1 – mavzu: Transport vosita detallarini ishlash sharoitlari va ularni ishlash qobiliyatini belgilovchi ko‘rsatgichlar Reja

Mashinalarning asosiy agregatlari quyidagilardan iborat:
– 
kuzov va korpusni olib yuruvchi rama; 
– 
agregatlar (dvigatel, uzatmalar qutisi, ko‘priklar, tarqatish qutisi, 
asosiy va bort uzatmalari); 
– 
mexanizmlar (ilashma, bosh friksion, qo‘shimcha uzatmalar qutisi, 
kardanli uzatma, differensial, rul mexanizmi, rul uzatmasi, burilish mexanizmi); 
– 
osma va tormoz tizimlari va detallari. 
Mashinalarning turlari va asosiy agregatlari 1- jadvalda keltirilgan. 
1- jadval
Mashinaning turlari va asosiy agregatlari 
Mashina (tip) 
turlari 
Asosiy agregatlari 
Ko‘p maqsadga 
mo‘ljal- langan 
avtomobillar 
Dvigatel, uzatmalar qutisi, tarqatish qutisi, oldingi 
etakchi ko‘prik, o‘rta ko‘prik, orqa ko‘prik, rama, kabina. 
Ko‘p 
o‘qli 
maxsus shassi va ko‘p 
o‘qli shatakchilar 
Dvigatel, gidrotransformatorli planetar uzatmalar 
qutisi, tarqatish qutisi, ko‘prik uzatmasi va reduktori, bort 
uzatmasi, g‘ildirak reduktori, rama, korpus, kabina. 
G‘ildirakli 
shatakchilar va traktorlar 
Dvigatel, bosh friksion, uzatmalar qutisi, burilish 
mexanizmi, asosiy uzatma, yurgizish dvigateli, rama, 
kabina. 
Engil avtomobil 
va avtobuslar 
Dvigatel, uzatmalar qutisi, tarqatish qutisi, oldingi 
etakchi ko‘prik, orqa ko‘prik, rama, kuzov. 
Agregatlarning tarkibiy qismlaridan uzellar va bazali detallar alohida 
ajratilib, ularga agregatlarning boshqa detallari o‘rnatiladi. 
Uzel – yig‘ish birligi bo‘lib, buyumning boshqa tarkibiy qismlariga nisbatan 
alohida yig‘iladi. 
Bazali detallar – dvigatelning bloklari va tirsakli vallari, yurish qismi 
transmissiya agregatlari karteri, elektr mashinalar agregatlarining korpuslari 
(generatorlar, startyorlar), nasoslar korpuslari va boshqalar. 

---

Avtomobil texnikalarini foydalanish va ishlatish jarayoni o‘ta intensiv 
ravishda kechganligi sababli, dvigatel mexanizmi va uzellari detallari eyiladi va 
ta’mirlanishga ehtiyoj seziladi. 
Eyilgan detallar nominal yoki ta’mirlash o‘lchamiga tiklanadi, unga to‘g‘ri 
geometrik shakl va ularga mos holdagi sirt xossalari beriladi, hamda turli xildagi 
mexanik shikastlanishlar bartaraf etiladi. Buning uchun ta’mirlash detallarini 
ishlatgan holda, hamda boshlang‘ich o‘lchamdagi detallardan foydalanib ularni 
tiklash mumkin. 
Eyilish darajasidan qat’iy nazar agarda, detal mustahkamligi etarlicha va 
tanlangan usul iqtisodiy jihatdan maqsadga muvofiq bo‘lsa, detalni turlicha usullar 
bilan tiklash mumkin. Detallarni ta’mirlash jarayonida mexanik ishlov berish, 
suyultirib qoplash, metall bilan qoplash, elektrolitik o‘stirish, bosim, polimer 
materiallar qoplash va boshqa usullar qo‘llaniladi. SHuningdek, ishlov berishning 
elektrofizik, elektrokimyo va murakkab usullari ham mavjud.
Elektrofizik usulga ultratovush, plazma, lazer va elektron-nur yordamida 
ishlov berishlar kiradi. 
Elektrokimyo ishlov berish usuliga oqar elektrolitda o‘lcham berib, elektr 
kontaktli va anod-mexanik ishlov berishlar kiradi. 
Murakkab ishlov berish usuli elektroerozion-kimyoviy, ultratovush va 
elektrokimyoviy ishlov berishni o‘z ichiga oladi. Har bir usul ishlov berilayotgan 
yuzalarning mos holdagi aniqligini (6-dan 11-kvalitetgacha) va g‘adir-budirligini 
(R
a, 
0,02 dan 25 mkm gacha) olishga imkon beradi. 
Mashinalarni ta’mirlashning iqtisodiy samaradorligini oshirishda detallarning 
qoldiq ish muddatidan foydalanish katta ahamiyatga ega. 
Mashinalarning barcha detallarini ish muddatiga qarab uch guruhga bo‘lish 
mumkin. Birinchi guruhga o‘z ish muddatini to‘liq o‘tagan va ta’mirlash paytida 
yangisi bilan almashtirilishi lozim bo‘lgan detallar kiradi. Bunday detallar nisbatan 
oz bo‘lib, barcha detallar sonining 25 – 30 foizini tashkil etadi. Bu guruh detallarga 
porshenlar, porshen halqalari, podshipniklarning vkladishlari, turli vtulkalar, 
dumalanish podshipniklari, rezinotexnika buyumlari va boshqalar kiradi. 

---