-m u h itd a salqin m o 'ta d il m ik ro iq lim n i vu ju dga k eltiradilar. www.ziyouz.com kutubxonasi Issiq va so v u q sh a m o lla r tez lig in i p a sa y tirib b eradilar. O rtiq ch a q u y o s h ra d ia tsiy a sid a n tirik o r g a n iz m la r n i h im o y a q ila d ila r . U la r n in g bu x u su siy a tla ri a h o li zich . issiq iq lim li h u d u d la rd a , sh a h a rla rd a k atta a h a m iy a tg a eg a . 0 ‘sim lik lar dunyosining sanitar-gigiyen ik, sog'lom lashtirish va s h if o b a x s h lik a h a m iy a t la r i h a m b e q iy o s d ir . O lim la r n in g ta 'k id la sh la r ich a , b io sfera n in g o 'z -o 'z in i tozalash x u su siy a tin in g q a r iy b 99%i o 'sim lik la r h issa sig a t o 'g 'r i k elar ek a n . K o 'p la b o ' s i m l i k l a r n a fa s o lis h j a r a y o n i d a a t r o f - m u h it g a m a x s u s k im y o v iy faol m o d d a la r ajratib ch iq a ra d ila r. O lim lar to m o n id a n o ‘ rm on h a v o sid a 300 tu r d a g i x u s h b o 'y , efir m o y li va b o sh q a b irik m a la r m avju d ligi q a y d etilg a n . Bir q a to r d araxt va b u ta la r o ' z l a r i d a n f it o n s id la r d e b a t a l u v c h i b ir ik m a la r a j r a t is h x u su siy a tig a eg a . Bir g ek ta r k e n g b argli d a ra x tzo r su tk a sig a 2 k g , n in a b a r g lis i e s a 4 - 5 k g f i t o n s i d a j r a t a o l a d i . B u Download 3.71 Kb. Do'stlaringiz bilan baham: 
|