0 ‘zbekist0n respublikasi oliy va o rta maxsus ta’lim vazirligi p. S. Sultonov ekologiya va atrof-muhitni


•   y o n g 'in la r n in g   o ld in i  o lish   y u z a sid a n   k en g   tu sh u n tiru v -


Download 3.71 Kb.
Pdf ko'rish
bet20/27
Sana02.02.2018
Hajmi3.71 Kb.
#25787
1   ...   16   17   18   19   20   21   22   23   ...   27

•   y o n g 'in la r n in g   o ld in i  o lish   y u z a sid a n   k en g   tu sh u n tiru v - 
ta sh v iq o t  ish larin i  y o 'lg a   q o 'y ish ;
•   yu z  b ergan   y o n g 'in la r n i  z u d lik   b ilan   b a r ta r a f etish .
7.  A lo h id a   m u h o fa za la n a d ig an   hu d u d lar  ta s h k il  etish .  B u  
g u ru h g a   ta b ia tn in g   b o sh q a   k o m p o n e n tla r i  q a to r i  o 'sim lik la r n i 
h am   m u h o fa z a   o stig a   o lis h   m a q sa d id a   m a x su s  h u d u d la r,  y a ’ni 
q o 'r iq x o n a la r ,  b u y u r tm a la r ,  p a r v a r ish x o n a la r ,  m illiy   b o g 'la r  
ta sh k il  etish   v a   u la r n in g   sa m a ra ii  f a o liy a tin i  t a ’m in la sh   k a b i 
ch ora-tad b irlarn i k iritish  m u m k in .  « Q iz il  k ito b »  ta sh k il e tilish in i 
h a m   o ' s i m l i k l a r n i   m u h o f a z a l a s h g a   q a r a t i l g a n   m u h im  
tad b irlard an   biri  d eb   h iso b la sh   m u m k in .  U n d a   n o y o b ,  k a m a y ib  
b o r a y o t g a n ,  h im o y a g a   m u h to j   o 's i m li k   tu r la r in in g   t a v s if i, 
m iq d ori. tarqalish h ud ud lari va o 'sish  sh aroitlari h aq id a q im m a tli 
ilm iy m a ’lu m o tla r  ak s ettirilg a n .  U n in g  q izil  rangi  o 's im lik  y o k i 
h a y v o n o t   t u r la r in in g   b ir o r   tu r in i  y o ' q o l i b   b o r a y o t g a n li g i 
x a v fid a n   o g o h   etish   va  O n a   ta b ia tn i  m u n g li  n id o si  tim so lid ir.  U  
o ' s i m l i k   v a   h a y v o n o t l a r n i   s a q l a b   q o l i s h d a   o ' z i g a   x o s  
d astu rilam al  h iso b la n a d i.  « Q iz il  k ito b » g a   k iritilg a n   o 's im lik la r  
turi  Y U N E P   ta v siy a   e tg a n   ta s n ifo t g a   b in o a n   q u y id a g i  4  ta 
to ifa g a   ajratiladi:
www.ziyouz.com kutubxonasi

Yo ‘qotilgan yoki у о 'qotib ketish arafasidagi turlar
.  Bu  to ifa g a  
bir n ech a yilla r d a v o m id a   tab iat q o 'y n id a  u c h ra m a y d ig a n ,  b iro q  
y ig ‘ib   o lis h   q iy in   boM gan  a y r im   j o y la r d a g in a   y o k i  m a d a n iy  
sh a ro itd a   sa q la n ib  q o lish  e h tim o lig a  eg a   boM gan 
0
‘sim lik  turlari 
kiradi.
Yo(qolib horayotgan turlar

Bular,
  v o 'q o lib  k etish  xavfi o stid a  
tu rgan ,  sa q la n ib   q o lish   u ch u n   m a x su s  m u h o fa z a   ta la b   eta d ig a n  
turlardir.
Noyob  turlarga
  m aM um   k ic h ik   m a y d o n la r d a   o ‘z ig a   x o s  
s h a r o it la r d a   s a q la n ib   q o lg a n ,  tez  y o ‘q o lib   k e tis h i  m u m k in  
boM gan  v a  jid d iy   n azo ra tn i  ta la b   e tu v c h i  turlar  m a n su b .
