0 ‘zbekiston Respublikasi Oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi S. J. R a z z o q o V yog‘och va plastmassa konstruksiyalari

a)
h)
13-iasm. Qiyshiq egilish: a* to 'g 'ri to'itburchak ko'ndalang kesimli elementni qiyshiq 
egilish holatida yuklamaning tarqalishi; b- kvadrat ko'ndalang kesimli elementlarda 
o'qdan eng chet nuqtasigacha bo'lgan masofani aniqlash; 
a- qiyalik burchagi; q^, q j  yuklamaning x va >> o‘qlah bo'yicha tashkil 
etuvchilari.
Qiyshiq egilishda ko'ndalang kesimning eng kichik qiymatlari: 
h 
^
mustahkamlik bo'yicha — - C t g a ; deformatsiya bo'yicha esa 
b
— -
dan aniqlanidii mumkin.
D
Ko'ndalang kesimi kvadrat shakldagi elementlar qiyshiq egilishga ishlamay- 
di. Chunki, ular zo'riqishning ta ’sir tekisligida deformatsiyaianadi, lekin shunga 
qaramasdan kuchlanish qiyshiq egilish formulasi yordamida ani(^anadi(/56-rasm):
M . + M.
w
< R .
(
2
.
26
)
Siqilib - egiluvchi elem entlar. Eguvchi moment va markaziy qo‘yilgan 
bo'ylama siquvchi kuch ta’sir qilgan holatlarda elementlar siqiliái - egilidiga ishlay- 
di, ya’ni nomarkaziy siqilish yuzaga keladi. Eguvchi moment nomarkaziy qo'yilgan 
siquvchi kuchdan va ko'ndalangyuklamadan hosil bo'ladi.
Siqilib-egiluvchi yt^'och konstruksiyalarini hisoblashda chegaraviy kuchla­
nishlar nazariyasi qo'llaniladi. Bu nazariya professor K.S,Zavriyevtcmcnidan tak- 
lif etilgan. Bunga asosan chegaraviy kuchlanish hisobiy (^shilikka teng bo'lgan 
holatda, steijenningyuk ko'tarish qobiliyatiyo'qoladi. Mazkur nazariyaning ustu­
voriik nazariyasiga nisbatan an i^ik d arajaá kichik, lekin usoddayechim beradi.
Sterjenning bikrligi chekli bo'lganligi udiun, u eguvchi moment ta’sirida egiladi.
7-4-rasmda ko'ndalang va bo'ylam a kuchlardan hosil bo'ladigan eguvchi 
momentlar vakuchlanishlaming epyuralari keltiri^an.

---

l4-rasm- Siqilib egiluvchi elementning 
egilishi:
a* ishlash sxemalari va eguvchi moment 
epyuralari;
¿
1
- normal kuchlanishlar epyuralari.
Bu holda markaziy qo'yilgan si­
quvchi kuch ek stsen trisitetg a ega 
boiadi va u sterjenning deformatsi- 
yasi qiymatiga tengdir. Buning nati­
jasid a qo‘sh im ch a m om ent hosil 
b o ia d i- Bo‘ylam a k u chdan hosil 
boiadigan qo'shim cha eguvchi mo­
ment ta ’sirida deformatsiya yanada 
ortadi. Eguvchi moment va egilish bii 
qancha vaqt birligi davomida ortib
boradi va keyin yo'qoladi.
Sterjenning umumiy egilishi va egri chiziq tenglamasi nom a’lum, shuning 
uchun chegaraviy kuchlanishlar formulas! yordamida cr ni birdaniga aniqlab 
bo‘lmaydi.
N • Y
(2.27)
b)
a
M
»
'■ I Í
f
1
N
a- = — + — 2. 
‘ 
F
W
W
Umumiy eguvchi moment
M , = M , + N ■ y (2.28)
(27) va (28)-tenglamalarda uchta nom aium cr, y, M lar mavjud. Shuning 
uchun yana bitta qo‘shimcha tenglama tuzish lozim,
Ma’lumki, hai qanday egri chiziqpi (ptor ko‘iinishda ifodalash mximkin. Bu 
m aiu m chegaraviy shartlarga javob berishi kerak. Bunday shartlarga quyidagi 
trigonometrik qator javob beradi:
, sin^Dc 
, smlTDc 
, sin 3 ^ c
y = l ----- ;— + f , ------ :-----+ I -------^— +
(2.29)
I 
I 
I
Simmetrik yuklama ta’sir qilgan holatda qatoming birinchi hadi 95+97% aniq- 
lik beradi. U holda qatoming birinchi hadi bilan chegaralansa ham boiadi.
sin;ïx
y = ^i-
/
(2.30)

---

(2.31)
Lekin qo‘shimcha f ^ noma’lum yuzaga keldi. Qurilish mexanikasidan 
ma’hnnki,
d x ' 
EJ
Egri chiziqtenglamasini ikki marta differensiallash orqali quyidagi ifodani 
hosil qilamiz,
d^y 
. ;r^ 
. 7T-X
= fi • - 2 - - s i n ——
(2.32)
dx
I
Yuqoridagi 2.31. va2.32.lenglamalamitenglasak, qiiyidagi tenglik hosil bo'ladi: 
M„ 
,
. ^ - x
(2.33)
Endi M ^vaylai qiymatiarini steqenning umumiy egiluvchi momentini aniqlash 
formulasiga qo‘yamizva bir necha aylantirishlami amalga oshiramiz. Bunda: