1-§. Mavzu: Geografiya nimani o`rganadi

VIII. Yangi mavzu: Qisqach mazmuni:
1.Maktab hovlisining joy planini azimutli usulda chizish. Buning uchun maktab hovlisiga chiqib, bir joyni – turish nuqtasi deb tanlaymiz va planshetda uni A harfi bilan belgilaymiz. A nuqtaga kompasni oriyentirlab olamiz. Shundan keyin maktab hovlisining har bir burchagining azimutini aniqlaymiz. Maktab hovlisi hamma joyda har xil bo`lishi mumkin. Biz misolda to`rt burchagli maktab hovlisini tanladik. Har bir burchakni B, C, D, E deb belgiladik. Endi A nuqtada turib, kompas yordamida har bir burchakka yo`nalishning azimutini aniqlaymiz. Bizning misolda C burchak azimuti 60<sup>0</sup>, E burchak azimuti 125<sup>0</sup>, D burchak azimuti 220<sup>0</sup> va B burchak azimuti 310<sup>0</sup> ekan.
Endi A nuqtadan har bir burchakkacha bo`lgan masofani ruletka yordamida yoki qadamlab aniqlaymiz. Demak, bildikki, A nuqtadan C nuqtagacha masofa 60 m, E nuqtagacha masofa 70 m, D nuqtagacha 50 m va B nuqtagacha 40 metrga ekan. Ana endi chizayotgan planimizda masshtab tanlaymiz. Bu 1:600 masshtabni tanladik, ya`ni joydagi 6 m ni biz planda 1 sm deb olamiz.
Shundan keyin maktab hovlisi planni chizmoqchi bo`lgan qog`ozimizda avval A nuqtani belgilaymiz. Keyin kompasni qo`yib B, C, D, E nuqtalar yo`nalishini belgilaymiz hamda har bir nuqtagacha bo`lgan masofani 1:600 (1 sm da 6 m) masshtab bilan o`lchab, nuqta o`rnini aniqlaymiz. Bu nuqtalarni chiziqlar bilan birlashtirsak, maktab hovlisi chizmasi hosil bo`ladi.
Mana shundan keyin maktab hovlisidagi boshqa predmetlarni shartli belgilar bilan planda aks ettirsa bo`ladi. Masaln, yo`llarni chiziqlar, daraxtlarni daraxt belgisi, o`tloqni o`tloq belgisi, gulzorni qizg`ish rang bilan ko`rsatish mumkin. Planning g`arbiy yarmida stadion, valeybol maydonchalarini tushursa bo`ladi. Joy planining bir chetiga masshtabi, shartli belgilari yozib qo`yiladi.
2.Geografik xaritalarda amaliy ishlarni quyidagi savollar yordamida o`tkazish mumkin:
1) O`zbekiston tabiiy xaritasida quyidagilarni aniqlang:
a) shartli belgilar yordamida Chirchiq, Zarashon va Surxondaryo daryolari qaysi tog`lardan oqib chiqadi? Bu daryolar qayerlarga borib quyiladi?
b) Chotqol, Turkiston, Hisor, Nurota tog`larining eng baland cho`qqilari necha metr?
d) O`zbekistonda neft, gaz, ko`mir, oltin konlari qayerlarda joylashgan?
2) O`zbekistonning siyosiy – ma`muriy xaritasidan quyidagilarni aniqlang?
a) O`zbekiston qaysi davlatlar bilan chegaraosh?
b) Farg`ona vodiysida O`zbekistonning qaysi viloyatlari joylashgan?
d) Toshkent – Termiz avtomobil yo`li O`zbekistonning qaysi viloyatlaridan o`tadi?
3) Geografik atlasdagi yarimsharlar xaritasidan quyidagi:
a) Mamlakatimiz poytaxti – Toshkentning;
b) O`zbekistonning Urganch, Buxoro, Termiz, Samarqand, Andijon shaharlarining geografik koordinatalarini aniqlang.
4) Quyidagi nomli masshtablarni soni masshtablarga aylantiring:
1) 1 sm da 5 km;
2) 1 sm da 20 km;
3) 1 sm da 50 km.
Hamma javobni “Geografiyadan amaliy ishlar daftari”ngizga yozib qo`ying.