Kamayib  borayotgan  turlar
.  B u la r  m aM um   v a q t  ich id a   so n i 
v a   ta r q a lg a n   m a y d o n la ri  ta b iiy   sa b a b la r g a   k o ‘ra  y o k i  in so n la r 
t a ’siri o stid a  q isq arib  k e ta y o tg a n  turlardir.  A y n i  v a q td a   b u n d a y  
0
‘sim lik la r  har  to m o n la m a   n a z o r a t  q ilib   tu rish n i  ta la b   eta d i.
H o z ir g i  k u n g a   k e lib   b ir  q a t o r   m a m la k a t la r d a   a l o h i d a  
o ‘z la r in in g   « Q iz il  k ito b » la r i  c h o p   e tilg a n .  R e s p u b lik a m iz d a  
o ‘sim lik larga bagM shlangan « Q izil k ito b »   1984-yild a n ashr etild i. 
U n d a   m a m l a k a t i m i z d a g i   4 0 0   d a n   z i y o d   m u h o f a z a t a l a b  
o ‘s im lik la r d a n   163  turi  q a y d   e tilg a n .  J u m la d a n ,  o m o n q o r a , 
y o v v o y i  u zu m ,  y etm a k , zira,  su m b u l,  h iso r  b o d o m i,  t o g ‘  p iy o z i, 
lo la ,  s u g ‘ur  o ‘ti,  y o v v o y i  n o k ,  an jir  va   b o s h q a la r   k ir itilg a n . 
R esp u b lik a m izd a  k am ayib  b o r a y o tg a n , n o y o b , en d em ik  va relik t 
o ‘sim lik la r n i  m u h o fa z a la sh d a   b u   k ito b n in g   a h a m iy a ti  k a tta d ir.
8 . 0 ‘ s im lik la rn i  m u h o fa zala sh g a   d o ir  q o n u n lar  va  boshqa 
m e’y o riy hujjatlarni ish lab  ch iq ish  h am d a ularni a m a liy o tg a  jo r iy  
e tish   b ila n   bogMiq  tadbirlar.  0 ‘z  v a q tid a ,  a so sli  ravishd a  q a b u l 
q ilin g a n   q o n u n la r   y o k i  u larga  te n g la sh tir ilg a n   turli  m e ’y o r iy  
h u jja tla r n i  h a y o tg a   iz c h illik   b ila n   j o r iy   e tis h   o 's im lik la r n i 
m u h o f a z a l a s h d a   m u h im   a h a m i y a t g a   e g a   t a d b i r l a r d a n  
h i s o b l a n a d i .   S h u n in g   u c h u n   d u n y o n i n g   q a r iy b   b a r c h a  
m a m la k a tla r id a   o ‘sim lik larn i  h im o y a la sh g a   q a ra tilg a n   m a x su s 
q o n u n la r   m a v ju d .  J u m la d a n ,  r e s p u b lik a m iz d a   1 9 8 3 - y ild a  
« N o y o b  v a   y o 'q o lib   k etish  x a v fi  o stid a   turgan   y o v v o y i  o 's im lik  
tu rlarin i  ijo za tsiz y ig 'u v ch ila r g a   n isb a ta n  m a ’m uriy ja v o b g a r lik  
h a q id a »   farm on ,  1999-yild a  esa  « O 'r m o n   t o ‘g 'r isid a » g i  q o n u n  
q a b u l  q ilin g a n .  U la rd a   o 'r m o n z o r la r n i  va   o 'sim lik la r n i  turli
www.ziyouz.com kutubxonasi

s a lb iy   a n t r o p o g e n   t a ’sir la r d a n   m u h o f a z a la s h n in g   h u q u q iy  
a so sla ri  o ‘z  a k sin i  to p g a n .
9.N abo totni asrab-avaylashga o ‘ rgatuvchi ta ’ lim  va ta rb iy a n i 
shakllan tirish g a  q aratilgan  ta d b irlar  e k o lo g ik   sa v o d x o n lik n in g  
ta r k ib iy   q is m i  boM ib,  a t r o f - m u h it ,  j u m la d a n ,  o 's im lik la r n i 
m u h o fa z a la sh d a   y e ta k c h i  o 'r in la r d a n   b irin i  eg a lla y d i.
