1- lekciya. Operatsion sistema qáwipsizligi Joba

Pútinlikti buzıw. Bul qaǵıydabuzarlıq maǵlıwmatlardı ruxsatsız ózgertiwdi óz ishine aladı. Bunday hújimler, mısalı, gúnasiz tárepke juwapkerlikti tapsırıw yamasa zárúrli kommerciya programmasınıń dáslepki kodın ózgertiwge alıp keliwi múmkin.
Múmkinshilikti buzıw. Bul qaǵıydabuzarlıq maǵlıwmatlardı ruxsatsız joq etiwdi óz ishine aladı. Web sayttı aynıwı bul túrdegi qáwipsizlik aynıwınıń keń tarqalǵan úlgisi bolıp tabıladı. Xızmetti urlaw. Bul qaǵıydabuzarlıq resurslardan ruxsatsız paydalanıw menen baylanıslı. Mısalı, buzıwǵa qaratılǵan (yamasa kirisiw programması ) fayl serveri wazıypasın atqaratuǵın sistemaǵa demondı ornatıwı múmkin.
Xızmetti biykarlaw etiw. Bul buzılıw sistemadan nızamlı paydalanıwdıń aldın alıw ushın mólsherlengen. Xızmetti biykarlaw etiw (DOS - Denial of service) hújimleri geyde tosınarlı boladı. Buzıwǵa qaratılǵanlar qawipsizlikti buzıwda bir neshe standart usıllardan paydalanadılar.
Sistemanı qorǵaw ushın tórt dárejedegi qawipsizlik ilajları kóriliwi kerek:
-Fizikalıq. Kompyuter sistemaların óz ishine alǵan sayt yamasa saytlar zıyanlı yamasa jasırın buzıwǵa qaratılǵanlardan fizikalıq qorǵalǵan bolıwı kerek. Mashina bólmeleri de, mashinalarǵa kiriw ruxsatına iye terminallar yamasa jumısshı stansiyalar da qawipsiz bolıwı kerek.
-Insan. Avtorizatsiya ıqtıyatlılıq menen orınlanıwı kerek, sistemaǵa tek tiyisli paydalanıwshılar kire alıwın támiyinlew. Soǵan qaramay, hátte kepillikli paydalanıwshılar hám taǵı basqalarǵa olardıń sistemaǵa kirisiw huqıqlarınan paydalanıwǵa ruhsat beriw ushın (mısalı, para ornına ) " usınıs etiliwi" múmkin.
-Operatsion sistema. Sistema tosınarlı yamasa kózkóreki buzılıwlardan ózin qorǵawı kerek. Mısalı, stektiń tolıp qalıwı ruhsatsiz processti baslawǵa múmkinshilik beriwi múmkin.
-Tarmaq. Zamanagóy sistemalardaǵı kompyuter maǵlıwmatlarınıń kópshiligi menshikli kiriwge berilgen liniyalar, Internet sıyaqlı jalǵanıw liniyalari, sımsız jalǵanıwlar yamasa kommutatsiya liniyalari arqalı uzatıladı. Tarmaqta uzatılıp atırǵan maǵlıwmatlardı tutıp alıw kompyuterge kiriw sıyaqlı zıyanlı bolıwı múmkin.

Qadaǵalaw sorawları

1. Kompyuter qáwipsizligi ne?
2. Operatsion sistema qáwipsizligi ne?
3. Qawipsizliktiń qanday talapları ámeldegi?
4. Informaciya qáwipsizligi qaǵıydaları.