0 ‘zbekiston Respublikasi Oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi S. J. R a z z o q o V yog‘och va plastmassa konstruksiyalari

lishda hosil bo'ladigan kuchlanish tekis tarqalgan bo'ladi. Ezilish - bu yuzaning 
siqilishi bo‘lib, u umumiy ycdd mahalliy bo'lishi mumkin. Umumiy 
yog'och
element yuzasining hammasi bo'yicha siquvchi kuch ta’sir qitgan holda, mahalliy 
ezilish esa yuzaning qismiga ta’sir qilgan holda hosil bo‘ladi. Ezilishdagi mustah­
kamlik va defcxnatsiyalanuvchanlik ezilish burcfaagiga bog ‘liqdir.
Ezilish burchagi - a, yog'och tolasi va ezuvchi kuch y o ‘nalishi orasidagi 
burchakdir. Agar a = 0° boisa, to‘g ‘ridan-to‘g'ri tdalari bo'ylab siqilishga ishlay- 
di. Bu holdagi yog'ochning ezilishdagi hisobiy qarshiligi 
13 MPa y c ^ 15 
MPa gateog bo'ladi. Tdalahga ko'ndalang a = 90°dagiezilishdagj yog'och tolalari 
eng noqulay sharoitda ishlaydi va katta d^ormatsiyalanish yuz bo'adi. Yog'ochni 
tdalariga ko'ndalang umumiy ezUishdagi qiymati eng katta, ko'ndalang ezilishda- 
gi hisobiy qarshiligi esa eng kichik bo'ladi va u 
= 1,8 MPa ga tengdir. 
Tayanch yuzalaiidagi e z ili^ umuman olganda konstruksiyaning ishlashiga ta'sir 
qilmaydi va ko'ndalang ezilishdagi hisobiy qarshilik m - 1 ,6 7 ishlash sharoiti korf- 
fitsiyoitiga ko'paytiriladi ( R ^ »  = 3 MPa).
18- 
rasmda eziluvchi elem oit uchun standart namuna, uning defmnatsiya- 
lanish diagrammasi, kuch burchak ostida ta’sir (plgan holatlarda ezilishdagi ncrmal 
kuchlanishlar qTyuralarining ko'rinishlari va ezilishdagi hisoUy qarshilikni kuchni 
ta’sir burchagiga bog'liqlik diagrammasi keltirilgan.
a)
(i. MPa
30
so 
90
C C, g r a d
18-rasm. Eiftivdu ekmeadar: a-defonnats^ grafigi va namuna; b- ishlash sxemalari va 
eTifahdagi Imchbmiah epytnalad; v-a bmcfaakkB niabBtan ezilisbdagi hiaob^ 
kudiknisfa grafigi

---

Tolalariga ko'ndalang mahalliy ezilishda qo'shni yuklanmagan yuzadagi to­
lalar ham ezilish deformatsiyasiga qarshilik ko'rsatadi, ya’ni defboiishigayordamberadi. Yiiklanganyuzagata’siruzunhkkahanibogMiqdir I^.un- 
lik - / qancha kichik bo'lsa, ta ’siri shuncha katta boiadi. Bunda ezilishdagi hisobiy 
qarshilik quyidagi empirik formula yordamida aniqlanadi:
Qo‘ shni yuklanmagan yuzani uzm ligi ezilgan yuza uzunligi va element qalin- 
ligidan kichik bo'lmasligi kerak.
Cho'zilishda, bolt shaybasi tagidagi yog'ochning ezilishiga atrofdagi yuza- 
lar ham ycrdam beradi va e z ili^ burdiagi éO'^dan katta bo‘ Igan hollarda ezilishdagi 
hisotsy qarshilik m = 2,2 ishlash sharoiti koeffitsiyentiga ko'paytiriladifR^a « 
4MPa). Qiya a - burchak ostida ezilishdagi hisobiy qarshilik quyidagi formula 
yordamida aniqlanadi: 
„
D 
^
^ ________
l + ( ^ , / ^ 9 0 - 1 ) singer, 
(2.51)
Birikmalar eziltshidagi hisobiy qarshilik yuqoridagi formulalar y<»damida 
ishlash sharoitini hisobga oigan holda aniqlanadi.
Eziluvchi elementlarni his(4:jash quyidagi fcxmula ycvdamida bajariladi:
= 
(2.52)
A
bu yerda: o - normal kuchlanidi, N - bo'ylama kuch; A - ezilish yuzasi; R^a.- 
a - burchak ostida ezilishdagi hisobiy qarshilik.
Yuqoridagi fonnula yordamida e z i l i ^ a ishlaydigan yuzani talab qilingan 
qiymatini ham anic^ash mumkin.
Yog‘ochni yorilishga hisoblash. Yog'ochdagi ycrilish, tolalari bo'ylab 
bo'ylama tekisliklarda yuz berishi mumkin. Yorilishdagi zo‘riqish - T ta’sirida 
yog'ochda yorilish va urinma kuchlanish-^ hosil bo'ladi. Yoilishdagi yog'odming 
mustahkamligi, yog'och tolaii bo'lganligi uchun ham juda kichikdir. Yog'ochdagi 
tolalar bog'lanishi zaifdir, shuning uchun osongina yog'och mo‘rt 
t
-  6,8MPa 
o'rtacha kuchlanishlarda yoriladi.
E gili^da, egiluvchi elmientlami ywilishga maksimal qirquvc^ kuch - Q (MN) 
ta’siriga quyidagi fcnmula yordamida hisoblanadi:
(2.53)
l b
bu yerda: S - neytral o'qqa nisbatan yoriluvchi yuzaning statik momenti 
b
{ S  ---------);0-m aksim alqirquvchikuch; J-um um iy yuzaning inCTsiya momenti
( J = 
-yorihshdagi hisobiy qarshilik { R ^ = ¡,6KíPa), b - ke­
simning eni.

---

19-rasmda elementlarda unnma kuchlanishlaming hosil boiishi, qirquvchi 
kuch va urinma kuchlanish epyuralari keltirilgan.
a)
■T
19*rasm. Yoriluvchi elementlar: 
a-egilishdagi yorilish, b-xuddi 
shunday, bir tomonlama 
yoruvchi kuchlardan; v-xuddi 
shunday. ikki tomonlama 
vonivchi kuchlardan.
Birikmalami ycrilishga 
hisoblashda quyidagi formu­
ladan foydalaniladi:
T
r = — <
i -
-
I \ y o r
A
(2.54)
bu erda; r - u rin m a
kuchlanish; T - yorilishdagi 
zo riqish; A - yorilish yuzasi;; 
^°''ycr~ yorilishdagi o'rtacha 
hisofey qarshilik.
^
o'rt _
^yor 
yor —'
1
+
i i B l g
(2.55) 
bu y erd a: 
R
J
y o r
2, 
IMFa - hisobiy m aksim al 
yog'ochni yorilishdagi qarshiligi; 
yorilish maydom uzunligi; e - yorilish
zo riqish ekssentrisiteti; 
/3 
= 0,25-yoriIishdazo‘riqish bir tomonlama va ^ —
0,125 - ikki tomonlama bo‘lgandagj koetiltsiyentlar-