0 ‘zbekiston Respublikasi Oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi S. J. R a z z o q o V yog‘och va plastmassa konstruksiyalari

N .- c t g 2 a
№ = — — 5 —
, 
(9.12)
2 sm a
Sterjeniardagi siqilish zo'riqishining qubbani hosil qiluvchi yo'nalishidagi 
teng ta ’sir etuvchisi;
N t = N , - c t g a
(9.13)
Teng ta’sir etuvchini arkaga mahkamlanadigan to'sham aning bo'ylama tax­
tasi qabul qiladi, Har bir ¿> - kenglikdagi taxtani arkaga m ah k am lash uchun zarur 
boiadigan mixlar semi quyidagicha aniqlanadi:
(914)
buyerda: 
m ixlar soni; A -tax ta eni; 
teng t a ’sir etuvchi bo'ylama 
kuch; r ^ - m ix n i yuk ko'tarish qotttliyati, A5 - tttta asosiy steijenni oraliq bo'yicha 
gorizontal proyeksiyasi.
Uch qatlamli qubba - aluminiy qoplamali va o ita s id a penoplasrt qatlamli pli- 
talardan egriligi bilan ferqlanadi. Shakli bo'yicha segmentli, k o' rsatkichsimon tort­
qichli yoki tortcpchsiz bo'lishi va zo'riqishlam i devorga yoki poydevorga uzatishi 
mumkin. Bu qubbalar yelimlangan 
och segmentli arkalar hisobiy sxemalaridan 
foydalanib hisoblanadi.
Yelimlangan yog'och gumbazlar katta oraliqli jam oat binolarining t o m y t ^ a -
laridaqo llaniladiganeng samarali konstruksiyalardanbiri hisoblanadi. Ulamingdi- 
ametilaii 50 meirdan IOOmeirgacha,bälandli^csa l/6 d a n
/ /2 gacha diametrga 
nisbatan bo'lishi mumkin. U larko'pinchasferasirrw n shaklda bo'ladi. Konstruksi- 
yasini turiga qarab qobirg'ali, qobirg'a - halqdi, to 'rli va qobirg'a-to'rh bo'ladi,
Q obirg'a gumbaz -yoy bo'yicha egilgan yelim langan y o g 'o ch qobirg'adan, 
m eridian bo'yicha bir-biridan bir xil masofada qo'yilgan q obirg'alardan tashkil 
topgan 
(5 9 a - rasm).
Ularda ikkita, yuqori va tag qismida tayanch h alq ala ri b o'ladi. Yuqoridagi 
uchida yog'och yoki m etall tayanch halqa, quyi uchida esa k o ' pincha temirbeton 
layanch halqa bo'ladi. Q obirg'alarga yog'och to 'sh am a va sarrovlar yoki yelim­
fanerli to'sham alar mahkamlanadi. Arkasimon qobirg'alar bir necha joylaridan tom bog'lovchilari yordamida bir - biriga bog' lanadi.

---

J9-rasm. Yelimlangan yog'och gumbaz; 
a •
qobirg’ali; 
b -
qobirg'a-halqali; 
1 -
qobitg‘a ;
2 ■
yuqori uchidagi halqa; i • poydevordagi tayanch halqasi; 
4 -
oraliq halqasi;
5
- bog'lovchiiar, 
6
* qobirg'ali gumbaz qobirg'asining hisobiy sxemaa; 7 - xuddi shunday,
h ^ a s im o n gumbazning.
Q obirg‘a -h a lq ali gumbaz 
(59b - rasm)
qobirg'ali gumbaz kabidir. F acpt bu 
turdagi gum bazlarda oraliq gorizcmtal halqalar mayjuddir. Halqa vazifasini to 'g 'ri 
chiziqli butun y o g 'o c h yoki yelim langan yog'och to'sin lar bajaradi va ular 
ko'pburchaklam i hosil qiladi, Halqa to'sinlar qobirg'a -halqali gumbazni fezoviy bir 
butun b o iib ishlashini ta ’minlaydi. Q obirg'a - halqali gumbazni yuk ko'tarish qo­
biliyati, halqasiz qobirg'ali gumbazning yuk ko'tarish qobiliyatidan kattadir.
Q ob irg 'ali gum baz fazoviy sterjenli konstruktsiya sifatida asosan xususiy 
og'irligi va qor yuklam asi ta ’sirlariga hisoblanadi- Arkasimon qobirg'alar shartli 
ravishda uch sham irli arkalam ing tatta tekislikdagi ikki yarim arkasi sifatida cprala- 
di. Tashqi y u klam alar uchburchak epyurasi bo'yicha ta'sir qilib, tegishli yuk may- 
donlari bilan tayanchda maksimal, uchida esa nolga teng bo'ladi. Statik hisob 
natijasida qobirg' a k o'ndalang kesim o' Ichamlari aniqlanadi va siqilish-egiiishga 
ishlovchi y o g 'o c h elem entlarini hisoblash form ulalari yordamida mustahkam ligi 
tekshiriladi.
n o

