0‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta'lim vazirligi s. M. MahKamov, K. S. Mahmudjonova

Achchiq bodomning xushbo‘y suvi (Aqua Amygdalarum amararum). Achchiq bodomning xushbo'y suvi sovuq usulda moysizlantirilgan achchiq bodom mag'zi kunjarasidan olinadi:
Semenum Amyqdalarum amararum

12 g xomashyo jips berkitiladigan idishga solinadi. ustiga 20 qism xona haroratidagi suv quyilib, aralashtiriladi va 12 soatga qoldiriladi. Bunda mag'izdagi emulsin fermenti amigdalin glikozi- dini benzaldegidsiangidrin va glukozaga parchalaydi:

снз


CN
сн исцН i_?О|и+2H_?o с_йн₅ c н - aCfcHijUe
он
Benzaldegidsiangidrin qisman benzoy aldegid va vodorod sia- nidga parchalanadi:


12 soatdan keyin massa suv bug‘i bilan haydash asbobiga o'tkaziladi (16-rasm).



16-rasm. Haydash asbobi.
Bunda bug' bilan uchuvchan moddalar ajralib chiqadi va sovut- kich orqali o'tib, uch qism etil spirti solingan qabul idishida 12 qism bo'lguncha yig'iladi. Ikkinchi idishga yana 3 qism mahsulot haydab oiinadi. Keyin ikkala idishdagi mahsulot tarkibidagi vodo- rod sianid miqdori aniqlanadi.
Tayyor mahsulotda sianid kislota 0.1 %, etil spirti 20-22 % boMishi kerak. Agar mahsulotda ular me'yoridan ko'p bo'lsa. quyi- dagi tenglama yordamida 20 % li spirt bilan suyultiriladi:
B '
bunda:
X - me'yoridan ortiqcha vodorod sianid saqlagan mahsulotni suyultirish uchun qo'shiladigan 20 % li spirt miqdori. mk
A - haydab olingan mahsulot miqdori, ml;
B - DF bo'yicha tayyor mahsulotdagi vodorod sianid miq- dori, %;
C- haydab olingan mahsulotdagi vodorod sianid miqdori, %.
Xomashyo sifatida sovuq usulda yog'sizlantirilgan ach- chiq bodom mag'zi kunjarasi olinishidan maqsad. uning tarkibi- da emulsin fermenti bo'lib, u xomashyo tarkibidagi amigdalinning benzaldegidsiangidrin va glukozaga parchalanishini ta'minlaydi. Xomashyo issiq usulda yog'sizlantirilganda esa bu ferment par- chalanib ketadi.
YigTsh idishidagi etil spirti tarkibida benzaldegidsiangidrin va erkin vodorod sianid saqlaydi.
Issiq usulda yog‘sizlantirilgan achchiq bodom mag'zidan ham preparat tayyorlash mumkin. Buning uchun issiq usul bilan olin- gan kunjaradan II qism olib. unga I qism sovuq usulda olingani qo'shiladi va yuqoridagidek tayyorlanadi. Achchiq bodomning xushbo‘y suvi o'rniga taflon o'simligi bargidan olingan taflon suvi (Aqua laurocerasi) ishlatiladi. Xuddi shu maqsadda danak-
li mevalar (shaftoli. olcha va hokazolar) mag'zidan ham foydala- nish mumkin.
Bu usulda mahsulot tayyorlab mamlakat ehtiyojini qondirish katta qiyinchiliklar tug'diradi. 99,9 % suvdan iborat bo'lgan mah- sulotni uzoq masofalarga tashish maqsadga muvofiq emas. Bundan tashqari, tayyorlash jarayonida haydash asbobidagi sovutkichdan to‘plagichga o‘tish joylari kumush bilan qoplangan bo'lishi kerak. aks holda erkin vodorod sianid hisobiga noxushliklar (asbob qism- larining yemirilishi) ro'y berishi mumkin.
Achchiq bodom suvini uning konsentratidan tayyorlash ma'qulroq. Achchiq bodom efir moyining 95 % li spirtdagi erit- masi (1,6 % vodorod sianiddan iborat) dorixona sharoitida 45 % li spirt bilan 1 : 16 nisbatda suyultirib ishlatiladi. Bu rangsiz, deyar- li tiniq. achchiq bodom hidi kelib turadigan, biroz nordon reaksi- yaga (metiloranj bo'yicha) ega bo'lgan suyuqlik. Tarkibida vodo- rod sianid miqdori 0.09-0.11 % boTib, shu jumladan erkin hol- dagisi 0.02 % dan ortiq bofimasligi kerak. Ehtiyotlik bilan ,.B" ro'yxatidagi og⁴zi yaxshi berkitilgan shisha idishlarda salqin joy- da saqlanadi. Og'riq qoldiruvchi va asabni tinchlantiruvchi dori sifatida ishlatiladi. Preparatni saqlash shartiga rioya qilinmasa yoki koTsatilgan muddat saqlangan boTsa, benzaldegidsiangid- rin gidrolizga ofiishi mumkin. Hosil boTgan benzaldegid oksid- lanib. polimerlanishi natijasida benzoin hosil qilishi mumkin. Bun- da suyuqlik loyqalanib. hidida o'zgarish paydo boTadi va benzoin kristall holida cho'kmaga tushadi.