1 – Laboratoriya ishi Mavzu

Laboratoriya jumısın orınlaw ushın ulıwma maǵlıwmatlar.
Islep shıǵarıw ımaratlarındaǵı jumıs orınlarındı jaqtılandıriwde tungi payıtlarda tábiyiy jaqtılıq bolmaǵanlıǵı ushın jasalma jaqtılandıriw sistemalarınan paydalanıladı. Isletiliwine kóre jasalma jaqtılandıriw tómendegilerge bólinedi :
1) jumısshı
2) buzulish júz bergende ( avarıyalı )
3) adamlar hám materiallıq baylıqlardı evakuatsiya qılıw
4) qorǵaw ushın mólsherlengen
5) gezekshi
Jasalma jaqtılandıriwdiń qoyındaǵı usılları ámeldegi:
1) ulıwma
2) quramalı
3) jergilikli
Islep shıǵarıw binalardı ulıwma jaqtılandıriwde shıralar bınanıń joqarı bólegine ornatılıp, bınanıń eki bólegi bir tegisde yamasa úskenelerdi jaylastırıwdı esapqa alǵan halda yoritiladi. Islep shıǵarıw binalardı quramalı jaqtılandıriwde, ulıwma jaqtılandıriwge ko'shimcha túrde jumıs jayların jergilikli jaqtılandıriw dáreklerinen paydalanıladı. Quramalı jaqtılandıriwden paydalanilganda qandayda bir bir jumıstı orınlaw ushın Mólsherlengen jaqtılandıriw normaın 10 % ulıwma shıralar, qalǵan 90 % jergilikli shıralar járdeminde ámelge asıriladı.
Jergilikli jaqtılandıriwde yoritgichning jaqtılıq aǵımı oǵada anıqlıq talap etetuǵın jumıstı atqarap atırǵan úskenege jóneltiriledi. Quramalı jaqtılandıriw usılı oǵada anıqlıq 1-4 taypa jumısların orınlawda qollanıladı. Jasalma jaqtılandıriw dárekleri retinde qozlanıwshı hám gaz gazarazryadli shıralar yaǵnıy lyuminessent shıralardan paydalanıladı.
Qozlanba shıralar házirgi waqıtta eń kóp tarqalǵan jaqtılıq dáregi esaplanadı. Bunıń tiykarǵı sebebi olardıń dúzilisin ápiwayılıǵı, isletiliwin qolaylıǵı, janıw dáwirdiń tezligi, qosımsha úskenelersiz tok dáregine jalǵaw múmkinligi, kernewdi minamal muǵdarda tomenlegeninde de islew qábiletin joǵatmasligi, átirap tábiyiy ortalıq tásirine baylanıslı emesligi bolıp tabıladı. Usınıń menen birgelikte qozlanıwshı shıralar da málim bir kemshiliklerden jıraq emes. Bulardan túpkiliklileri: xizmet kórsetiw múddetin kamligi yaǵnıy 1000 saattı quraydı, paydalı jumıs koefficiyenti oǵırı tómenligi ulıwma qabıl etetuǵın energiyanı 4% kek kórinetuǵın jaqtılıq nurni tashkil etip, qalǵanı ıssılıqqa aylanadı, shıranıń ústki bóleginde temperaturasın joqarılıǵı (isletilingennen keyin 3-5 minut ótkennen keyin temperatura 300-350 °S den artıp ketedi), shıradan tarkalayotgan nurlar quramında qızg'ish hám sarı nurlardıń bar ekenligi bolıp tabıladı. Bul shıralardıń nur beriw dárejesi júdá tómen 20 -25 LM / vT. Házirgi waqıtta qollanılatuǵın gazarazryadli shıralar qozlanıwshı shıralarǵa salıstırǵanda málim bir unamlı ayrıqshalıqlarǵa iye, atap aytqanda bul shıralardıń nurlanıw dárejesi ádewir ulken bolıp, 50 den 100 LM / vT ge shekem, xizmet kórsetiw múddeti 800-1400 saatǵa shekem. Bul shıralarǵa toldırılǵan inert gazlar, metan puwi muǵdarın ózgeriwi esabına qálegen spektrdagi nurlardı alıw múmkin. Jumıs jayın sapalı jaqtılandıriw kóp tárepten shıralardı tuwrı tańlawda olardı ornatıw hám jaqtılıq aǵımın jóneltiriwge baylanıslı boladı. Shıralar tómendegi kórinislerde boladı : ashıq, qáwipsizliklengen, jabıq, namdan hám jarılıwdan qáwipsizliklengen hám taǵı basqalar.
Sanaat kárxanalarında islep shıǵarıw binalardı jaqtılandıriw ushın PPD-200, PPR-200, BvG-200, Nv-15, NG-200, LDS-20, LD-20, LB-30, LBS- 40, LDS- 80 kúndizgi shıralardan paydalanıladı.
Laboratoriya jumısın ótkeriw ushın qollanılatuǵın ásbap hám úskeneler.
Súwret

2. Jasalma yoritilishni izertlew Súwret 1. Lyuksmetr Yu-116 1- fotoelement; 2-galvanometr; 3- jaqtilaniwshi uskene K 4- jaqtilaniwshi uskene T 5- jaqtilaniwshi uskene M

ushın tájiriybe apparatı sxeması 1- Shtativ; 2-yoritgich; 3-6 -qozlanba shıra 4-Lyuminessent lampa ; 5-boks; 7-10 -fotoelement;8-reńli plastinka 9 -alınatuǵın panel;10 - galvanometr

Lyuksmetr Yu-116 dıń galvanometri eki ólshew kórsetkishinen ibarat bolıp, birinshisi (0-30 ), ekinshisi (0-100) lyuksgacha bolǵan kórsetilgenlikti ólsheydi.
Galvanometrda ikkita tugmacha mavjud, chap tugmacha bosilganda (O-3O)gacha o’ng tugmacha bosilganda (0-100) lyuksgacha yoritilganlik o’lchanadi. Yu-116 lyuksmetrning o’lchashdagi yo’l qo’yilishi mumkin bo’lgan xatolik faqat asbobning mili kichiq miqdorda og`ganda eng katta qiymatga ega bo’ladi. TTTu sababli har qaysi shkalada o’lchashning boshlanishida ruxsat etiladigan nuqtalar qo’yilgan bo’lib, bu nuqtalar ( 0-30 ) ko’rsatkichi uchun 20 raqamiga to’g`ri keladi. Juda katta miqdordagi yoritilganlikni o’lchash uchun (100 lk dan ortiq) fotoelementga yorug`likni (M) 10 marta kamaytiruvchi, (R) 100 marta kamaytiruvchi, (T) 1000 marta kamaytiruvchi, yorug`likni yutuvchi maxsus o’rnatmalar o’rnatiladi. Yarim sfera shaklidagi yorug`lik tarqatuvchi K o’rnatma oq plastmassadan yasalgan konussimon moslama bo’lib yorug`lik nurini fotoelementga xatoliklarini bartaraf etish uchun qo’llaniladi. K o’rnatma M, R va T o’rnatmalarning birortasi bilan birlikga qo’llaniladi Agar K va M o’rnatma o’rnatilganda galvanometr ko’rsatkichi Yuga, K va R o’rnatmasi o’rnatilganda 100 ga, K va T o’rnatmasi o’rnatilganda lyuksmetr galvanometrining ko’rsatkichi 1000 ga ko’paytiriladi.