---

Qobirg'a-halqali gumbazlar fazoviy statik noaniq sterjenli konstruksiyalar kabi 
ishlaydi va ular ham qobirg'ali gumbazlardagi yuklamalar ta ’siriga hisoHanadi. Sta­
tik hisoblashda qobirg'alam i shartli uch sham irli arkalam ing yarim arkasi sifatida 
qaraladi, faqat hal(^lar birikkan joyiarida qo'shimcha gorizontal tayanchlami siqil­
ish -egilishga tekshirish orqali anic^anadi. Halqa sterjenlarini ustivorligini hisobga 
oigan holda siq ilisl^ a tekshirish orqali ko'ndalang kesim o 'lcham lari tanlanadi. 
A gartom to'sham asi ularga mahkamlanadigan bo'lsa, ular siqilish-egilishholatiga 
hisoblanadi. Tayanchdagi va uchidagi halqalar siqilishga yoki cho'zilishga ishlay­
di va hisoblanadi.
To'rli yelimlangan yog'och gumbazlar sferasimon sirt ustida to 'r hosil qilgan 
ko'rinishda bo'ladi. Bu to 'rla r uchburchakli yoki beshburchakli yacheykalardan 
tashkil topgan b o'lishi mumkin. Bu gumbazlarda q o b irg 'a la r va eng yuqoridagi 
tayanch halqa bo'lmaydi. T o'rli gumbaz konstruksiyasi tayanch poydevordagi 
halqaga mahkamlanadi. Bu konstruksiyalarni hisoblashda ham doimiy va vaqtin­
chalik qor yuklamalari e ’tiborga olinadi. T o'r sterjenlarini siqilishga ishlashidan 
kelib chiqqan holda, sferasimon qubbalar hisobidagi m om entsiz nazariya yordami­
da hisoblanadi. Bunda faqat xalqa va meridian zo 'riq ish la ri aniqlanadi, hosil 
bo'ladigan bo'ylam a kuchlam i topiladi. Sterjenlarda b undan tashqari tom yopma 
elementlaridan hosil bo'ladigan eguvchi momentlar ham aniqlanadi va ko'ndalang 
kesim o'lcham lari siqilish-«gilish holatida tanlanadi h am da tekshiriladi. T o'rli 
gumbazlarda hal(^ cho'zilishga ishlaydi va cho'zilishga hisoblanadi.
Qobirg'a-to'rh yelimlangan yog'ochli gumbaz qobirg'ali gumbazga o'xsJiaydi. 
Bunda qobirg'alar orasida aylanma-to'rli yoki to'rli gumbazlardagi kabi to'r bo'ladi. 
Bu gumbazlar xuddi qobirg' alilardagi kabi holatlarga ishlaydi va hisoblanadi.
Uch qatlam li y ig 'm a la r y ig 'm a shakl k o n stru k siy a li tom yopm alarda 
qo' llaniladi. Ular tekis ta n o n lard an tashkil topgan bo ' ladi va bu tomonlar bir -biri 
bilan burchak ostida biriktirilgandir. Y ig'm alar qatlam i tarkibi: quyi va yuqori alu- 
m iniyli qoplamalar va orasida issiqlik saqlagich vazifasini o'taydigan penoplast. 
Bu yig'm alar fazoviy konstruksiyalar turiga kiradi va