O 's im lik la r n i  m u h o f a z a la s h   t a d b ir - c h o r a la r i  h a q id a   fik r  
y u r it ila r   e k a n   s h u n g a   a lo h id a   e ’t ib o r   z a r u r k i,  y u q o r id a g i 
t a d b ir la r n i  b ir -b ir ig a   b o g 'liq   b o M m a g a n ,  x u s u s iy   ta d b ir la r  
y ig 'in d isi  d eb   e m a s,  b a lk i  b ir-b irin i  to 'ld ir u v c h i  y a x lit  ta d b irla r 
tiz im i  d e b   tu s h u n is h   lo z im .  U la r n i  s h a r o it d a n   k e lib   c h iq ib  
k o m p lek s ta rzd a  q o 'lla n ilg a n d a g in a   k o 'z la n g a n  m a q sa d g a  to 'liq  
erish ish   m u m k in .
Tekshiruv savollari
1.  B io lo g ik   resu rslar va  u la r n in g   a h a m iy a tin i  t a ’riflang?
2.  O 's im lik la r n in g   b io sfe r a d a g i  a h a m iy a tin i  tu sh u n tirin g .
3.  O 's im lik la r  in so n   u ch u n   q a n d a y   a h a m iy a tg a   ega?
4.  A n tr o p o g e n   t a ’sir  o stid a   o 's im lik la r   d u n y o sid a   q a n d a y  
o 'z g a r ish la r   r o 'y   beradi?
5.  O 'z b e k is to n n in g  o 'sim lik  d u n y o s i h a q id a  n im a la r b ilasiz?
6.  O 'r m o n   y o n g 'in la r i  h a q id a   n im a la r   b ilasiz?
7.  O 's im l ik l a r n i  m u h o f a z a la s h   c h o r a - t a d b ir la r i  h a q id a  
m a ’lu m o t  b erin g
8.  O 'sim lik la rn i  m u h o fa z a la sh n in g  te x n o lo g ik  y o 'n a lish d a g i 
c h o ra -ta d b irla rin i  q a n d a y   tu sh u n a siz?
9.  O ' s im l ik l a r n i  m u h o f a z a l a s h n i n g   h u q u q iy   a s o s l a r in i  
tu sh u n tirib   b erin g
10. «Q izil  k ito b » g a  k ir itila d ig a n  o 's im lik la r  q a n d a y  to ifa la rg a  
ajratiladi?
11. 0 ‘z b e k is to n   « Q iz il  k ito b i»   v a   u n g a   k ir itilg a n   o 's im lik  
turlari  h a q id a   n im a la r  d e y a   ola siz?
12 .O ' s i m l i k l a r n i   m u h o f a z a l a s h n i n g   q a n d a y   e k o l o g i k  
a h a m iy a tla r i  bor?
13. 
R e sp u b lik a m izn in g  «O 'r m o n   to 'g 'r isid a » g i q o n u n i  h aq id a 
n im alar  b ilasiz?
www.ziyouz.com kutubxonasi

Hayvonot dunyosining biosfera va inson hayotida tutgan o‘ rni.
H a y v o n o t  
( f a u n a )   b io m a s s a s i  b o ‘y ic h a   y e r d a g i 
tir ik  
o r g a n iz m la r n in g   b o r - y o ‘g ‘i  2%  in i  ta s h k il  e tis h ig a   q a r a m a y  
ularning  biosfera  va  in son   h a y o tid a   tu tgan   o 4rni  b eq iyosd ir.  Bu 
ularda m o d d a   va  energiya  alm ash in ish  ja ra y o n i  o ‘ta  tez  k ech ish i. 
ularning yuqori harakatchanligi va turlarining fa v q u lo d d a  k o ‘pligi 
bilan  iz o h la n a d i.  S o ‘n ggi  m a ’lu m o tla r g a   k o ‘ra,  sa y y o r a m iz d a  
ularning  1 ,5 -2   m ln.  turi  m avjud.  Q ariyb   b arch a  ek o tizim la rd a  
h ayvon lar turlari  son i  b o ‘yicha  o 'sim lik la r d a n   u stu n lik  q ilad ilar.
