1- ma’ruza kirish

Chiziqli elektr motor 
    Muvaffaqiyatga  erishgunga  qadar  turli  mamlakatlar  olimlari  va 
dizaynerlarining  ko'p  yillik  mehnati  talab  etildi.  Xususan,  Yaponiyada  jadal  ish 
olib  borildi,  u  erda  birinchi  marta  elektromagnit  haydovchi  (allaqachon  chiziqli 
haydovchi  sifatida)  ultra  yuqori  tezlikda  harakatlanadigan  poezdlar  uchun 
harakatlanuvchi  sifatida  muvaffaqiyatli  ishlatilgan.  Metallga  ishlov  beradigan 
dastgohlar  uchun  chiziqli  drayverlarni  yaratishga  urinishlar  ham  bor  edi,  ammo 
ularning kamchiliklari bor edi: ular kuchli magnit maydonlarni yaratdilar, o'zlarini 
qizdirdilar  va  eng  muhimi  RO  harakatida  bir  xillikni  ta'minlamadilar.  Faqatgina 
yangi  ming  yillikning  ostonasida  printsipial  yangi  chiziqli  dvigatellar  bilan 
dastgohlarni  (asosan  elektr  uchquni  (elektroerosion)  seriyali  ishlab  chiqarish 
boshlandi, bunda dastgohlarning ulkan yuqori aniqlikdagi, tezlikni boshqarishning 
keng  doirasi  bilan,  juda  katta  tezlashmalar  bilan,  bir  zumda  yagona  harakatini 
ta'minlash  bilan  bog'liq  barcha  muammolar).  teskari,  texnik  xizmat  ko'rsatish  va 
sozlash qulayligi bilan va boshqalar. 
     Aslida,  LD  dizayni  deyarli  o'zgarmadi.  Dvigatelning  o'zi  faqat  2  (!) 
Elementdan  iborat:  elektromagnit  stator  va  tekis  rotor,  ular  orasida  faqat  havo 
oralig'i  mavjud.  Uchinchi  zarur  element  -  bu  yuqori  aniqlikdagi  (0,1  mkm)  optik 
yoki boshqa o'lchov chizig'i. Busiz, mashina boshqaruv tizimi joriy koordinatalarni 
aniqlay olmaydi. Stator ham, rotor ham tekis, osongina olinadigan bloklar shaklida 
ishlab chiqariladi: stator mashinaning ramkasiga yoki ustuniga, rotor ishchi tanaga 
(RO)  biriktirilgan.  Rotor  juda  oddiy:  u  to'rtburchaklar  kuchli  (kamdan-kam 
uchraydigan)  doimiy  magnitlardan  iborat.  Magnitlar  maxsus  kuchli  keramikaning 
ingichka  plastinkasiga  o'rnatiladi,  uning  issiqlik  koeffitsienti  granitning  yarmiga 
teng.  Keramikani  samarali  sovutish  tizimi  bilan  birgalikda  ishlatish  harorat 
omillari,  kuchli  magnit  maydonlarning  mavjudligi,  strukturaning  qattiqligi  va 
boshqalar  bilan  bog'liq  bo'lgan  chiziqli  drayverlarning  ko'plab  muammolarini  hal 
qildi. 

---

98 
 
 
 
     Tezlik  va  yuklarning  barcha  diapazonida  POni  aniq  va  bir  xilda  etkazib 
berish ikkita texnik echim bilan ta'minlanadi: 
doimiy  magnitlarni  uzoq  tajribalar  davomida  aniqlangan  ma'lum  bir  sobit 
burchakka mahkamlash; 
yuqori samarali 6 fazali pulsni boshqarish tizimini (SMC tizimi) joriy etish. 
     SODIK  kompaniyasi  o'z  fabrikalarida  quyidagi  xususiyatlarga  ega 
bo'lgan  LD-larning  seriyali  ishlab  chiqarilishini  tashkil  etdi:  100-2220  mm  gacha 
uzatish  zarbasi  bilan,  maksimal  ko'chirish  tezligi  180  m  /  min  gacha,  20G  (!!!) 
tezlashishi  bilan,  berilgan  ko'chishlarning  aniqligi  bilan  (  normal  ishlashda) 
0.0001mm  (0,1  mikron)  ga  teng.  Ushbu  LDlarni  ish  paytida  isitish  xona 
haroratining  +  2  °  C  dan  oshmaydi.  Deyarli  bir  zumda  to'xtash  RO,  teskari, 
drayverni CNC tizimining buyruqlariga zudlik bilan javob berish va hk. Xuddi shu 
ishchi  tanaga  bir  nechta  chiziqli  motorlar  o'rnatilgan  (masalan,  quvvatni  oshirish 
uchun).  Shunday  qilib,  barcha  SODIK  dasturiy  ta'minot  mashinalarining  Z  o'qi 
drayveri joylashtirilgan. 
     Ko'rsatilganidek,  stator  ham,  LD  rotori  ham  juda  oddiy.  Stator 
to'rtburchaklar  blok  shaklida  yasalgan  va  dastgohning  qo'llab-quvvatlovchi 
tuzilishiga  bir  nechta  murvat  bilan  biriktirilgan.  Z  o'qi  drayverida  ikkita  statik 
mavjud. Ular vertikal slayderning ikkala tomoniga joylashtirilgan. Har bir statorga 
ikkita  stator  sovutish  tizimi  quvurlari  va  quvvat  manbai  va  boshqaruv  kabellari 
ulanadi. Rotor plitasi harakatlanuvchi aravaga (RO) qattiq ravishda mahkamlanadi. 
Z o'qi haydovchisida ikkita LD mavjudligi sababli, aravaga ikkita rotor o'rnatilgan 
bo'lib,  ularning  har  biri  o'z  statorining  qarshisida.  Maxsus  qo'llanmalar  va 
pnevmatik qarshi og'irliklar tizimi deyarli harakat qilmasdan, tashish harakatining 
mutlaq qulayligini ta'minlaydi. Miltillovchi mashinalarning X, Y o'qlari bo'ylab va 
sim  kesuvchi  mashinalarning  X,  Y,  U,  V  drayverlarida  oddiyroq  -  ularda  bittasi 
bor.