1- ma’ruza kirish

                                                       f
kk
 

 q
2

 (4

0 
l
2
),                                    (12.6) 
bunda l-zarrachani zaryadi va uni ko‗zguli ko‗rinishi orasidagi masofa, m. 
 
agar sfera shaklli zarracha elektrodda yotgan bo‗lsa va uning zaryadi sirtga 
tekis taqsimlangan bo‗lsa, ko‗zguli ko‗rinish kuchi, n: 
                              f
kk
 

 q
2

 (16 

 

0 
r
2
).                                                   (12.7) 

---

72 
 
 
zaryadlangan  zarrachani  elektrodga  tegishi  erkin  zaryadlarni  qayta 
taqsimlanishiga  olib  keladi,  ya‘ni  zarrachani  razryalanishiga.  zarrachani  elektrod 
bilan  kontaktlangandan  keyin  ma‘lum  vaqt  o‗tgandan  keyingi  zaryadi  qoldiq 
zaryad  deyiladi,  uning  qiymati  zarrachani  elektr  o‗tkazuvchanligiga  va  u  va 
elektrod orasidagi o‗tish qarshiligiga bog‗liq. shunga binoan induktivlangan zaryad 
va ko‗zguli ko‗rinish kuchi kamayishadi. 
 
ko‗zguli  ko‗rinish  kuchi  elektrod  sirtida  o‗tkazuvchilarga  qaraganda 
dielektrik  zarrachalarni  uzoqroq  muddat  ushlanib  turishiga  yordam  beradi. 
o‗tkazuvchi zarrachalar tezda zaryadlarini yo‗qotishadi va elektrodni tark etishadi. 
 
ponderomotor kuchi bir jinsli bo‗lmagan elektr maydondagi zarrachaga ta‘sir 
qiladi. 
 
elektr maydonga qo‗yilgan dielektrikni qutblangan molekulalarini musbat ]q 
va  manfiy  –q,  bir  birini  orasida  qattiq  aloqaga  ega  va  bir  biridan  l  masofada 
joylashgan  zaryadlar  sifatida  ko‗rish  mumkin.  bir  jinsli  bo‗lmagan  elektr 
maydonda dipolni ]q va –q zaryadlariga qiymati bo‗yicha teng bo‗lmagan  f
1
 va f
2
 
kuchlar  ta‘sir  qiladi,  chunki  zaryadlar  joylashgan  joylarda  tashqi  maydonni 
kuchlanganligi turli e
1
 va e
2
 qiymatlarga ega. natijaviy kuch: 
f
nat.
 

 q(e
1
 – e
2
) 

 ql
dl
dE
.                                  (12.8) 
 
harakatlantiruvchi f
nat.
 kuch bilan bir yo‗la dipolga aylantiruvchi moment m 
ham  ta‘sir  qiladi  va  dipolni  tashqi  elektr  maydonida  aylantiradi.  agar  vaqtni 
boshida  dipol  o‗qi  maydon  yo‗nalishiga  perpendikulyar  bo‗lsa,  u  avval  aylana 
boshlaydi, chunki f
nat.
 kuch bunda nolga teng, aylantiruvchi moment esa maksimal 
qiymatga  ega,  keyin  dipol  bir  yo‗la  aylanib  turib,  maydonni  kuchlanganligi  eng 
katta joyga o‗tadi. dipol maydon bo‗ylab orientirlangan vaqtga kelib aylantiruvchi 
moment nolga teng bo‗ladi, harakatlantiruvchi kuch f
nat.
 esa maksimal qiymatgacha 
ko‗payadi. 
 
ponderomotor  kuchi,  n,  tashqi  elektr  maydonni  bir  jinsli  emasligi  bilan 
shartlangan bo‗lib, sharsimon dielektrik zarracha uchun: 
                                f
p

 4

0
r
3
,
2
1
2
1
dx
dE
E
r
r
r
r






                                                      (12.9) 
bu  erda: 

r1
  va 

r2
-zarracha  va  muhitni  nisbiy  dielektrik  singdiruvchanligi;  r-
zarrachani  radiusi,  m;  e-elektr  maydonni  kuchlanganligi,  v

m; 
dx
dE
-elektr  maydon 
kuchlanganligini maksimal o‗zgarish yo‗nalishidagi hosilasi. 
 

r2

r1
-ligida kuch f
p
 manfiy ishorada bo‗ladi va zarracha maydonni minimal 
kuchlanganlikka  ega  xududiga  itarib  chiqariladi; 

r2

r1
-ligida  zarracha  maydonni 
maksimal  kuchlanganlikka  ega  xududiga  harakatlanadi.  separatsiyalovchi 
mashinalarda bir jinsli bo‗lmagan elektr maydon havo muhitida hosil qilinadi, bu 
muhit uchun 

r2

1, ponderomotor kuch 
                                  f
p
 

 4

0
r
3
.
2
1
1
1
dx
dE
E
r
r




                                                    (12.10) 
 
elektr o‗tkazuvchi zarrachalar uchun 

r1

 va: 

---

73 
 
                                f
p

 4

0
r
3
.
dx
dE
E
                                                       (12.11) 
 
bir jinsli elektr maydonda de

dx

0 va, demak, ponderomotor kuch nolga teng. bir 
jinsli  bo‗lmagan  elektr  maydonda  ponderomotor  kuch  elektrodlar  yonida  o‗zini 
bildiradi  va  ulardan  uzoqlashgan  sari  kamayadi.  bunda  ponderomotor  kuchlar 
zaryadlangan 
va 
zaryadlanmagan 
zarrachalarga 
ta‘sir 
qiladilar.kulon, 
ponderomotor va ko‗zguli ko‗rinish kuchlarini natijaviy ta‘siri bir jinsli bo‗lmagan 
elektr maydondagi zarrachani harakatlanishini va orientatsiyasini belgilaydi. ko‗p 
xollarda kulon kuchi asosiydir.