1-§. Mavzu: Geografiya nimani o`rganadi

Fanga oid kompetensiya

Kommunikativ kompetensiya Axborot bilan ishlash kompetensiyasi

Shaxs sifatida o‘z-o‘zini rivojlantirish kompetensiyasi Umummadaniy kompetensiya

To‘g‘ri va ongli kasb tanlay olish kompentensiyasi O‘z-o‘zini baholay olish kompetensiyasi

Fan texnika yangiliklaridan xabardor bo‘lish hamda foydalana olish kompetensiyasi

8. 
   Darsning borishi:
   
   1. 
      O`quvchilar davomatini tekshirish.
      
   2. 
      O`quvchilar bilimini tekshirish uchun beriladigan savollar.
      

1. Gografik xarita deb nimaga aytiladi?
2. Izochiziq nima?
3. Chiziqli masshtab nima?
4. Oriyentirlash qanday aniqlanadi?
5. Azimut bo`yicha qanday yuriladi?
VIII. Yangi mavzu: Qisqach mazmuni:
Yer Quyosh sistemasidagi boshqa sayyoralarga o`zshab qobiqli tuzilgan. Yerni koinotdan kuzatgan fazogir nimalarni ko`radi? Yerni hamma tomondan havo bilan o`ralganligi va havo qobig`ida bulutlar suzib yurganini ko`ramiz. Bu Yerning havo qobig`i – atmosfera. Yana Yer qutblari atrofini juda katta oq dog`lar – muz va qorlar qoplab yotganini, juda keng maydonni suv – okean va dengizlar egallaganini ko`radi. Quruqlikda ham behisob ko`llar, daryolar ko`zga tashlanadi. Bular Yerning suv qobig`i – gidrosferadir.
Quruqlikda o`rmonlar, cho`llar, ekin dalalari, bog`lar, shaharlar va qishloqlar joylashgan. O`rmonlar, ekinzorlar, shahar – qishloqlar, cho`li dashtlar hamda okeanlar ostida qattiq tog` jinslari mavjud. Bular Yer po`stini hosil qiladi. Yer po`sti eng qattiq qobiqdir. Hamma jonzodlar, o`simliklar, ular yashaydigan muhit esa birgalikda biosfera, ya`ni hayot qobig`i deb ataladi.
Yerning tashqi qobiqlari ancha yaxshi o`rganilgan. Lekin uning chuqur, ichki qismi haqidagi bilimlarimiz juda kam. Yerning ichki qismini bevosita ko`rib, ya`ni uning ichiga kirib o`rganib bo`lmaydi. Yer ichki qismi vulqonlar otilganda chiqqan moddalarni o`rganish orqali, yer qimirlash to`lqinlarning tarqalish xususiyatlariga qarab taxminiy o`rganiladi. Olimlarning ma`lumotlariga ko`ra, Yerning markaziy qismida yadro (Yer mag`izi) bor. Uning diameti 7 000 km ga yaqin. Yadroni mantiya deb ataluvchi qobiq o`rab turadi. Uning qalinligi 2 900 km ga teng. Mantiyani esa Yer po`sti qoplagan. U Yer qobiqlaridan eng qattig`i bo`lib, qalinligi okeanlar tagida 5 km dan, baland tog`lar tagida 80 km gacha yetadi.
Olimlarning taxmin qilishlaricha, mantiya magniy, temir va qo`rg`oshindan iborat. Undagi harorat esa 2 000<sup>0</sup> C va undan ham yuqori. Olimlar Yer ichiga chuqur tushgan sari harorat har 1000 m da 33<sup>0</sup> C ko`tarilishini aniqlashgan. Demak, 50 km chuqurlikda harorat 1 500⁰ C ga
yetadi. Mantyaning quyi qismlari va yadroda harorat yana ham oshadi. Bunday yuqori haroratda tog` jinslari erigan, ya`ni suyuq holatda bo`lishi kerak edi. Biroq bunday emas. Chunki u chuqurliklarda bosimjuda katta. Masalan, 100 km chuqurlikda bosim Yer yuzasidagiga qaraganda 13 ming marta katta, ya`ni 1 sm² yuzaga 13 tonna kuch bilan bosadi. Shuning uchun mantiya va yadroda tog` jinslari qattiq holatda deb taxmin qilinadi.
Yer yadrosi haqida ma`lumotlarimiz yanad kam. Faqat uning radiusi 3 500 km va 4 000⁰ C atrofida ekanini bilamiz, xolos. Yerning ichki tuzulishini o`rganish insonga, uning hayoti uchun zarur bo`lgan ko`p savollarga javob topishiga yordam beradi. Masalan, foydali qazilmalar yetarlimi? Nega Yer qimirlaydi, uni oldindan aytish mumkinmi? Materiklar siljiydimi? Nega vulqonlar otiladi kabi savollarga javob topish muhim ahamiyatga egadir.