H a y v o n la r   b io sfera d a g i  b io lo g ik (k ic h ik )  m o d d a   a y la n ish id a  
ish tirok   etu v ch i  m u h im   k o m p o n e n tla r d a n   biri  h iso b la n a d ila r . 
H ar bir h a y v o n  turi 
0
‘sim lik la r to m o n id a n  fo to s in te z  ja r a y o n id a  
sin tez q ilin g a n   org a n ik   m o d d a la m in g   bir q ism in i  y o k i  m u a y y a n  
b ir  x i l i n i   p a r c h a l a s h g a   m o s l a s h g a n   b o M a d i.  O r g a n ik  
m o d d a la m in g   q o lg a n   q ism in i  p a rch a la sh d a   n a v b a td a g i  b o sh q a  
turlar  b o s q ic h m a - b o s q ic h   ish tir o k   e ta d ila r .  S h u   ta riq a   tirik  
o r g a n iz m la r n in g   o ‘za r o   « o z iq la n is h   za n jir i»   v u ju d g a   k e la d i. 
M a n a   s h u   b a r q a r o r   f u n k s iy a   v a   e v o l u t s i o n   r iv o j l a n is h n i 
t a ’m in la sh d a   h a y v o n la r   a so siy   o ‘rin lard an   birini  eg a lla y d ila r.
T a b ia td a g i  m a v ju d   har  bir  h a y v o n   turi  o ‘z ig a   x o s  v a   m o s 
b iror-b ir  fu n k siy a n i  b ajarad i.  U   ta b ia t  u ch u n   o rtiq ch a   em a s. 
B u nd an  sh u n d a y  e k o lo g ik  x u lo sa  k elib  ch iq a d ik i,  birorta  h a y v o n  
tu r in in g   y o ‘q o t ilis h i  y o k i  m e ’y o r id a n   o r t iq c h a   k a m a y tir ib  
y u b o r ilish i  b io sfe r a d a g i  ja r a y o n la m in g   m a r o m in i  b u z a d i  va 
tab iiy  m u v o z a n a tn i  izidan   ch iq arad i  E k o tiz im d a   o rg a n iz m la r 
turi  q a n c h a lik   r a n g -b a r a n g   b o 'ls a ,  u n in g   ta s h q i  t a ’s ir la r g a  
b a r d o s h li lig i  s h u n c h a lik   y u q o r i  b o M a d i.  S h u n in g   u c h u n  
ek o lo g iy a n in g  a so siy  vazifalarid an  biri b io lo g ik   ran g-b aran glik n i 
saq lab   q o lish d ir .
H a y v o n la r   b io sfe r a d a g i  zarur  ta b iiy   to z a la n is h ,  o ‘z - o ‘zin i 
b o sh q a rish  ja ra y o n la rid a   h am   y eta k ch i  o ‘rin  tu tad ilar.
Ilm iy   m a n b a la r g a   k o ‘ra,  h a y v o n la r n in g   su t  e m iz u v c h ila r , 
qushlar, su d ralib  yu ru vch ilar, am fib iyalar, b aliq lar, m o ly u sk a la r , 
h a sh a r o tla r k ab i  gu ru hlari  m avju d .  B u g u ru h la r n in g  har  biri  bir 
q a n ch a   turlard an   tash k il  to p a d i.
S u t  em u zu v ch ila r.  B u la r n in g   k o ‘p  tu r la ri  m a ’lu m   ta b iiy  
sh a ro itla r  m a jm u a sig a   m o sia sn g a n   b o   iad i.  S h u n in g   u ch u n   har 
biri o ‘zig a   x o s m a ’lum   areol  (h u d u d la rd a ) tarq a lish  x u su siy a tig a
www.ziyouz.com kutubxonasi

eg a .  B u larn in g x o n a k ila sh tir ilg a n la r i, y arim  y o v v o y i va  y o v v o y i 
turlari m avjud.  Y er y u zid a g i k o 'p la b  yirik  h a y v o n la r shu gu ru hga 
m a n su b d ir.  Bu  gu ru h   h a y v o n la r n in g   k o 'p c h ilik  tu rlarid an   o ziq - 
o v q a t  m a h su lo tla r i,  sa n o a t  x o m a s h y o s i,  d o r i-d a r m o n la r   o lish  
m a q sa d la r id a   fo y d a la n ila d i.
