1 – ish. Suvarak /Blatta orientali ning tashqi tuzilishi. Kerakli jihozlar

46–rasm. Hasharotlar 
mo’ylovining turli shakllari: 
1–xivchinsimon; 
2–ipsimon; 
3–munchoqsimon; 
4–arrasimon; 
5–taroqsimon; 
6–to’g’nag’ichsimon; 
7–boshsimon; 
8–plastinkasimon; 
9–tizzasimon; 
10–taroqli tizzasimon; 
11–patsimon; 
12–tukchali. 
Hashoratlarning oyoqlari ularning yashash sharoitiga ko‘ra va bajaradigan 
vazifasiga qarab turlicha shaklda bo‘lishi mumkin. Suvarakning oyoqlari yugurishga 
moslashgan. Ularning panja qismi nisbatan uzunroq bo‘ladi. Yugurishga 
moslashgan oyoqlarni yana uy pashshalarida, qo‘ngizlarda ham uchratish mumkin. 
Yugurishga moslashgan oyoqlarning panja qismi biroz yassilangan bo‘lib, 
"yostiqcha" hosil qiladi. Yostiqchalarning usti har xil tirnoqlar bilan qoplangan 
bo‘ladi. Masalan, uzun–tumshuq qo‘ngizlarning yurish oyoqlari. Bu ikkala tipdagi 
oyoqlarning panjalarida o‘ziga xos moslamalari bor. Tirnoqchalarining ostida yupqa 
xitin bilan qoplangan pulvilla – «yostiqcha» joylashgan bo‘lib, u substratga 
yopishish uchun xizmat qiladi. 

---

Hashorat silliq substratda pastdan yuqoriga yoki qarama–qarshi tomonga 
harakatlanganda tirnoqchalarining orasi ochiladi va pulvilla substratga yopishadi. 
Hashoratlarning sakrashga moslashgan keyingi oyoqlarida son uzun va 
yo‘g‘onlashgan bo‘ladi. Sakrash uchun uchinchi juft oyoqlari xizmat qiladi. Bunday 
oyoqlarni to‘g‘ri qanotlilar turkumining vakillarida va burgalarda uchratish mumkin. 
Suv muhitida yashaydigan hashoratlarning keyingi juft oyoqlari suzishga 
moslashgan. Ularning panja qismi (kafti), ba’zan esa boldir qismi ham yassilangan 
va to‘qchalar bilan qoplangan bo‘ladi. Ular hashorat suvda suzgan paytida eshkak 
vazifasini bajaradi. Bunday tuzilgan oyoqlar suv qo‘ngizlarida uchraydi. 
Changallab tutuvchi oyoqlarda son, boldir uzun bo‘lib, ularda xitindan iborat 
mayda «tishchalar» bor. Boldir songa kelib qisilgan paytida hashoratlar o’z o’ljasini 
shu oyoqlari yordamida qisib ushlab oladi. Beshiktervatarlarning birinchi juft 
ko‘krak oyoqlari shunday tuzilishga egadir. Tuproq orasida yashaydigan 
buzoqboshining, go‘ng qo‘ngizlarining va po‘stloqxo’rlarning birinchi juft oyoqlari 
kovlashga moslashgan. Bunday oyoqlarni tashkil qilgan hamma organlari qisqa va 
kengaygan. Ular kurakcha shaklida bo‘ladi. Panjasi esa qisqargan bo‘ladi. 
Yig‘uvchi yoki to‘plovchi oyoqlar o‘simliklarning gulchanglarini yig’ishga va 
tashishga moslashgandir. Bunday hashoratlarning keyingi juft oyoqlarining boldir 
qismida to‘qchalari bo‘lmaydi. Lekin uning ikki yon tomonida uchi qayrilgan mayda 
to‘qchalar bo‘lib, ular savatcha hosil qiladi. Panjaning birinchi bo‘g‘imi kengaygan 
va uning ichki tomoni tirnoqlar bilan qalin qoplangan bo‘lib, u cho‘tkacha hosil 
qiladi. Buning yordamida asalari o‘zining tanasiga yopishgan gulchanglarini yig‘ib 
oladi. 

---