1 -mavzu: Kirish. Tarixshunoslik fani va uning vazifasi. O‘zbekistonda qadimgi davr tarixini o‘rganilishi O‘zbekistonda o‘rta asrlar tarixining o‘rganilishi. Amir Temur va temuriylar davri tarixshunosligi Reja

(hozirgi Xo’jand) Iskandar rejasi bilan qurilgan. Tarixiy manbalarning guvohlik berishicha, Chek-
ka Iskandariyada grek-makedon qo’shinlarining horib-charchagan, yarador bo’lgan yoki qarib, 
qattiq janglarga yaramay qolgan jangchilari, yaqin-atrofdan ixtiyoriy ravishda kelgan 
so’g’diyonaliklar joylashtirilgan. Shahar aholisining ma`lum qismi asirlardan iborat edi. Iskandar 
rejasiga muvofiq, bunday shaharlar makedoniyaliklarning boshqa istilolari uchun tayanch 
istehkomlariga aylanishi kerak edi. Ammo Iskandar istilochilari O’rta Osiyo xalqlarini uzoq vaqt 
asoratda tutib turolmadi. 
Miloddan avvalgi 329-327 yillarda Iskandar o’ziga qarshi bosh ko’targan So’g’diyonani uch 
marta qaytadan zabt etishga majbur bo’ldi. Ayniqsa O’rta Osiyo qabilalarining milliy qahramoni 
Spitamen boshchiligidagi vatanparvar kuchlarning istilochilarga qarshi ozodlik kurashi 
makedoniyaliklar uchun katta xavf tug’dirar edi. Uziga qarshi xalq harakatlarini bostirish uchun 
Iskandar juda ko’p harbiy va moddiy kuchlarii sarflashdan tashqari mahalliy zodagonlar bilan 
«do’stona» aloqalar o’rnatishga harakat qildi. Iskandar mahalliy zodagonlarning siyosiy ta`sirini va 
yer-mulklarini kengaytirdi. U mahalliy zodagonlarga saxovat bilan mol-dunyo, qul, cho’rilar sovg’a 
qilishdan tashqari, So’gdiyonaning boy va ta`sirli mansabdori Oksiartning qizi Ravshanak (yunon-
rim manbalarida Roksana) ga uylandi. Iskandarning Ravshanakka uylanishi uning So’g’d-Baqtriya 
zodagonlari bilan aloqalarini mustahkamlash bilan birga ularni o’z tarafiga og’dirib olishga imkon 
berdi. Iskandar mana shu yangi siyosati bilan O’rta Osiyoni batamom o’ziga bo’ysundirishga
erishdi, Shunga qaramay, Iskandarning qo’shinlari orasida uning siyosatidan norozi bo’lgan ayrim 
lashkarboshilar isyon ko’tarishga urindilar. Ammo ularning noroziligi shafqatsizlarcha bostirildi. 
Mahalliy zodagonlarning makedoniyaliklar tarafiga utishi Iskandarga O’rta Osiyodagi 
dehqonlar va chorvador jamoalari qarshiligini engishga hamda O’rta Osiyoni o’zining juda katta 
monarxiyasi qatoriga qo’shib olishga yordam berdi. Makedoniya istilochilariga ittifoqchi bo’lib 
olgan mahalliy zodagonlar O’rta Osiyo xalqlari ijtimoiy hayotining barcha sohalarida hukmron 
siyosiy va iqtisodiy kuchga aylandi. Keyinchalik xam Iskandar va uning vorislari (Salavkiylar va 
boshqalar) O’rta Osiyo xalqlari hayotida tarixan tarkib tolgan bu vaziyat bilan hisoblashishga 
majbur edilar. 

---

Xullas, Makedoniya istilosidan so’ng O’rta Osiyo xalqlarining xalqaro iqtisodiy, savdo 
aloqalari kuchayib bordi. Ayniqsa urta osiyoliklarning Iskandar qo’shinlari fath etgan Hindiston 
bilan yaqin aloqalar o’rnatishi muhim ahamiyatga ega bo’ldi. So’g’diyona va Baqtriyada ham 
yangi-yangi shaharlar qad ko’tardi. Tarixiy manbalarda Iskandar va uning lashkarboshilari O’rta 
Osiyoda 12 ta shahar bunyod etganligi aytiladi. Shu bilan birga olimlardan I. Sh. Shifman Iskandar 
qo’shinlarining So’g’diyonadagi vayrongarchiliklarini Chingizxon istilosiga o’xshatadi. Bu 
vayrongarchiliklar oqibatida mamlakat xalqi keskin kamayib ketdi. So’g’d aholisi Vatanlarini tark 
etib, boshqa yurtlarga bosh olib ketishdi. Grek-makedonlar Farg’ona, Ettisuv, Markaziy Osiyoni 
ham mustamlakalariga aylantirdilar. Iskandarning istilochilik siyosatini uning vorislari (selevkiylar) 
davom ettirdilar. Iskandar vafotidan 75 yil o’tgach, Baqtriya satrapi (noibi) Diodot o’zini mustaqil 
hukmdor deb e`lon qildi. Pompey Trog mubolag’a qilib ezishicha, minglab shaharlar Diodot qo’l 
ostiga o’tdi. Selevkiylar davlati miloddan avvalgi 255-250 yillarga kelib bo’shashdi. O’rta Osiyo 
xalqlari ba`zi davrlarda Hindiston va Xitoy bilan bir davlat bo’lib yashagan. Miloddan avvalgi II 
asrda yashagan Xan saroyi elchisi Chjan-TSyan asarlari, epigrafik yodgorliklar va arxeologik qazuv 
natijalari bunga guvohlik beradi. Ayniqsa, arxeologlarning olib borgan qazuv va kuzatuv ishlari 
tufayli qadimiy tariximizning juda ko’p noma`lum sahifalari ochildi. Bu ishlar o’sha zamonlardagi 
madaniy hayot muammolari, ishlab chiqarish kuchlari, tarixiy toponimika, tarixiy jo’g’rofiya, 
iqtisodiy aloqalar, xalqlarimiz etnogenezi (milliy kelib chiqishi) sohasida qimmatli ma`lumotlar 
beradi.