Q ush lar. Bu jo n iv o r la m in g  k o 'p c h ilig i yuqori  h arak atch an ligi 
va en ergiya a lm a sh in u v in in g  tezligi b ilan   b iosferad a m u h im   o 'rin  
tu ta d ila r.  B a ’zi  k em iru v ch i  h a y v o n la r  h a m d a   q u sh la r  o 'sim lik  
p o p u ly a t s iy a s in i  t a b iiy   b o s h q a r is h d a   fa o l  is h tir o k   e ta d ila r . 
M ittig in a   m u x o lo v k a -p e str u x a   15  kun m o b a y n id a   u y a sig a   1  kg. 
ga  y aq in   h a sh a r o tla rn i  ta sh ib   k eltirad i.  B itta  b o y o 'g 'li  bir  yild a 
1000  ta g a ch a   k em iru v ch in i  yeb ,  500  k g.  d o n n i  sa q la b   q o la d i. 
K o ' p l a b   t u r la r i  i n s o n   t o m o n i d a n   t u r li  m a q s a d l a r d a  
f o y d a l a n i l a d i .  
U l a r  
o ' s i m l i k l a r n i n g  
t a r q a l i s h i d a  
v a  
c h a n g la n is h id a   h a m   s e z ila r n i  rol  o 'y n a y d ila r .  Q u s h la r n in g  
k o 'p la b   tu r la r id a n   g o 's h t ,  tu x u m ,  p a t  o lis h d a   v a   d e k o r a tiv  
m a q sa d la r d a   fo y d a la n ila d i.
Sudralib yuruvchilar. E k otizim larda o 'z ig a  x o s o'rin n i egallab , 
m a ’lum   g u ru h d a g i  o rg a n ik   m o d d a la r n i  p a rch a la sh d a   ish tiro k  
e t a d i l a r .   T u r l i  h a s h a r o t l a r ,   m a y d a   h a y v o n l a r ,   i l o n l a r ,  
t o s h b a q a la r   k a b i  s u d r a lib   y u r u v c h ila r   b a ’zi  x a lq la r   u c h u n  
q im m a tli  o z u q a   m a h su lo ti  h iso b la n a d i.
B a liq la r.  S u v  e k o tiz im in in g   m u h im   ta rk ib iy  q ism i  sifa tid a  
m o d d a   a lm a s h in i s h   j a r a y o n l a r i d a   f a o l   i s h t ir o k   e t a d ila r .  
I n so n iy a tn in g  o z iq -o v q a tg a  b o 'lg a n  e h tiy o jin i q o n d irish d a  k atta 
a h a m iy a tg a   ega d irla r.  D u n y o   b o 'y ic h a   o z iq -o v q a t  v a   b o sh q a  
m a q sa d la r d a   y ilig a   8 0 - 1 0 0   m ln .to n n a   b a liq   o v la n a d i.
A m fib iy a la r  (q u ru q lik   va  su v d a   y a s h o v c h ila r ).  B u lar  h am  
k o 'p la b   h a s h a r o tla r   va  m o ly u s k a la r   p o p u ly a t s iy a s in i  ta b iiy  
b o sh q a rilish id a   ish tiro k   eta d ila r.  Bir  q a to r   h a y v o n la r   (q u sh lar. 
su d ra lib   y u ru v ch ila r  va  su t  em iz u v c h ila r )  u ch u n   o z u q a   m a n b a i 
h iso b la n a d ila r .  B itta   q u r b a q a   y o z   d a v o m id a   1000  d a n   o rtiq  
h a sh a r o t  va  s h illiq q u r tla r n i  y e y ish i  m u m k in .  U la r n in g   b a ’zi 
turlari,  m a sa la n ,  q u r b a q a la r  k o 'p la b   x a lq la r  to m o n id a n   tansiq  
ta o m   sifatid a  is t e ’m o l  q ilin a d i.
M o lly u s k a la r  (q o r in   o y o q lila r ).  Bu  gu ru h   j o n z o tla r in in g  
k o 'p c h ilig i su vlik lard a, q ism a n  q u ru q lik d a  y a sh a sh g a  m o sla n g a n  
b o ‘lib ,  k o 'p in c h a   b o sh q a   g u r u h d a g i  h a y v o n la r   u ch u n   o z u q a  
m a n b a i  h is o b l a n a d ila r .  B a ’zi  tu r la r id a n   in s o n   c h o r v a   va
www.ziyouz.com kutubxonasi

p arra n d a la r u ch u n  o zu q a  sifa tid a ,  sh u n in g d e k .  b eza k  b u y u m la ri 
( c h i g ' a n o q   - s a d a f )   t a y y o r l a s h d a   f o y d a l a n a d i .   B u la r n in g  
k o 'p c h ilig i  su vlarn i  tab iiy  to z a la n ish id a   (m o ly u sk a -filtr a to r la r ) 
fa o l  ish tiro k   etadilar.
H a sh a ro tla r.  B u lar  h a y v o n la r n in g   so n   jih a td a n   e n g   k a tta  
g u ru h i  b o 'lib ,  a so sa n   u m u rtq a siz  o rg a n iz m la r  h iso b la n a d ila r . 
U la r n in g   h o z ir g a c h a   m a ’lu m   b o 'lg a n   turi  1  m ln .d a n   o r tiq . 
S h u n in g   u ch u n   ularni  b io sfera d a g i  o 'r n i  ham   a y n a n   sh u   k o 'p  
so n lig i b ila n  b elg ila n a d i.  M a s a la n .  bir g ek ta r o ‘rm on   tu p r o g 'id a  
2 ,5  m ln .g a c h a  y o m g 'ir  ch u v a lc h a n g i, 4 0 6  m ln .  ta g a ch a  c h u m o li, 
term it,  k a n a ,  qurt  va  b o sh q a   m in g la b   x ild a g i  h a sh a r o tla r  h a y o t 
k e c h ir a d ila r   va  u la r n in g   b io m a s s a s i  1000  k g.  g a c h a   y e tis h i 
m u m k in .  B u  guruh jo n z o tla r  tu p roq  h osil boMishi va turli o rg a n ik  
q o l d i q l a m i   t o ' l i q   p a r c h a la n ib   z a r a r s iz la n is h id a   k a t t a   ro l 
o ‘y n a y d ila r .  H a s h a r o tla r n in g   ju d a   k o ‘p la b   tu rla ri,  m a s a la n , 
a r i la r ,  k a p a la k la r ,  q o ' n g ' i z l a r   e s a   g u lli  o ‘s i m l i k l a r n i n g  
c h a n g la n ish id a   a so siy   o ‘rin  tu tad ilar.  B u lar  a so sa n   o z iq la n ish  
z a n jir id a g i  o 'z la r id a n   y u q o r ir o q   p o g 'o n a d a   tu r u v c h i  h a y v o n  
gu ru h la r i  u ch un   o z u q a   m a n b a i  b o i i b   x iz m a t  q ila d ila r.  B a ’zi 
tu rla rid a n   esa  in so n   x o 'ja lik   m a q sa d la r id a   fo y d a la n a d i.
H a y v o n la r n in g   in so n   u ch u n   a h a m iy a ti  h aq id a  g a p ir ilg a n d a , 
a v v a lo  u la rn in g  fo y d a li v a  zararli  turlari  x u su sid a   fikr y u r itm o q  
k erak .  I n s o n iy a t  k o 'p in c h a   o 'z in in g   to r  x u su siy   e h tiy o jla r in i 
k o ‘z la b   h a y v o n la r n i  f o y d a li  v a   za r a rli  g u r u h la r g a   a jr a ta d i. 
Y u q o r id a   esla tib   o 't ilg a n id e k ,  ta b ia td a   b irorta  h a m   o r tiq c h a  
jo n z o t  y o 'q ,  u larn in g  fo y d a li  va  zararli  turlarga  ajra tilish i  o ‘ta 
su b y e k tiv   h o la t  b o 'lib ,  u n i  a b so ly u tla sh tirish   k o 'p in c h a   fo y d a  
o 'r n ig a  ziy o n  h am  k eltirishi m u m k in .  E k o lo g ik  n u q tayi n azard an  
k o 'p la b  zararli d eb  h iso b la n g a n  h a y v o n   turlarini y o p p a sig a   q irib 
y u b o r is h   o ' r n ig a   u la r n in g   p o p u l y a t s i y a s i n i   ilm iy   a s o s d a  
b o sh q a rish   m a q sa d g a   m u v o fiq d ir .
In so n iy a t uchun  h a y v o n la r n in g  en g a so siy  ek o lo g ik  a h a m iy a ti 
b io s f e r a d a g i  m a r o m li  ja r a y o n la r n i  s a q la b   tu r ish   fu n k s iy a s i 
h iso b la n a d i.
H a y v o n o tla r   b io lo g ik   resu rsla rn in g   a so s iy   ta rk ib iy   q ism i 
b o 'lib ,  in so n n in g  q u y id a g i  bir q a to r m u h im   h a y o tiy  e h tiy o jla rin i 
a o n d ir a d i:
•   har  yili  d u n y o   b o 'y ic h a   in so n iy a t  to m o n id a n   180  m ln .
www.ziyouz.com kutubxonasi

to n n a   o q silla r g a   b oy  g o ‘sh t,  y o g 1,  tu x u m ,  b aliq ,  asal  kabi  o z iq - 
o v q a t  m a h su lo tla r i  h ay v o n   va  h a sh a r o tla rd a n   olin ad i;
•   teri,  m o ‘yn a,  ipak,  m u m ,  b o ‘y o q ,  o ‘g ‘it,  ch orva  o z u q a si 
va  b o sh q a   x o m a sh y o la r   ta y y o rla n a d i;
•   y u q o r i  m a h su ld o r x o n a k i  h a y v o n la r  zotla rin i  y a ra ta d i  va 
y a x sh ila n g a n   g e n o fo n d   sifa tid a   fo y d a la n a d i;
•   fa r m a tse v tik a ,  p a rfy u m er iy a (ilo n   va  ari  zah ari,  c h u m o li 
sp irti,  lo k - b o ‘y o q   va  b o sh q a la r)  x o m a sh y o la r i  ajratib  o lin a d i;
•   tu rli  ilm iy   ta d q iq o t  ish lari,  ta jr ib a la r  o ‘tk a z ish d a ,  turli 
ferm en tla r  ajratib   o lish   m a q sa d id a   fo y d a la n ila d i;
•   r e k r e a t s iy a   (d a m   o lis h ,  s o g ‘lo m la s h t i r is h   va  e s t e t ik  
h u z u r la n ish )  m a q sa d id a   fo y d a la n ila d i.
0 ‘z b e k isto n   fau n asi  ra n g -b a ra n g   b o ‘lib ,  unda  650  d an   z iy o d  
u m u rtq a li  v a   sa lk a m   32,5  m in g   tu rd agi  u m u rtq asiz  h a y v o n la r  
u ch rayd i.  J u m la d a n ,  u m u trq a lila rd a n   9 9   turi  sut  em iz u v c h ila r, 
4 1 0   turi  q u sh la r,  79  turi  b aliq lar,  57  turi  su d ra lu v ch ila r va   3  turi 
am fib iy a la rd ir.
H ayvonotga  antropogen  ta ’s ir  va  uning  ekologik  oqibatlari.
I n s o n iy a t n in g   is h la b   c h iq a r is h   f a o l i y a t i ,   y a ’ni  a n tr o p o g e n  
t a ’s ir ig a  
k u c h l i  
d u c h o r  
b o M g a n  
d a s t l a b k i  
t a b i i y  
k o m p o n e n tla r d a n  biri h a y v o n o t d u n y o si h iso b la n a d i.  In so n  o lo v  
v a   t u r li  q u r o l l a r g a   e g a   b o ‘ lg a n   d a v r la r d a n   b o s h l a b o q ,  
h a y v o n o t g a   f a o l  t a ’sir  eta  b o s h la g a n .  B u n d a n   2 5 0   m in g   y il 
a v v a l(p a le o lit  d a v ri)d a n   b o sh la b   in s o n   u larga  sezilarli  ta z y iq  
o ‘tk aza  b o sh la d i.  Ilm iy  taxm in larga q a ra g a n d a , yirik, k am  son li 
Download 3.71 Kb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   16   17   18   19   20   21   22   23   ...   27




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©fayllar.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling